Olumsuz Anne-Ergen İlişki Niteliği ve İçselleştirme Sorunları Arasındaki İlişki: Temel Psikolojik İhtiyaçların Engellenmesinin Aracı Rolünün İkili Analiz Yöntemiyle İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 94, 101 - 121, 31.12.2024

Aylin Koçak

https://doi.org/10.31828/turkpsikoloji.1490051

Öz

Anneler ve ergenlik dönemindeki çocuklarının psikolojik iyi oluşlarının, aralarındaki ilişkinin niteliğinden nasıl etkilendiğini anlamayı amaçlayan çalışmalar olsa da az sayıda çalışma bu ilişkideki olası aracı mekanizmaları incelemiştir. Bu bağlamda, mevcut çalışma, kendini belirleme kuramı ışığında, temel psikolojik ihtiyaçların engellenmesinin bu ilişkideki aracı rolünü ikili analiz yöntemiyle incelemeyi amaçlamaktadır. Örneklem, 230 anne (Ortyaş = 45.47, S = 5.31) ve ergen (Ortyaş = 15.79, S = 1.84; %56,1’i kız) çiftinden oluşmaktadır. Veri toplama amacı ile Anne-Ergen İlişki Niteliği Ölçeği-Anne ve Ergen Formları, Temel Psikolojik İhtiyaçların Doyumu ve Engellenmesi Ölçeğinin Temel Psikolojik İhtiyaçların Engellenmesi alt ölçeği ve Depresyon Anksiyete Stres Ölçeği kullanılmıştır. Genişletilmiş Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlılık Modeli (APIMeM) sonuçları, annelerin olumsuz ilişki niteliği bildirdiği durumda, bunun hem kendilerinin hem de ergenlik dönemindeki çocuklarının ihtiyaçlarının engellenmesi ile ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Bununla birlikte, ergenler olumsuz ilişki niteliği bildirdiğinde, bu yalnızca kendi ihtiyaçlarının engellenmesiyle ilişkili bulunmuş ve ergenlerin ihtiyaçlarının engellenmesi ise hem kendilerinin hem de annelerinin içselleştirme sorunlarıyla ilişkili bulunmuştur. Diğer taraftan, annenin ihtiyaçlarının engellenmesi sadece kendi içselleştirme sorunlarıyla ilişkilidir. Bu durum, ergenin ihtiyaçlarının engellenmesine yönelik bildirimlerinin neredeyse tüm yollar için (annenin kendi içselleştirme sorunları hariç) olumsuz ilişki niteliği ile içselleştirme sorunları arasındaki ilişkide anlamlı bir aracı rol oynadığını göstermiştir. Annelerin ihtiyaçlarının engellenmesi ise kendi olumsuz anne-ergen ilişki niteliğine yönelik kendi bildirimleri ile içselleştirme sorunları arasındaki ilişkiye anlamlı bir şekilde aracılık etmiştir. Araştırma bulguları, kendini belirleme kuramı ve aile sistemler yaklaşımı ışığında tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Temel psikolojik ihtiyaçların engellenmesi, ikili analiz, içselleştirme sorunları, ilişki niteliği, temel psikolojik ihtiyaçlar kuramı

Etik Beyan

İzmir Ekonomi Üniversitesi Etik Komisyonu(B.30.2.XXX.0.05.05-020-XXX)

