BİÇKİ DİKİŞ MALZEMELERİ ETRAFINDA OLUŞAN HALK KÜLTÜRÜ UYGULAMALARI

Year 2018, Volume: 1 Issue: 12, 200 - 226, 25.04.2018

Mutlu Özgen

Abstract

Bu çalışmada, Anadolu’da uygulanma alanları
ve amaçları herkesçe bilinen iğne, iplik, makas, kurdele, boncuk gibi biçki
dikiş malzemelerinin, halk kültürümüzdeki kullanım alanları ve amaçları
örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Biçki dikiş aletlerinin referanslığında
gerçekleşen halk kültürü uygulamalarının başında yer alan geçiş dönemleri, aynı
zamanda sağaltma ve kaçınma amaçlı başvurulan “halk hekimliği, halk inancı
gibi” uygulamaları da bünyesinde barındırmaktadır. Söz konusu uygulamaların
önemli bir kısmı, Şaman, ev- ocak iyesi, Yalama (adak), ateş, su, demir-demirci
kültü gibi eski Türk inanç sisteminden izler taşımaktadır. Halk kültürüne ait
kültürel kodlar ve gelenek çevresinde şekillenen temel uygulamalar bir
bütünsellik içinde geçiş dönemlerinde muhafaza ve aktarım imkânı bulurken,
biçki dikiş malzemeleri ise doğum, evlenme (söz kesimi-nişan), ölüm gibi geçiş
dönemlerini tamamlayıcı, işlevini arttırıcı ve aktarıcı yönü ile karşımıza
çıkmaktadır. Bu çalışmada yer verilen biçki dikiş malzemeleri etrafında
gerçekleşen uygulamalara ilişkin örnekler, Pertev Naili Boratav, Sedat Veyis
Örnek, Erman Artun, Özkul Çobanoğlu, Nilgün Çıtlak, Zeki Başar gibi isimlerin
çalışmalarından derlenmiştir. Ayrıca, 1998-2016 yılları arasında Tokat ve
ilçelerindeki halk kültürü unsurlarının tespitine yönelik yürüttüğüm etnografik
alan araştırmaları neticesinde elde edilen verilerin bir kısmı bu çalışmada
kullanılmıştır.

Keywords

Demirci Kültü, Şaman, Halk Hekimliği, Makas, İğne, İplik, Halk Kültürü, Halk İnancı

References

• AÇA, M. (2016). “Doğu Karadeniz Bölgesinde ‘Kurt Ağzı Bağlama’ Uygulaması Üzerine Tespitler”, Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi [Sempozyum Özel Sayısı], Sonbahar, 2 (7), Trabzon.
• ARAZ, R. (1995). Harput'ta Eski Türk inançları ve Halk Hekimliği, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını No: 108.
• ARPACI, G. (2012). Gök Tanrı İnancının Bilinmeyenleri, İstanbul, Çatı Yayınevi.
• ARTUN, E. (2015). Türk Halk Bilimi, Adana, Karahan Kitabevi.
• BAŞAR, Z. (1972). Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Araştırmaları, Ankara, Sevinç Matbaası.
• BAYAT, A. H. (1987). “Halk Tıbbında Özellikle Anadolu'da Sarılık Hastalığı ve Tedavisi”, III. Milletlerarası Türk Folkloru Kongre Bildirisi IV. Cilt, Gelenek Görenek ve İnançlar, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• BAYAT, F. (2012). Türk Mitolojik Sistemi 2, İstanbul, Ötüken Yayınevi.
• BORATAV, P. N. (1973). 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
• COŞKUN, N. Ç. (2011). “Mersin’de Doğumla İlgili Âdetlerin Halk Hekimliği Yönünden İncelenmesi”, Lokman Hekim Journal, Yıl 1, Sayı 3. s. 1-12, Mersin.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2009). “Türk Halkbilimi Çalışmaları Kadrosuna Göre Atatürk Dönemi’nde Araştırma Eğilimleri ve Sonuçları Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü: Atatürk (1920-1938), Ankara, Atatürk Kültür Merkezi.
• DUTOĞLU, Y. (2012). Ak Zambaklar Şehri Tokat, İstanbul, Ötüken Yayınevi.
• FIĞLALI, E. R. (1996). Türk Dünyası ve Halk Kültürü Üzerine Araştırmalar, İncelemeler (Ali Abbas Çınar), Muğla, Muğla Üniversitesi Matbaası.
• GÜNAY, U. (1999). “Osmanlı İmparatorluğu ve Türk Halk Kültürü”, Osmanlı Kültür ve Sanat C. 9, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• KARAKURT, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü, İstanbul, IQ Yayınları.
• LVOVA, E.L., İ.V. Oktyabrskaya (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri, Kâinat ve Zaman. Nesneler DünyasıCilt.1, (Çev., Metin Ergun), Konya, Kömen Yayınları.
• ÖRNEK, S. V. (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ÖRNEK, S. V. (1977). Türk Halkbilimi, Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları.
• ÖZGEN, M. (2007). “Oya’lar”, Gezgin Dergisi, Sayı 9, sayfa: 14-17, İstanbul.
• ÖZGEN, M. (2016). Tokat-Zile Acısu Köyü Monografisi, (Basılmamış Doktora Tezi), Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özkan, E. (1991). “Avrat Pazar’ı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 4, ss.125, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• ROUX, J. P. (2011). Türklerin ve Moğolların Eski Dini,Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul, Kabalcı Yayınevi. Belgesel
• SARU, G. (Yön.) ve ÖZGEN, M. (Danışman), Sıraç, TRT, 2016.
• Kaynak Kişiler
• KK-1: YOĞURTÇUOĞLU, Aysel, 1936 Tokat, doğumlu kaynak kişi ile 27.04.1999-30.04.1999 tarihinde Tokat’ta Mutlu Özgen tarafından görüşme notları.
• KK-2: DAŞTAN Saniye, 1940 Tokat, Doğumlu kaynak kişi ile 28.04.1999 tarihinde Tokat’ta Mutlu Özgen tarafından görüşme notları.