TÜRK ATASÖZLERİNDE “DEMİR”İN ANLAMI VE İŞLEVSELLİĞİ

Year 2018, Volume: 1 Issue: 13, 162 - 176, 25.06.2018

Fidan Uğur Çerikan

Abstract

Türk maddî kültürünün içinde “demir”, bir
kültürel sistem çerçevesinde teknolojiyi, üretim araçlarını, kullanılan araç ve
gereçleri, kısacası görünür alandaki her tür insan ürününü kapsayan bir unsur
olarak karşımıza çıkmaktadır. Demirle ilgili manevî değerler somut olarak
görünmezken, gündelik hayat içindeki çeşitli tutumlarda sözle ve inançla ifade
edilmektedir. Dolayısıyla Türk sosyo-kültürel yapısına karşılık gelen değerler
sisteminde “demir” de kendine yer bulmaktadır.

“Söz”, tüm nitelikleriyle en temel
kültürel dinamiktir. Toplumların kültür taşıyıcısı niteliğindeki sözlü kültür
ürünlerinin en önemlilerinden biri de atasözleridir. Atasözleri az sözle
toplumların kültürel, sosyolojik, psikolojik vb. her yönünü yansıtabilen
ürünlerdir. Öyle ki Türklerin kültürel belleğinde ve dünya algısında çok önemli
yere sahip olan “demir”, Türk atasözlerinde de kendine yer bulmuştur. Nitekim
“demir” le ilgili atasözlerin sayısı oldukça fazladır.

Çalışmada, Türk dünyası atasözlerinden “demir” le
ilgili olanlar tespit edilecektir. Türk dünyası, farklı coğrafyalarda kültürel
zenginlik gösteren; tarım arazisi, toprak yapısı, ekonomisi vb. değişkenlerinin
çeşitliliğine bağlı olarak da kendine özgü yapısı olan bir evrendir. Öyle ki
Türk dünyasının kendine özgü yapısı ve karakteristik özellikleri halkın
davranış kalıplarına ve özellikle sözlerine yansımıştır. Görülen o ki demir ve
Türk insanı, aynı imgesellikte bulunmuş ve her çağda bir arada birbirlerini
geliştirmiş bir bütünsellik içinde olmuştur.

Bu nedenle çalışmada, söz konusu “demir” le ilgili
olan ifadelerin simge ya da sembollerle nasıl bir iletişim oluşturduğu, yazılı
kaynaklardan tespiti yapılan verilerden hareketle tartışılacaktır. “Demir” le ilgili farklı anlam özellikleri kazanmış
atasözlerinden hareketle; Türk toplumunun sosyo-kültürel ve psikolojik yapısı
bağlamında, “demir” in Türk toplumunun değerler sistemini nasıl yansıttığı
ortaya konulmaya çalışılacaktır. Beraberinde demirin işlevselliği üzerinde
durulacaktır.

