SEYYİD VEHBÎ’NİN ŞİİR ANLAYIŞI

Year 2017, Volume: 1 Issue: 9, 200 - 227, 16.04.2017

Zafer Topak

Abstract

Bu çalışma ile 18.
yüzyıl divan şiirinin önemli temsilcilerinden olan Seyyid Vehbî’nin kendi
şiirleri ile ilgili yaptığı tespit ve değerlendirmelerden hareketle şairin şiir
anlayışının belirlenmesi amaçlanmıştır. Divan’ında çoğunlukla kasidelerinin
fahriye ve gazellerinin mahlas beyitlerinde poetik düşüncelerine yer veren
şair, bu dizelerde şiirlerinin özelliklerine ve konularına, şiirlerini
benzettiği unsurlara ve mânâ, düşünce, mazmun gibi çeşitli poetik hususlara
dair düşüncelerini belirtir. Vehbî, bu poetik dizelerde şiir karşılığında daha
çok “sühan” ve “nazm” kelimelerine yer vermiştir. Ona göre şiir feyizle ve
hünerle söylenmeli, gönle hitap etmeli, doğruluk içermeli, gaflette olanları
uyarmalı, elden ele dolaşmalı, âşıkâne, yakıcı, pâk, garrâ, nâzik, rengîn ve
selîs olmalıdır. O, şiirlerini “âb, âşiyâne, câm, dâsitân, deşt, efser, fesâne,
gevher,  gül-deste, hâtem, kâle, kevser,
mu‘cize, sihr, şeker, şerer, yem, zülâl vd.” unsurlara benzetir. Ona göre
okuyucu tarafından beğenilen şiirler, aşkı anlatan, sevgili ve onun güzellik
unsurlarına yer veren, yenilik düşüncesiyle oluşturulmuş, zevk ve eğlence
içeren şiirlerdir. Hikemî tarzın bu yüzyıldaki önemli bir temsilcisi olan
Vehbî, şiirinde anlam, düşünce ve mazmun gibi şiirin içyapısı ile ilgili unsurları
oldukça değerli görmüş ve bu hususların önemine dair de değerlendirmelerde
bulunmuştur. Vehbî’nin şiir ile ilgili yaptığı önemli poetik tenkit ve
değerlendirmeler özellikle divan şiirinin poetikasına yönelik yapılacak
çalışmalara katkı sağlayacaktır.

