A CHAGATAI-OGHUZ SHORT GLOSSARY BETWEEN TURKEY MANUSCRIPTS

Year 2013, Volume: 20 Issue: 2, 79 - 90, 01.08.2013

Bilge Nalbant

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000258

Abstract

The lexicography of Chagatai (Eastern Turkish) has many contributions to the development of Turkish language. Especially, the main aim of the dictionaries in the field of Chagatai is to understand the language of Nevâyî. It is possible to see the same approach in Anatolia too. Among the small dictionaries of Chagatai produced in Anatolia, there are Abuşka ve the Dictionary of Şeyh Süleyman Efendi, Lûgat-i Şinasi, Der Beyān-ı Istılāhāt-ı Emlahu’ş-şuarā Mevlānā Nevāyî, and the Dictionary of İmes. The interest in the writings of Nevâyî, and the need for dictionaries of Chagatai resulted from this interest, led studies towards writing dictionaries of this language. The subject of this study is to examine a glossary of Chagatai words written in the field of Anatolia and their meanings in Oghuz Turkish

Keywords

dictionary, lexicography, Chagatai dictionaries, Chagatai Turkish

Türkiye yazmaları arasında bir Çağatayca-Oğuzca kısa sözlükçe

Abstract

Çağatay (Doğu Türkçesi) sözlükçülüğünün Türk dilinin gelişmesine çok büyük bir katkısı vardır. Özellikle Çağatay (Doğu Türkçesi) sahasında yazılmış sözlüklerin temel amacı Nevâyî’nin dilini anlamaktır. Bu gelenekten Anadolu sahası da nasibini almıştır. Anadolu sahasında oluşturulan Abuşka ve Şeyh Süleyman Efendi Sözlüğü’nün yanında Lûgat-i Şinasi ve Der Beyān-ı Istılāhāt-ı Emlahu’ş-şuarā Mevlānā Nevāyî, İmes Sözlüğü gibi küçük Çağatayca sözlükler de bulunmaktadır. Bu sözlüklerin oluşturulmasında özellikle Nevâyî eserlerine duyulan ilgi ve bu ilginin sonucunda bu dile ilişkin olarak sözlüklere duyulan ihtiyacın karşılanması isteği etkin olmuştur. İncelememize konu olan metin Anadolu sahasında yazılmış Çağatayca sözcüklerin ve yer yer bunların Oğuz Türkçesi ile karşılıklarının verildiği bir sözlükçedir

Keywords

sözlük, sözlükçülük, Çağatay sözlükleri, Çağatay Türkçesi

References

• Atalay, Besim, (1970). Abuska Lûgati veya Çağatay Sözlügü, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
• Clauson, Sır Gerard, (1960). Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdi Xan,(“E. J. W. Gibb Memorial” Series. New Series, XX), London.
• Courteille, Pavet de, (1870). Dictionnaire Turc-Oriental, Paris.
• Demirci, Ümit Özgür, Korkmaz, Şenol (2008). Yusuf u Zeliha, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Eckmann, János, (1988). Çagatayca El Kitabı, (Çev. Günay Karaağaç), İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul. [Orijinali: Eckmann, Janos: Chagatay manual, Bloomington: Americaan Council of Learned Societies, 1966].
• Güzeldir, Muharrem, (2002). Abuşka Lügati (Giriş-Metin-İndeks), Erzurum, 652 s. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi. YÖK Tez Merkezi Nu. 112154.
• İlker, Ayşe, (1998). Çağatay Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Küçük Bir Sözlük ‘İmes Sözlügü’ (Metin-Degerlendirme-Dizin), Manisa.
• Mehmed Sadık (1895). Üss-i Lisân-ı Türkî, Hazırlayanlar: Recep Toparlı - Ali Ilgın, TDK Yay., Ankara. 2006.
• Şeyh Süleyman Efendi-i Buhari (1881). Lugat-i Çagatay ve Türki-i Osmani, İstanbul.
• Özkan, Fatma, (1996). “Nevayi Eserleri İçin Yazılmıs Bir Lügat: Der Beyan-ı Istılahat-ı Emlahu’ş-şuara Mevlana Nevayi”, Bilig, Bilim ve Kültür Dergisi, Sayı: 1, Bahar, Ankara, s, 198-243.
• Nalbant, Bilge, (2009) “Türkistan, İran, Anadolu Sahası Doğu Türkçesi Sözlük ve Gramerleri”, Tarihselden Moderne Özbekistan: Timur Dönemi Ve Sonrası Kaynak Araştırmaları Sempozyumu, 13-17 Temmuz, Ankara.