Moğollarda Aristokratik Devlet Geleneğinin Temelleri ve Uygulaması

Year 2023, , 1 - 18, 30.06.2023

Bilen Yılmaz

https://doi.org/10.54970/turkuaz.1284473

Abstract

Türkler gibi Moğollar da aristokratik devlet geleneğine sahiplerdi. Her iki milletin de benzer mitolojik hafızaları vardı. Türkler, farklı boy ve ailelere mensup olarak çok sayıda devlet kurmuşken; Moğollar için Borcigin olmaktan öte Cengizli olmak, Asya bozkırlarındaki iktidar savaşlarının en önemli silahıydı.
Cengiz Han, aristokrasi içinde doğmuş; fakat tüm varlık ve gücünü kaybetmiş bir figür olarak karşımıza çıkar. Bu esnada Moğol toplumu, efendileri etrafında toplanmış, bağımlı yığınlar olarak yaşama tutunmaya çalışıyorlardı. Reşidüddîn’in ifadesiyle “soylu; fakat açlığı ve susuzluğu bilen bir lidere” ihtiyaç vardı. Cengiz Han bu beklentiye cevap verirken, gücünü toplamak için bozkırın güçlü aristokratlarından yardım gördü; fakat hemen ardından ilk darbeyi onlara indirdi. O, eşitler arasında birinci olmak istemiyordu. Gökyüzündeki Tanrı gibi; yeryüzünde tek olmak istiyordu. Bu nedenle kurmakta olduğu imparatorluğun aristokratik devlet temelini yeniden inşa etti. Sivil aristokrasiyi, askerî hiyerarşi içinde güdümlü hale getirdi. Güven ve sadakate dayalı yükselen yeni zümreler oluşturdu. Fakat yerleşik toplumlarla temas neticesinde iki önemli sorun ortaya çıktı. Bunlardan birisi, zaten yerleşik aristokrasinin kendisiydi. Diğeri ise daha önce güdümlü hale getirilen; fakat iktidarı, değişmek ve yozlaşmak ile suçlayan göçebe bozkır aristokrasisiydi.
Bu çalışmada, Cengiz Han’dan önce de varlığı bilinen aristokratik toplum düzeni ve Cengiz Han ile kurumsallaşan yeni tip aristokratik devlet geleneğinin değişim, dönüşüm ve uygulama pratiğine yer verilmiştir.

Keywords

Moğollar, aristokrasi, Cengiz Han, devlet geleneği

Foundations and Practice of Arictocratic State Rule in the Mongols

Abstract

In Turkish and Mongolian historical studies, the majority of studies on social structure revealed that these two nations, living with nomadic steppe traditions in similar climates and geography, had an aristocratic state tradition. Both nations had similar mythological memories. However, for Turks, the state tradition is not represented by a single family; For the Mongols, being Genghis beyond being Borjigin would be the most important weapon of the power struggles in the Asian steppes for many years. Genghis Khan was born into the aristocracy; but he appears as a figure who has lost all his wealthy and power. Meanwhile, Mongolian society was trying to hold on to life as dependent masses gathered around their masters. In the words of Reşidüddin, “noble; but a leader who knew hunger and thirst was needed” While Genghis Khan was responding to this expectation, he sought help from the powerful aristocrats of the steppe to gather his strength; but soon after, he dealt them the first blow. He did not want to be first among equals. Like God in the sky; He wanted to be alone on earth. For this reason, he rebuilt the aristocratic state basis of the empire he was establishing. He subordinated the civil aristocracy within the military hierarchy. He created new groups rising based on trust and loyalty. But as a result of contact with settled societies, two important problems emerged. One of them was the already established aristocracy itself. The other is previously guided; but it was the nomadic steppe aristocracy who accused power of change and corruption. In this study, the practice of change, transformation and implementation of the aristocratic social order, which was known before Genghis Khan, and the new type of aristocratic state tradition institutionalized with Genghis Khan.