Keywords

Türk Atasözleri, Demir, Kültürel Bellek, İşlevsellik

References

• Akalın, Ş. H. vd., Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, TDK, Ankara, 2009
• Başaran, Uğur, “Atasözlerinin Kalıpsallığı Üzerine”, Turkısh Studies, Volume 8/ 9 Summer 2013, ss. 757-770
• Cassıer, Ernst, İnsan Üstüne Bir Deneme, (çev. Necla Arat), Yapı Kredi Yay., 1980, İstanbul.
• Çelik, Ali, Trabzon Çaykara Halk Kültürü, İstanbul, 2005
• Çerikan, U. Fidan, Türk Kültüründe Demir, Basılmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015
• Çerikan, U. Fidan, Derleme Notları, Demirci Hayri Aşkın, Derlemeler, Manisa- Kula, 2012
• Çobanoğlu, Özkul, Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Yay., Ankara, 2004
• Demirtaş, Ahmet, “Divân-ü Lügat-it-Türk’teki Atasözlerinde İkinci Tekil Şahıs Emir Kipinin İşlevleri”, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, Elazığ, 2004, s. 35
• Edward, E. Smith vd., Psikolojiye Giriş, (çev. Öznur Öncül, Deniz Ferhatoğlu), Ankara, 2014
• Elçin, Şükrü., “Atalar Sözü”, Türk Dünyası El Kitabı/Edebiyat, Ankara, 1998, s. 458
• Eliade, Mırcea, Şamanizm, (Çev. İsmet Birkan), İmge Kitabevi, İstanbul, 2006
• Erdoğan, İrfan, Alemdar Korkmaz, Popüler Kültür ve İletişim, Pozitif Matbaacılık, Ankara, 2005
• “Gaziantep’te Gelenek ve Görenekler”, Gaziantep İl Yıllığı, Ayyıldız Matbaası, Ankara. 1968
• Güngör, Erol, Ahlak Psikolojisi, Ötüken, İstanbul, 2008
• Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlâk, Ötüken, İstanbul, 2008
• Hamdi, Hasan, Makedonya ve Kosova Türklerince Kullanılan Atasözleri ve Deyimler, Ankara, 1997
• Kara, Tuncay, Safranbolu Yörük Köyü’müzde Geleneksel Yaşam ve Örf ve Adetlerimiz, Yay., Ankara, 2005
• Kavaklı, Murat, Bursa Bıçakçılığı Tarihi, Osmangazi Belediyesi Başkanlığı, Bursa, 2007
• Kayra, Osman Kemal, “Atasözleri ve Deyimlerde Dobruca Kırım Türkleri ve Kazan Türklerinin Dili ile Eskişehir’deki Kırım Türklerinin Dili Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar”, Millî Folklor, Ankara, 2001, S. 50, ss. 27-29.
• Kuçuradi, İoanna, İnsan ve Değerleri, Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 2013
• Kurt, İhsan, Türk Atasözlerinde Psikolojik Yaklaşımlar, Akçağ, 2012
• Kürenov, Sapar (çev.), Kafkasya Oğuzları veya Türkmenleri, Ötüken, İstanbul, 1997
• Milli Kütüphane Genel Müdürlüğü, Türk Atasözleri ve Deyimleri, İstanbul, 1971
• Özdemir, Ahmet, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara., 2002
• Öztürk, Ali Özgün,“Bir Kırgız Destanı: Mendirman”, Milli Folklor, Ankara,2007,S.74, s. 37
• Parlatır, İsmail, Atasözlerimiz, Ankara, 2008
• Polat, Kemal, Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 2008
• Radloff, Wılhelm, Türkler, İstanbul, 2008.
• Sağlam, Musa Yaşar, “Atasözleri ve Deyimlerde İmgelem”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 1, 2001, ss. 45-51
• Sezal, İhsan vd., Sosyolojiye Giriş, Beta Yay., İstanbul, 2010
• Silahdaroğlu, Fikri (haz.), Dîvân-ü Lugâti’t Türk’ten Derlemeler ve Uyarlamalar, Ankara, 1997, Yay., s. 47.
• Şimsek, Esma, Kemaliye Halk Kültürü ve Folkloru, Yay., Elazığ, 2010.
• Tüm, Gülden, “Atasözlerinin Değişik Kültür ve Dilleri Anlamadaki Rolü”, Turkish Studies, 2010, ss. 663- 678
• Vasilyev, Yuriv, Saha (Yakut) Halk Edebiyatı Örnekleri, (çev. M. Fatih Kirişçioğlu, Gülsüm Killi), Yay., Ankara, 1996
• Yaşayan Kültür Ahlat, Kültür Bakanlığı, 2001, Ankara, s. 103
• Yutbaşı,Metin,Sınıflandırılmış Türk Atasözleri,Excellence Publishing, İstanbul, 2012,ss.V-VI
• Sınıflandırılmış Türk Atasözleri, a, Excellence Publishing, İstanbul, 2012.
• Sınıflandırılmış Aile Atasözlerimiz, b, Excellence Publishing, İstanbul, 2012
• http://www.frmartuklu.net/atasozleri-amp-deyimler/288728-demir-hakkinda-atasozleri-demir-ile-ilgili-atasozu.html
• http://tr.wiktionary.org/wiki/Demir1slanmaz,_deli_uslanmaz
• http://edebiyatforum.com/atasozleri/aciklamali-atasozleri-ornekleri.html
• http://tr.wikiquote.org/wiki/Kırgız atasözleri.(30.10.2014).
• http://www.turkislamdevletleri.com/konular/63424-Kirgizistan-Atasozleri.html