TANZİMAT HİKÂYE VE ROMANLARINDA SEYYAR SATICILAR

Year 2017, Volume: 1 Issue: 9, 71 - 84, 16.04.2017

Salih Okumuş , B. Semiha Bahçeci

Abstract

Tanzimat devri hikâye ve romanlarında işlenen
konulardan biri de ticarettir. Bu eserlerde esnaf ve ticarethanelerle ilgili
verilen bazı bilgiler, dönemin ticaret hayatını yansıtmaları bakımından da son
derece önemlidir. Bu sayede işyeri ve ticarethanelerin nasıl çalıştığı,
kazançları ve çalışanlarıyla ilgili detaylar tespit edilir. Günümüzdeki ticari
kuruluşlarla aralarındaki benzerlikler/farklar göz önüne serilir. Hatta bunlardan
bazılarının aynen, bazılarının da isim değiştirerek günümüze kadar varlığını
sürdürdüğü anlaşılır. Bazıları ise sosyal ve ekonomik gelişmelere boyun eğerek
tamamen ortadan kalkar. Bu meslek gruplarından biri de seyyar satıcılardır.
Genellikle mahalle aralarında gezerek iş yapmaya çalışan seyyar satıcılar, daha
çok simitçi, börekçi, bozacı, dönerci ve eskici gibi sattıkları malın adı ile
anılırlar. Bunların bazıları günümüzde de varlığını sürdürmektedir. Genellikle
bağırarak satış yapmaya çalışan bu esnaf grubu, çoğunlukla kalabalık bölgeleri
tercih eder. Müşterinin ayağına mal ve hizmet götürmesi bakımından sosyal
yaşamda önemli bir yere sahiptir. Daha çok A. Mithat tarafından ele alınan
seyyar satıcılar, Tanzimat hikâye ve romanlarında haklarında çeşitli bilgiler
verilerek tanıtılmaya ve tasvir edilmeye çalışılır. Zaman zaman kişilikleri ve
müşteri ile kurdukları diyalogla dikkati çekseler de yaptıkları iş ve
sattıkları ürünlerle öne çıkarlar.  Bu
çalışmanın amacı,  satıcı, ürün ve
müşteri ilişkileri bakımından seyyar satıcıları ele almaktır.