Keywords

Mongols, Genghis Khan, aristocracy, state rule.

References

• Aknerli Grigor (2012). Okçu milletin tarihi. Çev. Hırant D. Andresyan. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Amitai, R. (2004). Did Chinggis Khan Have a Jewish Teacher?: An Examinetion of an Early Fourteenth Century Arabic Text. Journal of the American Oriental Society, Vol. 124/4.
• Amitai, R. (2010). The Mongols as Seen by The Arabic Sources: The View from Across Asia. Chinggis Khaan And Globalization, İnternational Academic Conference, Ed. Ts. Tserendorj- N. Khishigt: Ulaanbaatar.
• Arsal, S. M. (1947). Türk tarihi ve hukuk. İstanbul: Akgün Matbaası.
• Arslan, İ. (2014). Moğollar arasında İslâmiyet’in yayılışı. İstanbul: Okur Akademi.
• Ata Melik Cüveynî (1988). Tarih-i cihan güşa I-III. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ata Melik Cüveynî (2013). Tarih-i cihan güşa. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ateş, T. (1986). Cumhuriyet. İstanbul: Süreç Yayıncılık.
• Ayan, E. (2015). Plano Carpini’nin Moğolistan seyahatnamesi. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Barthold, V. V. (1896). Obrazovaniye İmperii Çingiz Hana. Tipografia İmparatorskoy Akademi (10), 105-119.
• Barthold, V. V. (1963). Istoriia Turkestana. Vol. I, Moscow: Izdatelstvo Vostochnoi Literatury.
• Barthold, V. V. (2015). Orta Asya Türk tarihi. Ankara: Divan Kitap.
• Bira, S. (2003). Mongolian tenggerism and modern globalism: A retrospectice outlook on globalisation. Ulaanbaatar: The White Horse Press.
• Biran, M. (2019). Cengiz Han. Çev. Ahmet Fethi Yıldırım. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Dalai, Ç. (1977). Borba za velikokhanskii prestol pri Khubilae i ego preemnikakh. Tataro-Mongoly v Azii і Evrope. Ed. S. L. Tikhvinskii, Moscow.
• Dalai, Ç. (1996). Hamag Mongol Uls, Ulaanbaatar: Shuh Erdem Kompani.
• Danuu, A. (2016). İlhanlı Devleti’nde vezaret. (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Djamal al- Karşî (2005). Al-Mulhakat bi’s- Surah. İstoriya Kazakistana v Persidskih İstoçnikah, Arapçadan Rusçaya çev. Ş. H. Vohidova - B. B. Aminova, Almatı: Dayk Press.
• El-Cüzcani, Minhac-ı Sirac (2016). Tabakat-ı Nâsırî (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar) Çev. Mustafa Uyar, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• El-Ömerî, Şihabeddin Fazlullah (2014). Mesâliku’l-Ebsâr (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım). Çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Fisher, N. R. E. (1993). Slavery in Ancient Greece. Bristol: Classical World Series.
• Golden, P.B. (2018). Dünya tarihinde Orta Asya. Çev. Yahya Taştan. İstanbul: Ötüken.
• Gökalp, Z. (1995). Türk medeniyeti tarihi. Sadeleştiren: Yalçın Toker. İstanbul: Toker Yayınları.
• Göze, A. (1986). Siyasal düşünceler ve yönetimler. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Gumilev, L. N. (2013). Eski Ruslar ve büyük bozkır halkları II. Çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Hemadânî, Reşîduddîn Fazlullah (1374). Câmi‘u’t-tevârîh I. (Tsh. Doktor Behmen Kerîmî), Tahran: İntişârât-i İkbal.
• İlgen, A. (2010). Bozkır göçebelerinde sosyo-ekonomik yapı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0 (49), 817-840.
• Kafalı, M. (2005). Çağatay Hanlığı. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kafesoğlu, İ. (1992). Türk milli kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Kaşȃnȋ, Ebulkasım Abdullah bin Muhammed. (1384). Tarih-i Padişah Said Gıyaseddünya ve’d- Din Olcaytu. (Yay. Haz. Mehin H.). Tahran: Beynelmilel-i Heftomin Numayişgah.
