TÜRKİYE TÜRKÇESİ ATASÖZLERİNDE SAYILAR: “İKİ” ÖRNEĞİ

Year 2018, Volume: 1 Issue: 14, 88 - 104, 27.09.2018

İ. Gülsel Sev

Abstract

Eskiden
“sav” adıyla bilinen atasözü, atalarımızın uzun denemelere dayanan yargılarını
genel kural, bilgece düşünce ya da öğüt olarak düsturlaştıran ve kalıplaşmış
şekilleri bulunan kamuca benimsenmiş özlü sözler olarak tanımlanmaktadır.
Atasözleri, bir fikri savunmada, bir olayı, bir davranışı yorumlamada, yermede
kullanılan az sözle söylenen etkili bir dil aracıdır. Halkın beğenip
benimsediği bu kültür taşıyıcısında “sayılar”ın da önemli bir yeri vardır.
Dilimizin temel sözcükleri arasında yer alan sayıların sözlü ve yazılı
kültürümüzün bir parçası olan atasözlerinde kullanılması gayet tabiidir.

Bu
çalışmada Türkiye Türkçesi atasözlerinde kullanılan sayılar hususuna
değinilecek, çalışmanın kapsamı “iki” sayısı ile kurulanlarla
sınırlandırılacaktır. Türk halk inanışında “üç”, “dört”, “beş”, “yedi”,
“dokuz”, “kırk” gibi kutlu olarak tanımlanan özel sayılar bilinmektedir. “iki”,
“bir” sayısının ardışığıdır, çokluğu ifade eder. Evrendeki ikilik “iki” ile
sembolize edilir. “iki”nin atasözlerimizde diğer sayılara göre daha fazla
kullanılmasında mutlaklığı işaret eden “bir”in elbette etkisi vardır. Çalışmada
“iki”nin ana başlık ve alt başlıklarla isim,
sıfat, zamir, zarf olarak nasıl
kullanıldığı, daha çok hangi sözcüklerle kalıplaştığı işlenecek, tespitlerde
bulunulacaktır. Ayrıca “iki” ile kurulan atasözlerinin “bir” ile, zıtlık da
ifade edecek şekilde, “iki…bir / bir…iki”
kalıbında “iki eğriden bir doğru
çıkmaz”, “iki dinle bir söyle”, “bir koltuğa iki karpuz
sığmaz”, “bir buldu, iki ister; akçe buldu, çıkın ister”
örneklerindeki gibi eş dizimli kullanımlarına da yer verilecektir.

Keywords

Türkiye Türkçesi, atasözü, sayılar, iki

References

• AKSAN Doğan (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• AKSOY, Ömer Asım (1981). Atasözleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
• ALBAYRAK, Nurettin (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri, Kapı Yayınları, İstanbul.
• DURBİLMEZ, Bayram (2008). “Nahcıvan Türk Halk İnanışlarında Mitolojik Sayılar”. “Turkish Studies” International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/6 Fall, s.212-225.
• DURBİLMEZ, Bayram (2009). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-Nâmelerde Dört Sayısı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 52, s. 71-86.
• EYÜBOĞLU, E. Kemal (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, İstanbul.
• HAZAR Mehmet, (2007). “Bedende Çift Olarak Bulunan Organ Adları Üzerine Bir Tespit Çalışması”. “Türk Kültüründe Beden" Konulu Uluslararası Sempozyum. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi, İstanbul.
• HAZAR Mehmet, ŞENGÖNÜL Mehmet (2012). “Türk Kültüründe Sıfırdan Dokuza Kadar Sayı Adları ve Matematik Değerleri”. BAL-TAM Türklük Bilgisi 17, Prizen, s. 141-158.
• HİRİK, Erkan (2017). “Türk Dünyası Atasözlerinde Sayılar ve Anlamları”. International Journal of Languages’ Education and Teaching Volume 5, Issue 1, April, s. 223-241.
• KAYMAZ Zeki (2002). “Türklerde Sayı Sistemleri”. Türkler C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 419-426.
• RONAN, Colin A. (2005). Bilim Tarihi, (Çev. Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergun), Tübitak Yayınları, Ankara.
• RUHLEN, Merritt (2006). Dilin Kökeni (Çev. İsmail Ulutaş), Hece Yayınları, Ankara.
• SCHIMMEL, Annemarie (2001). Sayıların Gizemi (Çev. Mustafa Küpüşoğlu), Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• ŞAVK, Ülkü Çelik (2001). “Manas ve Maaday-Kara’da Sayılar”. Millî Folklor Dergisi, Yıl 13, Sayı 50, s. 52-57.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2016). ”Geleneklerin Dilinde Yolculuk: Yedi Sayısının Kullanımı”. 21. Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu, Makedonya-Üsküp, 9s.
• WEBER, Alfred (1991). Felsefe Tarihi, Çev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yayınları, İstanbul.
• YÜCEL, Ümmühan (2011). Türk Halk İnanışlarında Sayılar, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.