ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE TASVİR FİİLİ OLARAK SAYGI FİİLLERİ

Year 2017, Volume: 1 Issue: 11, 454 - 469, 17.12.2017

Raziye Ersan

Abstract

Tasvir
fiilleri, eklendikleri fiilleri çeşitli açılardan niteleyen yardımcı
fiillerdir. Bu yardımcı fiiller, temel anlamından sıyrılarak esas fiilin
anlamını etkiler. Fiile eklenen tasvir fiiline göre; asıl eylemin ifade ettiği
anlam farklı bir yönden işaretlenir. Bu yardımcı fiiller, Türkiye Türkçesi için
işlevlerine göre; tezlik, yeterlik,
yaklaşma, sürerlik vb. şeklinde sınıflandırılmaktadır. Eski Uygur
Türkçesinde, özellikle Altun Yaruk adlı eserde sıklıkla kullanılan ve eserin
konusu itibariyle saygı bildirme işlevi taşıyan tasvir fiilleri mevcuttur:
yarlıka-, tegin-, yükün-, ötün-. Bu yardımcı fiillerin, ana fiile zarf-fiil eki
ile bağlanarak, zarf-fiilli parçada ifade edilen asıl eylemi saygı, yüceltme
bakımından işaretlediği görülmektedir. Bu nedenle; bu fiillerin Eski Uygur
Türkçesi için diğer tasvir fiillerine ek olarak ‘saygı fiilleri’ adı altında
ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada; bu fiillerin neden tasvir
fiilleri içerisinde ele alınması gerektiği ve ana fiili saygı yönünden ne
şekilde nitelediği örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Eski Uygur Türkçesi, Birleşik Fiiller, Tasvir Fiilleri, yardımcı fiiller, yarlıka-, tegin-, yükün-, ötün-

References

• AYAZLI Özlem, Altun Yaruk Sudur VI. Kitap, Karşılaştırmalı Metin Yayını, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul, 2012.
• BANGUOĞLU Tahsin, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• BARUTÇU ÖZÖNDER Sema, Üç İtigsizler, Türk Dil Kurumu Yayınları: 672, Ankara, 1998.
• CAFEROĞLU Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• ÇETİN Engin, Altun Yaruk Yedinci Kitap, Karahan Kitabevi, Adana, 2012.
• EKER Süer, Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayınları, Ankara, 2011.
• ERASLAN Kemal, Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2012.
• Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk (Haz: Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu),. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
• ERDAL Marcel, A Grammar of Old Turkic, Brill Publications. Handbook of Oriental Studies. Leiden-Boston, 2004.
• ERGİN Muharrem, Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayın Tanıtım, İstanbul, 2013.
• GABAİN Anne Marie von, Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları: 532, Ankara, 2007.
• GABAİN Anne Marie von, “Türkçede Fiil Birleşmeleri”, TDAYB 1953, TDK yay., 1988.
• GÖKÇE Faruk, Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri, TKAE, Ankara, 2013.
• KARAAĞAÇ Günay, Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2011.
• KARAHAN Leylâ, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2012.
• KAYA Ceval, Uygurca Altun Yaruk (Giriş, Metin ve Dizin), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 607, Ankara, 1994.
• KESKİN Berker, “Eski Uygur Türkçesinde Saygı Bildiren İfadeler Üzerine”, The 1st International Conference on Studies in Turkology (ICOSTURK’2016)
• October, 14 – 16, 2016, Barcelona-SPAIN, 2016.
• KORKMAZ Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• ÖLMEZ Mehmet, Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:1, Beytepe, Ankara, 1991.
• ÖZBAY Betül, Huastuanift Manihaist Uygurların Tövbe Duası. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• TEKİN Talat, Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Öncü Kitap, Ankara, 2004.
• TOKYÜREK Hacer, Eski Türkçede (VIII. yy. – XI. yy.) Yardımcı Fiiller, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2005.
• UĞURLU Mustafa, “’Birleşik Fiil’ Üzerine”. İstanbul Kültür Üniversitesi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi (UTEK 27-28 Ağustos 2007) Bildirileri Türkçenin Söz Dizimi ve Türk Edebiyatında Üslûp Arayışları. C.1 s. 399-412. İstanbul, 2009.
• YAYLAGÜL Özen, “Eski Türkçede Nezaket İfadeleri”, Milli Folklor, Yıl: 17, Sayı: 68, ss. 151-165, 2005.