DOĞU ANADOLU BÖLGESİ AĞIZLARINDA TESPİT EDİLEN İKİLEMELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Year 2018, Volume: 1 Issue: 14, 198 - 217, 27.09.2018

Burak Telli

Abstract

İkilemeler iki sözcüğün çeşitli ilgilerle bir araya
gelerek oluşturduğu sözcük gruplarıdır. Meydana gelişleri çeşitli şekillerde
gerçekleşebilen ikilemeler teşekkülleri, cümle içerisindeki görevleri ve
anlamsal özellikleri bakımından söz varlığımızın önemli unsurlarıdır. Ağızlar,
mensubu bulunduğu dilin gerçek söz varlığının ortaya konması ve o dilin bütün
zenginliklerinin tam olarak belirlenmesi bakımından çok kıymetli araştırma
alanlarıdır. Bu sebeple ikilemeler, Türkiye Türkçesi ağızları içerisinde söz
konusu yönleriyle incelenmesi gereken bir konu durumundadır. Ayrıca ölçünlü
dilimizde bulunmayan pek çok sözcük ağızlarda karşımıza çıkabilmektedir. Bu
sebeple ağızlarda bu sözcük gruplarının tespit edilmesi önemlidir.

Çalışmada öncelikle Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer
alan illerden derlenmiş metinlerinden ikilemeler tespit edilmiştir. Bu tespit
için öncelikle Derleme Sözlüğü taranmış ve bölge illeri adına kayıtlı
ikilemeler belirlenmiştir. Sonrasında kitap ve lisansüstü tez düzeyinde
yapılmış derleme çalışmaları taranarak bu çalışmalarda yer alan ikilemeler
tespit edilmiştir. Söz konusu metinlerden derlenen ikilemeler seslerin değeri
bozulmayacak şekilde ortak bir transkripsiyon alfabesine aktarılmıştır.
Çalışmada tespit edilen ikilemeler alfabetik olarak sıralanmış ve tespit edilen
ikilemelerin metin içerisindeki görevleri, teşekkül şekilleri başlıklar halinde
incelenmiştir. Çalışma neticesinde ikilemelerin bölge ağzında hangi görevlerde
kullanıldığı, hangi şekillerde teşekkül ettiği belirlenmiştir.

Keywords

İkileme, Tekrarlar, Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye Türkçesi Ağızları, Türkçe

References

• AĞAKAY, Mehmet Ali, “Türkçede Kelime Koşmaları”, TDAY-Belleten, 1954, s. 97-104
• ALKAYA Ercan, “Orta ve Doğu Karadeniz Ağızlarında Görülen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, Volume 3 Issue 3 (2008), s. 37-76
• BALCI İbrahim (1996), Kars Yerli Ağzında Cümle Ve Cümle Yapıları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. (Krs. Yrl. Ağz. Cml. Ve Cml. Yap.)
• BULUT, Serdar, “Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan İl ve İlçeler”, Turkish Studies, Volume 8 Issue 1 (2013), s. 1129-1149
• BURAN Ahmet, Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997. (Keb. Bas. Ve Ağn. Yör. Ağz.)
• BURAN Ahmet ve İLHAN Nadir, Elazığ Yöresi Söz Varlığı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2008
• CAFEROĞLU Ahmet, Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995. (Doğ. İl. Ağz. Der.)
• CAFEROĞLU Ahmet, Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995. (Gdğu. İl. Ağz. Der.)
• CAFEROĞLU Ahmet, Anadolu Ağızlarından Toplamalar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994. (And. İl. Ağz. Der.)
• Derleme Sözlüğü I, Türk Dil Kurumu Yaınları, Ankara 2009.
• Derleme Sözlüğü II, Türk Dil Kurumu Yaınları, Ankara 2009.
• Derleme Sözlüğü III, Türk Dil Kurumu Yaınları, Ankara 2009.
• Derleme Sözlüğü IV, Türk Dil Kurumu Yaınları, Ankara 2009.
• Derleme Sözlüğü V, Türk Dil Kurumu Yaınları, Ankara 2009.
• Derleme Sözlüğü VI, Türk Dil Kurumu Yaınları, Ankara 2009.
• ERDEM Mehmet Dursun, “Harezm Türkçesinde İkilemeler ve Yinelemeler Üzerine”, Bilig, S. 33 (2005), s. 189-225
• GÜLENSOY Tuncer ve BURAN Ahmet, Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994. (Elz. Yör. Ağz. Der.)
• GÜLENSOY Tuncer ve ALKAYA Ercan, Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası, Akçağ Yayınları, Ankara 2011.
• GÜLSEREN Cemil, Malatya İli Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2000. (Mlt. İli Ağz.)
• HATİBOĞLU Vecihe, Türk Dilinde İkileme, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1981.
• KARAHAN Leyla, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
• KORKMAZ Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı, Ankara 2010.
• ÖZMEN Şeyda (2007). Muş-Merkez Ağzı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. (Muş Mrk. Ağz.)
• SAĞIR Mukim, Erzincan ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995. (Erzn. Yör. Ve Ağz.)
• ÖZŞAHİN Murat, Tatar ve Başkurt Yazı Dillerinde İkilemeler, Kesit Yayınları, İstanbul 2017.
• TELLİ Burak, “Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 3/6 (2017), s. 133-149
• TOSUN İbrahim (1996). Çemişgezek, Pertek ve Hozat Yöresi Ağızları, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimlr Enstitüüs, Elazığ. (Çmş. Prt. Ve Hzt. Yör. Ağz.)
• TUNA Osman Nedim, “Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabiî Bir Ünsüz Dizisi”, TDAY-Belleten 1982-1983, 1986, s. 163-228
• Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• YAVUZ Serdar ve TELLİ Burak, “İç Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/3, 2013, s. 377-403