Keywords

Seyyid Vehbî, şiir anlayışı, poetika, şiir, şair, 18. yüzyıl divan şiiri

References

• AKÜN Ömer Faruk (2013), Divan Edebiyatı, İstanbul: İsam Yayınları.
• BİLGİN A. Azmi (2011), Tekke Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.40, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BANARLI Nihat Sami (1971), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.1, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• BAYRAM Yavuz (2004), 16. Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin Şiiri Nitelemek Üzere Kullandıkları Sıfatlar, Türkbilig Dergisi, 8, 36-53.
• Bursalı M. Tahir (1972), Osmanlı Müellifleri, (Haz: A. F. Yavuz, İ. Özen), C.2, İstanbul: Meral Yayınevi.
• CEYLAN Ömür (2011), Bağ Bozumu, İstanbul: Kesit Yayınları.
• COŞKUN Menderes (2011), Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine, Bilig Dergisi, 56, 57-80.
• ÇAPAN Pervin (1993), 18. Yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi, Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇAPAN Pervin (2005), Tezkire-i Safâyî, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ÇELEBİ İlyas (1996), Gayb, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.13, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÇOLAK Ahmet (2015), Seyyîd Vehbî’nin Manzum Hadis-i Erbaîn Tercümesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/2, 616-633.
• DEMİREL Şener (2002). Mazmûn Üzerine Bir Değerlendirme, Bilig Dergisi, 21, 117-142.
• DEVELLİOĞLU Ferit (1995), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• DİKMEN Hamit (1991), Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DİKMEN Hamit (2003), Seyyid Vehbî Divanı’nın Şekil ve İfade Özellikleri Bakımından Analizi, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/1, 103-126.
• DİKMEN Hamit (2004), Seyyid Vehbî’nin Hayatı, Eserleri ve Sanatçı Kişiliği, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1, 165-192.
• DİKMEN Hamit (2005), Seyyid Vehbî Divan’ında Çevre, Kültür Unsurları ve Toplum Hayatı, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/2, 25-56.
• DOĞAN Muhammed Nur (1996), Fuzulî’nin Poetikası, İlmî Araştırmalar Dergisi, 2, 45-72.
• ERAYDIN Selçuk (1995), Feyiz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.12, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ERKAL Abdulkadir (2009), Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl), Ankara: Birleşik Yayınevi.
• ERTÜRK Mustafa (1997), Havz-ı Kevser, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.16, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• GIBB Elias John Wilkinson (1999), Osmanlı Şiir Tarihi, (Ter: A. Çavuşoğlu), C. III-IV-V. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÖKALP Haluk (2013), Seyyid Vehbî’nin Divan’ında Yer Almayan Bir Kasidesi, Turkish Studies, 8/1, 299-314.
• HORATA Osman (2009), Has Bahçede Hazan Vakti, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İNCE Adnan (1994), Tezkiretü’ş-Şuara, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• KAPLAN Orhan, KIYÇAK Özgür (2014), Şeyhî Divanında Şiir Anlayışı, Turkish Studies, 9/6, 601-619.
• KARAHAN Abdülkadir (1996), Vehbî, İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• KAYA Bayram Ali (2012), Necâtî Bey’in Şiir Anlayışı, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 27,143-218.
• KAYA Hasan (2010), Azmizâde Hâletî Divanı’nda Âdet ve Gelenekler, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5, 133-183.
• KILIÇ Mahmud Erol (2011), Sufî ve Şiir-Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, İstanbul: İnsan Yayınları.
• MENGİ Mine (2010a), Divan Şiirinin Arka Bahçesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MENGİ Mine (2010b), Divan Şiiri Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Muallim Naci (1986), Osmanlı Şairleri, (Haz: Cemal Kurnaz), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Namık Kemal (1304), Tahrîb-i Harâbât, İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya.
• NAZİK Sıtkı (2008), Şemseddin Sâmî’nin Kâmûsu’l-A‘lâm Adlı Eserinin V. ve VI. Cildinde Geçen Osmanlı Şairlerinin Biyografileri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• OLGUN Tahir (1973), Edebiyat Lügatı, (Haz: K. Edip Kürkçüoğlu), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• OSMANOĞLU Ayşe (1986), Babam Sultan Abdülhamid (Hatıralarım), Ankara: Selçuk Yayınları.
• ÖZTOPRAK Nihat (2005), Rûhî’nin Şiir Anlayışı, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 12,101-136.
• PALA İskender (1995), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• PALA İskender (1999), Âh Mine’l-Aşk, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• PALA İskender (2005), Hayriyye, İstanbul: Kapı Yayınları.
• RAHİMGULİYEV Bayram (2007), Osmanlı Edebiyatı’nda Dönüşümün Şiiri: Sulhiyyeler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ŞENSOY Sedat (2003), Mana, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• TANPINAR Ahmet Hamdi (1999), Eski Şiir, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, (Haz: M. Kalpaklı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TOLASA Harun (1973), Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TOLASA Harun (1982), Divan Şairlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve Değerlendirmeleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, I, 15-46
• TOLASA Harun (2002), 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TULUM Mertol (2007), Sûrname/Sultan Ahmet’in Düğün Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• TÜRK DİL KURUMU (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YALÇIN Ayhan (1981), A’dan Z’ye Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi, İstanbul: Geçit Kitabevi.
• YORULMAZ Hüseyin (1996), Divan Edebiyatında Nâbî Ekolü, İstanbul: Kitabevi.
• YÖNTEM Ali Canip (1996), Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, (Haz: A. Sevgi, M. Özcan), İstanbul: Sözler Yayınları.