TÜRKÇE SÖZLÜK’TEKİ BİÇİM BİLİM TERİMLERİNE SÖZLÜK BİLİMSEL BİR BAKIŞ

Year 2021, Volume: 25 Issue: 2, 183 - 206, 30.12.2021

Duygu Kamacı Gencer

https://doi.org/10.53372/turkoloji.953550

Abstract

Çalışmanın amacı, genel amaçlı sözlüklerde yer alan dil bilgisi uzmanlık alanı terimlerinin dil bilimsel analizinden yola çıkarak, sözlük bilimsel sonuçlara ulaşmak ve genel amaçlı sözlüklerde yer alan etiketleme, tanımlama ile güncelleme sorunlarına çeşitli çözüm önerileri sunmaktır. Bu amaç doğrultusunda bir akademi sözlüğü olan Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe Sözlük’te yer alan dil bilgisi etiketli biçim bilim terimleri, öncelikli olarak biçim bilimsel analize tabi tutulmuş ardından ilgili terimler, sözlük bilimsel veriler eşliğinde tartışılmıştır. Yapılan analiz sonucunda, Türkçe Sözlük’teki dil bilgisi etiketi ile işaretlenen terimler ile dil bilimi etiketli terimler arasındaki sınırların bulanıklaştığı tespit edilmiştir. Aynı bulanıklık, biçim bilim ile biçim bilgisi kavramları arasında da gözlemlenmiştir. Sözlük bilimsel ölçütler eşliğinde Türkçe Sözlük’te, biçim bilim terimlerinin tanımlarında (etiketleme, tanım, örneklendirme gibi) sistematik bir yöntemin izlenmediği sonucuna ulaşılmıştır. Biçim bilim literatüründe yaygın bir şekilde kullanılan kimi terimlerin ise Türkçe Sözlük’te madde başı olarak yer almadığı tespit edilmiştir. Ulaşılan bu sonuçlar eşliğinde, Türkçe Sözlük’ün çevrim içi versiyonunda uzman, yarı uzman ve uzman olmayan sözlük kullanıcılarına göre farklı tanımlamaların yapılabileceği ve biçim bilim terimlerinin biçim bilgisi terimlerinden ayrılarak dil bilimi etiketi ile işaretlenebileceği önerilerine yer verilmiş ve Türkçe Sözlük’ün dil bilimsel ve sözlük bilimsel veriler eşliğinde güncellenmesi gerektiği kanısına varılmıştır.

Keywords

Türkçe Sözlük, Biçim Bilim, Terim, Sözlük Bilim, Etiket, Dil Bilgisi.

