HALDUN TANER’İN “KARŞILIKLI” ADLI ÖYKÜSÜNÜN SEYMOUR CHATMAN’IN ANLATI DİYAGRAMI BAĞLAMINDA ANALİZİ

Year 2017, Volume: 1 Issue: 10, 111 - 122, 23.08.2017

Ahmet Duran Arslan

Abstract

Son
yıllarda anlatıbilimsel çalışmaların hız kazanmasıyla muhtelif anlatı yapıları
daha derinlemesine analiz edilme imkânı kazandı. Edebî metinler hakkında
genelleyici/bütünleyici hükümler verme eğiliminden ayrıntılı çözümleme ediminin
ağır bastığı daha parçalı, müstakil tahlil denemelerine geçildi. Elbette
edebiyat eleştirisindeki bu değişimler üretilen edebî metinlerin niteliği ile
yakından ilgilidir. Çünkü her metin, kendi eleştiri metodunu beraberinde
getirir. Buna göre modernist ve postmodernist metinlerdeki girift anlatı
ağlarını çözümleyebilmek için de yeni yöntemler geliştirildi. Roland Barthes,
Gérard Genette, Seymour Chatman, Dorrit Cohn, Peter Brooks, Manfred Jahn gibi
edebiyat kuramcıları farklılaşan anlatı form ve yapılarını inceleyerek onlara uygun
analiz teknikleri geliştirdiler. Bu bağlamda Seymour Chatman’ın Öykü ve
Söylem: Filmde ve Kurmacada Anlatı Yapısı adlı kitabı, sunduğu özgün
çözümleme teknikleri açısından önemli kaynaklardan biridir. Öykü ve Söylem,
sinema ve edebiyatı beraber okuyan, okurlara ve seyircilere aynı anda seslenen,
disiplinlerarası bir metin olarak göze çarpar. Her iki alana dair muhtelif
birçok kavramın birbirleriyle ilişkilendirilerek işlenmesi, yazınsal olanın
şema, diyagram gibi unsurlar aracılığıyla görsel olanla desteklenmesi ve
böylelikle izler-kitleye türlerarası, geniş bir perspektif sunulması, kitabı
diğer anlatıbilimsel çalışmalardan farklı bir noktaya taşır. Bu makalede ise
Haldun Taner’in -öykü, anı ve deneme türlerinden izler taşıması itibarıyla yine
bir nevi “türlerarası anlatı” olarak nitelendirilebilecek- “Karşılıklı” adlı
öyküsü, Chatman’ın anlatı diyagramı bağlamında analiz edilerek çözümlenmeye
çalışılacaktır.

Keywords

Seymour Chatman, anlatıbilim, anlatı diyagramı, Haldun Taner, öykü, metin analizi

References

• AKATLI Füsun (1993). “Haldun Taner’e Mektup”, Haldun Taner Kitabı, İstanbul: YKY.
• CHATMAN Seymour (2009). Öykü ve Söylem: Filmde ve Kurmacada Anlatı Yapısı, çev. Özgür Yaren, Ankara: De Ki Basım Yayın.
• FORSTER Edward Morgan (2016). Roman Sanatı, çev. Ünal Aytür, İstanbul: Milenyum Yayınları.
• GENETTE Gérard (2007). Anlatının Söylemi: Yöntem Hakkında Bir Deneme, çev. Ferit Burak Aydar, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• JAHN Manfred (2015). Anlatıbilim: Anlatı Teorisi El Kitabı, çev. Bahar Dervişcemaloğlu, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TANER Haldun (1999). “Karşılıklı”, Yalıda Sabah, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• TANPINAR Ahmet Hamdi (2010). Saatleri Ayarlama Enstitüsü, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TEMİZSU Mustafa (2016). “Zaman ve Anlatı Bir: Zaman-Olay Örgüsü-Üçlü Mimesis” (Kitap Tanıtımı-Paul Ricœur), Söylem Filoloji, cilt 1, sayı 2.
• WOOD James (2013). Kurmaca Nasıl İşler?, çev. Ekin Bodur, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• YİVLİ Oktay (2017). “Selim İleri ve Anlatmanın Hazzı”, Mahur Beste, Bahar 2017, sayı 2.
• YİVLİ Oktay (2015). Kısa Öyküde Yöntem: Cemil Süleyman Uygulaması, Konya: Çizgi Kitabevi.
• YÜCEL Tahsin (1995). Anlatı Yerlemleri: Kişi/Süre/Uzam, İstanbul: YKY.
• http://www.chveneburi.net/edebiyat/gurcustanda-haldun-tanerin-kitabi-yayinlandi-h576.html (Erişim Tarihi 20.03.2017)