• Khazanov, A. M. (2015). Göçebe ve dış dünya. Çev. Ömer Suveren. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Koçak, K. (2011). Eski Türklerde devlet gelenekleri ve törenleri. (Yayımlanmamış doktora tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Korykoslu Hayton (2015). Doğu ülkeleri tarihinin altın çağı. (Çev. Altay Tayfun Özcan), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Latham, A. A. (2011). Theorizing the crusades: Identity, institutions, and religious war in medieval Latin Christendom. International Studies Quarterly, Vol. 55.
• Marco Polo’nun Geziler Kitabı (2015). Çev. Ömer Güngören. İstanbul: Yol Yayıncılık.
• Marshall, R. (1996). Doğudan yükselen güç: Moğollar. İstanbul: Sabah Yayınları.
• Mirza Haydar Duğlat (2006). Tarih-i Reşidî (Geride Bıraktıklarımızın Hikayesi). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Moğolların gizli tarihi (2016). Çev. Ahmet Temir. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Oppenheimer, F. (1997). Devlet. Çev. Alaeddin Şenel, Yavuz Sabuncu. Ankara: Engin Yayınları.
• Ölmez, M. (2009). “Soyurgal” maddesi. https://islamansiklopedisi.org.tr/soyurgal Erişim Tarihi: 24.06.2023.
• Öztürk, A. (1973). Ötüken Türk kitabeleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özyetgin, A. M. (2004). Eski Türk vergi terimleri. Ankara: Köksav Yayınları.
• Rashid-ad-Din (1957). Dzhami-at-tavarikh (Sbornik letopisei). Baku: Izdateltsvo Akademii Nauk Azerbaidzhanskoi.
• Rasonyi, L. (1971). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Rasonyi, L. (2017). Doğu Avrupa’da Türklük. Haz. Yusuf Gedikli. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Reşîdüddîn Fazlullah-i Hemadânî (1362). Câmi‘ü’t-tevârîh I-II. Nşr. Behmen Kerîmî, Tahran: İntişarat-ı İkbal.
• Roux, J.P. (2001). Moğol İmparatorluğu tarihi. Çev. A. Kazancıgil-A. Bereket. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ruysbroeckli Willem (2010). Mengü Han’ın sarayına yolculuk 1253-1255. Ed. Peter Jackson, David Morgan, Çev. Zülal Kılıç. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Şahin, E. (2010). Platon ve Fârâbî’de aristokrasi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51 (1), 111-130.
• Şenel, A. (2004). Siyasal düşünceler tarihi. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Temir, A. (1989). Cengiz Han. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tuğrul, M. ve Korkut, C. (2021). Cengiz Han’ın iktisat düşüncesi ve mirası. TUBA (27), 150-168.
• Uyar, M. (2007). İlhanlı Devleti’nin askerî teşkilâtı (Yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Vernadsky, G. (2015). Ruslar ve Moğollar. Çev. E. B. Özbilen. İstanbul: Selenge.
• Vladimirtsov, B. Y. (1922). Çingis Han. Moskva: İzdateltsva Gırjebina .
• Vladimirtsov, B. Y. (1934). Obshchestvennyi Stroi Mongolov (Mongobkii Kochevoi Feodalizm). Leningrad: Izdatelstvo Akademii Nauk.
• Vladimirtsov, B. Y. (1995). Moğolların içtimaî teşkilâtı. Çev. Abdülkadir İnan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Weatherford, J. (2019). Cengiz Han. Çev. Sermin Karakale. İstanbul: Kronik Kitap.
• Wittvogel, K. (1963). Oriental despotism. A comparative study of total power. New Haven: Yale Universty Press.
• Yakubovsky, A. Y. (2000). Altın Ordu ve çöküşü. Çev. Hasan Eren. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.