References

• AKASU, Kaoru (2013). “Methods in Dictionary Criticism”, The Bloomsbury Companion to Lexicography, Ed. Howard Jackson, London: Bloomsbury, 48-61.
• ALLERTON, David John (2017). Essentials of Grammatical Theory: A Consensus View of Syntax and Morphology, New York: Routledge.
• ARGUNŞAH, Mustafa (2019). “Türkçe Sözlük’te Tanımlama ve Tanıklama Sorunları”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 16: 1-13.
• ARONOFF, Mark ve FUDEMAN, Kirsten (2011). What is Morphology, West Sussex: Wiley-Blackwell.
• ASLAN, Ezgi (2020). “Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar (Terim ve Tanım Denemeleri)”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9(23): 155-169.
• ATKINS, B. T. Sue; RUNDELL, Michael (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography, Oxford: Oxford University Press.
• BERGENHOLTZ, Henning (2014). “Sözlük Nedir?”, Çev. Ezgi Corga, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 10: 7-21.
• BERGENHOLTZ, Henning; KAUFFMAN, Uwe (1997), “Terminography and lexicography: A critical survey of dictionaries from a single specialised field”, Hermes- Journal of Linguistics,18: 91-125.
• BOOIJ, Geert (2007). The Grammar of Words, Oxford: Oxford University Press.
• BOZ, Erdoğan (2015). “Kullanıcı ve Sözlük İlişkisi”, Erdem, 69: 41-52.
• BOZ, Erdoğan (2018). “Türk Dil Bilgisi Terminolojisinde Çok Terimlilik (Çok Adlılık) Sorunu”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(3): 1592-1603.
• BREWER, Charlotte (2016), “Labelling and Metalanguage”, The Oxford Handbook of Lexicography, Ed. Philip Durkin, Oxford: Oxford University Press.
• BURKHANOV, Igor (1998). Lexicography: A Dictionary of Basic Terminology, Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
• CABRE, M. Teresa (1999). Terminology: Theory, Methods, and Applications, Philadelphia&Amsterdam: John Benjamins.
• ÇÜRÜK, Yasemin (2019). “Birleşik Sözcük mü Öbek mi?”, Türkoloji Dergisi, 23: 105-122.
• FATHI, Besharat (2014). “Uzmanlar ve Uzman Sözlükbilimi: Bakış Açıları ve İhtiyaçlar”, Çev. Ezgi Aslan, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 21, 1: 91-112.
• GİRİŞEN, Nilay (2019). Terminolojide Tanım Tipolojisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• GİRİŞEN, Nilay (2020). “Terminolojide Tanım ve Tanım Çözümleme Ölçütleri”. Uluslararası Disiplinler Arası Dil Araştırmaları (DADA) Dergisi, Sayı 1: 53- 73.
• GÖKTER GENÇER, Bilge (2018). Tek Dilli Genel Sözlüklerde Tanım, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• GÖKTER GENÇER Bilge ve YAVUZARSLAN, Paşa (2020). “Genel Sözlüklerde Tanım ve Tanımlama Yöntemleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 17, Sayı 3: 392-411.
• HALPERN, Aaron L. (2017). “Clitics”, The Handbook of Morphology, Ed. Andrew Spencer ve Arnold M. Zwicky, USA: Blackwell Publishing, USA, 101-122.
• HARTMANN, R.R.K. ve JAMES, Gregory (1998). Dictionary of Lexicography, London and New York: Routledge.
• HASPELMATH, Martin ve SIMS, Andrea D. (2010). Understanding Morphology, London: Hodder Education.
• HIPPISLEY, Andrew ve STUMP, Gregory T. (2016). “Introduction”, The Cambridge Handbook of Morphology, Ed. Andrew Hippisley ve Gregory Stump, Cambridge: Cambridge University Press, 1-24.
• İMER, Kamile; KOCAMAN, Ahmet ve ÖZSOY, A. Sumru (2011). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• JACKSON, Howard (2002). Lexicography: An Introduction, UK: Taylor & Francis Routledge.
• KATAMBA, Francis (1993) Morphology, New York: St. Martin’s Press.
• KILGARRIFF, Adam (2013). “Using Corpora as Data Sources for Dictionaries”, The Bloomsbury Companion to Lexicography, Ed. Howard Jackson, London: Bloomsbury, 77-96.
• MATTHEWS, Peter H. (1991). Morphology, Cambridge: Cambridge University Press.
• NIELSEN, Sandro (2013). “The Future of Dictionaries, Dictionaries of the Future”, The Bloomsbury Companion to Lexicography, Ed. Howard Jackson, London: Bloomsbury, 355-372.
• ÖZCAN, Emrah (2018). “Sözlükbilim ve Sözlükçülük Terimlerinin Kullanımı Üzerine”, YILDIZ Journal of Educational Research, 3 (2): 1-13.
• PLAG, Ingo (2003). Word-Formation in English, Cambridge: Cambridge University Press.
• TOSOVAC, Toma (2012). “Potentials and challenges of WordNet-based pedagogical lexicography: The Transpoetika Dictionary”, Electronic Lexicography, Ed. Sylviane Granger And Magali Paquot, Oxford: Oxford University Press, 237-258. TRAP-JENSEN, Lars (2013). “Researching Lexicographical Practice”, The Bloomsbury Companion to Lexicography, Ed. Howard Jackson, London: Bloomsbury, 35-47.
• TÜRK DİL KURUMU (2011). Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• UZUN, Nadir Engin (2003). “Modern Dilbilim Bulguları Işığında Türkçe Sözlüğe Bir Bakış”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu 2003: Mustafa Canpolat Armağanı, Ed. A. Ata, M. Ölmez, Ankara: Sanat Yay., 281-29.
• UZUN, Nadir Engin (2006). Biçimbilim: Temel Kavramlar, İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• WELLS, Ronald A. (1973). Dictionaries And The Authoritarian Tradition: A Study In English Usage and Lexicography, Netherlands: Mouton.
• ZÜLFİKAR, Hamza (2011). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Ankara: TDK Yayınları.