Keywords

Tanzimat, Seyyar satıcı, Esnaf, Müşteri, Hikâye-Roman

References

• Ahmed Midhat Efendi, Mesâil-i Muğlaka, İstanbul, (1316) 1898.
• Ahmed Midhat Efendi, Paris’te Bir Türk, Kırkanbar Matbaası, İstanbul, (1293) 1876.
• Ahmet Midhat Efendi, Ahmet Metin ve Şirzad, haz. Dr. Sacit Ayhan-Dr. Levent Ali Çanaklı, Dörtrenk Yayıncılık, Bursa, 2011.
• Ahmet Midhat Efendi, Cellât-Esrâr-ı Cinâyât, haz. Nuri Sağlam-Ali Şükrü Çoruk, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Ahmet Midhat Efendi, Hasan Mellâh Yahut Sır İçinde Esrar. haz. Ali Şükrü Çoruk, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Ahmet Midhat Efendi, Henüz 17 Yaşında-Acâyib-i Âlem-Dürdane Hanım, Hzl. Nuri Sağlam-Kâzım Yetiş-M. Fatih Andı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Ahmet Midhat Efendi, Karnaval-Vah, haz. Kâzım Yetiş, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Ahmet Midhat Efendi, Müşahedat. haz. Necat Birinci, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Ahmet Mithat Efendi, Letaif-i Rivayat, haz. Dr. Fazıl Gökçek-Dr. Sabahattin Çağın, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2001.
• AKTAŞ Uğur, İstanbul’un 100 Esnafı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2010.
• ATAMAN Sadi Yaver, Türk İstanbul, yay. haz. Süleyman Şenel, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 1997.
• BAYRAKTAR Hatice, XIX. Yüzyılın Ortalarında Tekirdağ Kazası, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 2011.
• BİLGE, Sadık Müfit, “Osmanlı İstanbul’unda Berber Esnafı”, Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu II, 27 Mayıs-29 Mayıs 2014.
• BOZYİĞİT A. Esat, “Börekçi Esnafı ve Türk Dünyasında Börek Adları”, Millî Folklor, S 17.
• CEYLAN Sevim, “Osmanlı Kahve Kültürü ve Kahvehaneler”, Uluslararası Sosyal Bilimler Lisansüstü Öğrenci Sempozyumu, Ordu, 28-30 Nisan 2011.
• ÇAĞLAR Yusuf, “İstanbul Sokaklarında Çınlayan Seda: Seyyar Satıcılar”, 1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl: 2009, S 6.
• DEMİRTAŞ Mehmet, Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza, Birleşik Yayınevi, Ankara, 2010.
• DİKKAYA Fahri, “Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Simit ve Simitçiler”, Millî Folklor, Kış-S 92, 2011.
• Dünden Bugüne İstan¬bul Ansiklopedisi, C 4, Türkiye Ekonomik ve Toplum¬sal Tarih Vakfı Yayını, İstanbul, 1994.
• EMEKSİZ Abdulkadir, “İstanbul Kahvehaneleri”, Karaların ve Denizlerin Sultanı İstanbul-II, haz. Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2009.
• EVREN Burçak, Osmanlı’da Esnaf ve Örgütleri, Ray Sigorta A.Ş., İstanbul, 1997.
• GÖKTAŞ Uğur, “Kartpostallarda Simitçiler”, İlgi, S 91, Kış 1997.
• GÖKTAŞ Uğur, “Kasaplar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C IV, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul, 2003.
• IŞIN Priscilla Mary , “Kasaplık Aletleri”, Acta Turcıca Türkoloji Dergisi, Yıl: 3, S 2, Temmuz 2011.
• KARAMAN Seyit Ali-Yücel Dağlı (haz.), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 1. Kitap-2. Cilt, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
• KILIÇ Yrd. Doç. Dr. Taner, “Kentlerin Değişmeyen Yüzleri: Seyyar Satıcılar (Diyarbakır Örneği)”, Şehir ve Düşünce, Yıl: 2015, S 7.
• KOCA Doç. Dr. Emine-KOÇ Doç. Dr Fatma, “19. Yüzyıl Osmanlı Gezici Esnaflarının Giyim Kuşam Özellikleri”, Uluslararası Türk ve Dünya Kültüründe Kahramanmaraş Sempozyumu, 18-20 Nisan 2013.
• KOÇU Reşad Ekrem, Tarihte İstanbul Esnafı, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2003.
• NAZIR Bayram, Dersaadet’te Ticaret, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2011.
• NAZIR Doç. Dr. Bayram, “Osmanlı’da Esnafa Verilen Cezalar”, 1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl: 2013, S 18.
• OKAY Prof. Dr. Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991.
• OKAY Yeliz, “Mahalle Kültürü ve Terminolojisine Dair Yitirdiklerimiz”, 1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl: 2013, S 16.
• OKUMUŞ Salih-BAHÇECİ Beste Semiha, Tanzimat Hikâye ve Romanlarında İstanbul Esnafları, Pegem Akedemi Yayınları, Ankara, 2012.
• ÖNCE Nergiz, “Erken Dönem Hanefî Mezhebi Eserlerinde ve Osmanlı Dönemi Nükûllü Fetvâ Mecmualarında ‘Kitâbu’l-eşribe’”, Usûl İslam Araştırmaları, C 15, S 15, Ocak-Haziran 2011.
• ÖZKUL Prof. Dr. Metin-KANYILMAZ Gizem, “Yoksulluk ve Enformelleşme Bağlamında Ortaya Çıkan Bir Yaşam Tarzı: Seyyar Satıcılar”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yıl: 2012, C 17, S 1.
• ÖZYALÇINER Adnan, “Kahvenin Tadı Sohbetindedir”, 1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl: 2014, S 20.
• Recaizâde Mahmud Ekrem, Araba Sevdası, yay. haz. Hüseyin Alacatlı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2010.
• SAMİ Yrd. Doç. Dr. Kamuran, “Halk Kültürü Bağlamında Kahvehanelerin Toplumsal ve Mekânsal Dönüşümleri Diyarbakır Kent Örneği”, Millî Folklor, Yıl: 22, S 85, 2010.
• TAŞDELEN Musa, “Şehirle Bütünleşmeyen Nüfusa Bir Örnek: Seyyar Satıcılar”, Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler), C 4, S 2, 1990.
• TURNA Nalan, “On Dokuzuncu Yüzyılın İlk Yarısında Berber Olmak, Berber Kalmak”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarih Enstitüsü Yakın Dönem Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 5, S 9, 2006.
• TUTAL Doç. Dr. Osman, “Kırk Yıllık Hatırın İletişim Mekanı Olarak Kahvehaneler”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 12, S 3.
• ULUSOY Yrd. Doç. Dr. Kadir, “Türk Toplum Hayatında Yaşatılan Kahve ve Kahvehane Kültürü”, Millî Folklor, Yıl: 23, S 89, 2011. Yeni Tarih Dergisi, “Dünkü İstanbul’da Ayak Satıcıları”, S 26, Şubat 1959.
• YEŞİLDAL Seda, “Sokak Müzisyenleri”, 1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl: 2009, S 5.
• YILDIZ M. Cengiz, “Kent Yaşamının Değişmeyen Marjinalleri: Seyyar Satıcılar ve İşportacılar”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 18, S 2, 2008.
• ZEREN M. Ebru-SAZAK Gözde, “Osmanlı Minyatürlerinde Kasaplık”, Acta Turcıca Türkoloji Dergisi, Yıl: 3, S 2, Temmuz 2011.