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Boele, S., Van der Graaff, J., de Wied, M., Van der Valk, I. E., Crocetti, E. ve Branje, S. (2019). Linking parent–child and peer relationship quality to empathy in adolescence: A multilevel meta-analysis. Journal of Youth and Adolescence, 48(6), 1033-1055. https://doi.org/10.1007/s10964-019-00993-5
• Bowen, M. ve Kerr, M. E. (2009). Family Evaluation. W. W. Norton.
• Brand, A. E. ve Klimes-Dougan, B. (2010). Emotion socialization in adolescence: The roles of mothers and fathers. New Directions for Child and Adolescent Development, 2010(128), 85-100. https://doi.org/10.1002/cd.270
• Branje, S. J. T., Hale, W. W., Frijns, T. ve Meeus, W. H. J. (2010). Longitudinal associations between perceived parent-child relationship quality and depressive symptoms in adolescence. Journal of Abnormal Child Psychology, 38(6), 751-763. https://doi.org/10.1007/s10802-010-9401-6
• Chen, B., Vansteenkiste, M., Beyers, W., Boone, L., Deci, E. L., Van der Kaap-Deeder, J., Duriez, B., Lens, W., Matos, L., Mouratidis, A., Ryan, R. M., Sheldon, K. M., Soenens, B., Van Petegem, S. ve Verstuyf, J. (2015). Basic psychological need satisfaction, need frustration, and need strength across four cultures. Motivation and Emotion, 39(2), 216-236. https://doi.org/10.1007/s11031-014-9450-1
• Cihangir Çankaya, Z. (2009). Özerklik desteği, temel psikolojik ihtiyaçların doyumu ve öznel iyi olma: Öz–Belirleme Kuramı. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(31), 23-31.
• Claridge, A. M., Wojciak, A. S., Lettenberger-Klein, C. G., Pettigrew, H. V., McWey, L. M. ve Chaviano, C. L. (2015). Reciprocal associations among maternal and child characteristics of at-risk families: A longitudinal actor–partner interdependence model. Journal of Marital and Family Therapy, 41(3), 308-323. https://doi.org/10.1111/jmft.12084
• Collins, W. A. ve Steinberg, L. (2008). Adolescent development in interpersonal context. W. Damon ve R. M. Lerner (Ed.), Child and adolescent development: An advanced course (ss. 551-590). John Wiley and Sons, Inc.
• Coutts, J. J., Hayes, A. F. ve Jiang, T. (2019). Easy statistical mediation analysis with distinguishable dyadic data. Journal of Communication, 69(6), 612-649. https://doi.org/10.1093/joc/jqz034
• De Los Reyes, A. ve Ohannessian, C. M. (2016). Introduction to the special issue: Discrepancies in adolescent–parent perceptions of the family and adolescent adjustment. Journal of Youth and Adolescence, 45, 1957-1972. https://doi.org/ 10.1007/s10964-016-0533-z
• Deci, E. L. ve Ryan, R. M. (2000). The “What” and “Why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01
• Ergül-Topçu, A. ve Güre, A. (2021). Olumsuz yaşam olayları, anne-ergen ilişkisi ve ergen uyumu arasındaki ilişkiler: Bir izleme çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 36(87), 106-130. https://doi.org/10.31828/tpd1300443320191030m000030
• Evans, O., Hardacre, S., Rubin, M. ve Tran, M. (2023). Content appraisal and age moderate the relationship between passive social media use and mental ill-being. Frontiers in Psychology, 14. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1181233
• Fisek, G. O. (1991). A cross-cultural examination of proximity and hierarchy as dimensions of family structure. Family Process, 30(1), 121-133. https://doi.org/10.1111/j.1545-5300.1991.00121.x
• Gao, Q., Zheng, H., Sun, R. ve Lu, S. (2022). Parent-adolescent relationships, peer relationships, and adolescent mobile phone addiction: The mediating role of psychological needs satisfaction. Addictive Behaviors, 129, 107260. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2022.107260
• Güre, A. ve Ergül Topçu, A. (2022). Anne Davranış Ölçeği ve Anne-Ergen İlişki Niteliği Ölçeği: Ergen ve anne formlarının psikometrik özelliklerinin sınanması. Nesne Dergisi, 10(25), 377-398. https://doi.org/10.7816/nesne-10-25-02
• Huey, M., Hiatt, C., Laursen, B., Burk, W. J. ve Rubin, K. (2017). Mother–adolescent conflict types and adolescent adjustment: A person-oriented analysis. Journal of Family Psychology, 31(4), 504-512. https://doi.org/10.1037/fam0000294
• Kagitcibasi, C. (1983). Traditional families in Turkey. International Journal of Mass Emergencies ve Disasters, 1(1), 145-152. https://doi.org/10.1177/028072708300100108
• Kagitcibasi, Ç. (1996). Family and human development across cultures: A view from the other side. Psychology Press.
• Kagitcibasi, C. (2007). Family, self, and human development across cultures: Theories and applications (2. bs). Erlbaum.
• Kagitcibasi, C. ve Ataca, B. (2005). Value of children and family change: A three-decade portrait from Turkey. Applied Psychology, 54(3), 317–337. https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.2005.00213.x
• Korelitz, K. E. ve Garber, J. (2016). Congruence of parents’ and children’s perceptions of parenting: A meta-analysis. Journal of Youth and Adolescence, 45, 1973-1995. https://doi.org/10.1007/s10964-016-0524-0
• Korfal, A. Y. (2016). Algılanan ekonomik güçlük ve eşler arasındaki çatışma ile problem davranışlar arasındaki bağlantıda, ebeveyn-ergen ilişkilerinin aracı rolü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Kwon, S.-J. ve Telzer, E. H. (2022). Social contextual risk taking in adolescence. Nature Reviews Psychology, 1(7), 393-406. https://doi.org/10.1038/s44159-022-00060-0
• La Guardia, J. ve Ryan, R. (2002). What adolescents need: A self-determination theory perspective on development within families, school, and society. F. Pajares ve T. Urdan (Ed.), Academic motivation of adolescents: Vol 2 (ss. 193-219). CT Information Age.
• Larson, R. W., Richards, M. H., Moneta, G., Holmbeck, G. ve Duckett, E. (1996). Changes in adolescents’ daily interactions with their families from ages 10 to 18: Disengagement and transformation. Developmental Psychology, 32(4), 744-754. https://doi.org/10.1037/0012-1649.32.4.744
• Laursen, B., Coy, K. C. ve Collins, W. A. (1998). Reconsidering changes in parent-child conflict across adolescence: A meta-analysis. Child Development, 69, 817-832. https://doi.org/10.1111/j.14678624.1998.tb06245.x
• Lougheed, J. P. ve Hollenstein, T. (2016). Socioemotional flexibility in mother-daughter dyads: Riding the emotional rollercoaster across positive and negative contexts. Emotion, 16(5), 620-633. https://doi.org/10.1037/emo0000155
• Lovibond, P. F. ve Lovibond, S. H. (1995). The structure of negative emotional states: Comparison of the Depression Anxiety Stress Scales (DASS) with the Beck Depression and Anxiety Inventories. Behaviour Research and Therapy, 33(3), 335-343. https://doi.org/10.1016/0005-7967(94)00075-u
• McWey, L. M., Claridge, A. M., Wojciak, A. S. ve Lettenberger-Klein, C. G. (2015). Parent–adolescent relationship quality as an intervening variable on adolescent outcomes among families at risk: Dyadic analyses. Family Relations, 64(2), 249-262. https://doi.org/10.1111/fare.12111
• Mouratidis, A., Michou, A., Sayıl, M., Alp, A., Koçak, A., Çuvaş, B. ve Selçuk, Ş. (2018). In search of parsimony: Needs frustration as the flip side of needs satisfaction. American Educational Research Association, New York.
• Nelemans, S. A., Branje, S. J. T., Hale, W. W., III., Goossens, L., Koot, H. M., Oldehinkel, A. J. ve Meeus, W. H. J. (2016). Discrepancies between perceptions of the parent–adolescent relationship and early adolescent depressive symptoms: An illustration of polynomial regression analysis. Journal of Youth and Adolescence, 45, 2049–2063. https://doi.org/10.1007/s10964-016-0503-5
• Nelemans, S. A., Mastrotheodoros, S., Çiftçi, L., Meeus, W. ve Branje, S. (2023). Do you see what I see? Longitudinal associations between mothers’ and adolescents’ perceptions of their relationship and adolescent internalizing symptoms. Research on Child and Adolescent Psychopathology, 51(2), 177-192. https://doi.org/10.1007/s10802-022-00975-5
• Parlak, S. ve Tekin, I. (2020). A phenomenological study on voluntarily childless women. Psikoloji Çalışmaları / Studies in Psychology, 161-186. https://doi.org/10.26650/SP2019-0034
• Qu, D., Huang, J., Yu, N. X., Hui, L. L. ve Kouros, C. D. (2021). Association between mother–adolescent relationship quality and subjective well-being: Resilience resources as a mediating factor among Hong Kong Chinese adolescents. Journal of Child and Family Studies, 30(8), 1990-2002. https://doi.org/10.1007/s10826-021-01987-3
• Reeve, J., Jang, H.-R., Cheon, S. H., Moss, J. D., Ko, H. ve Jang, H. (2023). Extending self-determination theory’s dual-process model to a new tripartite model to explain diminished functioning. Motivation and Emotion, 47(5), 691-710. https://doi.org/10.1007/s11031-023-10019-0
• Sarıçam, H. (2018). The psychometric properties of Turkish version of Depression Anxiety Stress Scale-21 (DASS-21) in health control and clinical samples [Depresyon Anksiyete Stres-21 Ölçeğinin (DASÖ-21) Normal ve klinik örneklemde Türkçe versiyonun psikometrik özellikleri]. Journal of Cognitive-Behavioral Psychotherapy and Research, 7, 19-30. https://doi.org/10.5455/JCBPR.274847
• Sim, T. N. (2000). Adolescent psychosocial competence: The importance and role of regard for parents. Journal of Research on Adolescence, 10(1), 49-64. https://doi.org/10.1207/SJRA1001_3
• Soenens, B. ve Vansteenkiste, M. (2010). A theoretical upgrade of the concept of parental psychological control: Proposing new insights on the basis of self-determination theory. Developmental Review, 30(1), 74-99. https://doi.org/10.1016/j.dr.2009.11.001
• Soenens, B., Vansteenkiste, M. ve Beyers, W. (2019). Parenting Adolescents. M. H. Bornstein (Ed.), Handbook of parenting: Vol 1: Children and parenting (3. bs, ss. 101-167). Routledge.
• Soenens, B., Vansteenkiste, M. ve Van Petegem, S. (Ed.). (2017). Autonomy in adolescent development: Towards conceptual clarity. Psychology Press.
• Steinberg, L. ve Morris, A. S. (2001). Adolescent development. Annual Review of Psychology, 52(1), 83-110. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.83
• Sunar, D. (2002). Change and continuity in the Turkish middle class family. E. Özdalga ve R. Liljestrom (Ed.), Autonomy and dependence in family: Turkey and Sweden in critical perspective (ss. 217-238). Swedish Research Institute.
• Sunar, D. ve Fisek, G. (2005). Contemporary Turkish families. U. Gielen ve J. Roopnarine (Ed.), Families in global perspective (ss. 169-183). Allyn ve Bacon/Pearson.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S. ve Ullman, J. B. (2013). Using multivariate statistics. Pearson.
• Tindall, I. K. ve Curtis, G. J. (2019). Validation of the Measurement of Need Frustration. Frontiers in Psychology, 10. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01742
• Van Der Giessen, D., Branje, S. J. T., Frijns, T. ve Meeus, W. H. J. (2013). Dyadic variability in mother-adolescent interactions: Developmental trajectories and associations with psychosocial functioning. Journal of Youth and Adolescence, 42(1), 96-108. https://doi.org/10.1007/s10964-012-9790-7
• Van Der Giessen, D., Hollenstein, T., Hale, W. W., Koot, H. M., Meeus, W. ve Branje, S. (2015). Emotional variability in mother-adolescent conflict interactions and internalizing problems of mothers and adolescents: Dyadic and individual processes. Journal of Abnormal Child Psychology, 43(2), 339-353. https://doi.org/10.1007/s10802-014-9910-9
• Van Petegem, S., Antonietti, J.-P., Eira Nunes, C., Kins, E. ve Soenens, B. (2020). The relationship between maternal overprotection, adolescent internalizing and externalizing problems, and psychological need frustration: A multi-informant study using response surface analysis. Journal of Youth and Adolescence, 49(1), 162-177. https://doi.org/10.1007/s10964-019-01126-8
• Vansteenkiste, M. ve Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as a unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration, 23(3), 263-280. https://doi.org/10.1037/a0032359
• Wissink, I. B., Deković, M. ve Meijer, A. M. (2006). Parenting behavior, quality of the parent-adolescent relationship, and adolescent functioning in four ethnic groups. The Journal of Early Adolescence, 26(2), 133-159. https://doi.org/10.1177/0272431605285718
• Withers, M. C., Cooper, A., Rayburn, A. D. ve McWey, L. M. (2016). Parent-adolescent relationship quality as a link in adolescent and maternal depression. Children and Youth Services Review, 70, 309-314. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2016.09.035
• Xu, G., Bullock, A., Yang, P. ve Liu, J. (2021). Psychological control and internalizing problems: The mediating role of mother-child relationship quality. Parenting, 21(2), 108-117. https://doi.org/10.1080/15295192.2020.1831295
• Yavuz, E. (2022). The mediating role of basic psychological needs in relation to parent emerging adult relationship quality and emerging adult’s functioning. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir Ekonomi Üniversitesi.