TARİHÎ TÜRK LEHÇELERİNDEYAWLAK~YAVLAK SÖZCÜĞÜ

Year 2018, Volume: 1 Issue: 15, 21 - 37, 27.12.2018

Yılmaz Akdemir Hasan İsi

Abstract

Bu çalışma, yawlak~yavlak sözcüğünün Tarihî Türk
Lehçeleri temelinde bu dönemlerin genel özelliklerini yansıtan eserler
yoluyla kelimenin ortaya koyduğu leksikal ve sözdizimsel farklılıkları gösteren
örnek kullanımlara ve bu kullanımlar üzerindeki değerlendirmelere dayalıdır.
Sözcüğün Eski Türkçe olarak değerlendirdiğimiz Orhon, Uygur ve Karahanlı
Türkçelerinde “kötü” anlamında ve genellikle sıfat olarak kullanımı söz konusu
iken Orta Türkçe döneminin ilk yazı dili olan Harezm Türkçesinde yawlak sözcüğünün “kötü” anlamının
azalma eğilimi gösterdiği ve sıfat konumundan zarf derecesine geçiş yaparak
“son derece, çok” anlamına geldiği görülür. “Kötü” anlamlı bu sözcüğün “son
derece, çok” şeklinde zarf statüsüne ulaşması, Harezm Türkçesinde görülür.
Türkçenin tarihî dönemlerinde temelde “kötü, fena” anlamına sahip olan ve
genelde sıfat olarak kullanılan añığ>ayığ>ayı,
çok ve yawlak~yavlak gibi
sözcükler, zaman geçtikçe dil konuşurları tarafından yüklenen anlam gereği,
semantik geçiş yaşamışlardır. Bazı araştırmacılarca bir anlam iyileşmesi bazı
araştırmacılarca da bir uzak anlam geçiş örneği olan añığ>ayığ>ayı, çok ve
yawlak~yavlak gibi sözcükler, aynı şekilde söz dizimsel olarak da bir
değişim göstermektedirler. Sözcüğün dilbilimsel yönünü ele aldığımız
değerlendirmeler dışında kelimenin Retorik açısından da yaşanan anlam değişimi
ile oksimoron kullanımının olduğu KB yoluyla ilk kez görülmüştür. Sözcük, KB’in
ortaya konduğu dönemde temelde olumsuz bir anlam ifade etmesine rağmen  ‘aziz
sözcüğü ile birleşen kelimenin bu
kitâb yawlak ‘aziz turur örneğinde tamlama şeklinde kullanılıp yeni bir
anlam yansıtması, semantik oksimoron olarak değerlendirilmiştir. 

Keywords

Eski Türkçe, Orta Türkçe, Semantik Geçiş, Oksimoron

References

• Adamovıč, M. (1994). Kelile ü Dimne, Zurich-New York: Georg Olms Verlag.
• Aksan, Doğan (1974). “Eşanlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Eskiliğinin Saptanmasında Eşanlamlardan Yararlanma”, A.Ü. Türkoloji Dergisi, Cilt VI/Sayı:1, Ankara, s.1-14.
• Aksan, Doğan (2003). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Al-Turk, Gulhan Abedelaziz Mohd Jalal (2012). Kitâbu Bulğatu’l-Muştâk Fi Luğati’t- Türk we’l-Kıfçâk Üzerine Dil İncelemesi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Arat, R.Rahmeti (2007). Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, R. Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III İndeks, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Ata, Aysu (1996). “Çok” Kelimesinin Kökeni Üzerine, Türk Dili, 534, s.1310-1314.
• Ata, Aysu. (1997). Rabġūzį Ķıśaśü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) I-Giriş-Metin- Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, Aysu. (1997). Rabġūzį Ķıśaśü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) II-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, Besim (2013). Kaşgarlı Mahmud Divanü Lūgat-it-Türk I-I-III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, Besim (2013). Kaşgarlı Mahmud Divanü Lūgat-it-Türk Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydemir, Adem (2012). “Türkçede Artzamanlı Sözvarlığı Boyutuyla: ”Yok” ve “Çok” Kelimeleri Üzerine”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı:200/Ekim, s.1-36.
• Borovkov, A.K. (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII.Yüzyıllar), Çev. Halil İbrahim Usta, Ebülfez Amanoğlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cin, Ali (2011). Türk Edebiyatının İlk Yūsuf ve Züleyhâ Hikâyesi: Ali’nin Kıssa-yı Yūsuf’u, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Clauson, S.G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford Universty Press.
• Datlı, Derya (2015). “Türkçenin İfade Çeşitliliğinden Tarihsel Bir Kesit: Eski Anadolu Türkçesinde “Çok” Anlamını Karşılayan Kelimeler.”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, s.464-475.
• Dilçin, Cem (1991). Mes’ūd bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahār İnceleme-Metin-Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durgut, Hüseyin (1995). Şeyh Süleymān Efendi-i Buharî Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmani (Cild-i Evvel) Adlı Eserin Transkripsiyonu, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Eckmann, János; Semih Tezcan, Hamza Zülfikar, Aysu Ata (2014). Mahmūd bin ‘Alį Nehcü’l-Ferādįs Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation I-II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Erdal, Marcel (2002). “Zu “Viel” und “Sehr” Im Türkischen”,Yayına Hazırlayanlar: C.Schönig ve P. Zieme, Festschrift für Barbara Keliner-Heinkele zu ihrem 60. Gebursttag, Wiesbaden: Harrassowitz, s.49-61.
• Erol, Hülya Arslan (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gülcalı, Zemire (2013). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Pars Hikâyesi”, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü O-Z, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İsi, Hasan (2016). Yapı ve Tür Bakımından Oksimoron (Modern Türk Şiiri Örnekleri Bağlamında Dil İncelemesi), Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kara, Funda (2011). Muhammed Yâkūb-ı Çîngî Zebân-ı Türkî (Kelür-nâme) İnceleme-Metin-Dizin, Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Karaşlar, M. Selda (2011). “Tarihsel Oğuz İsim Sözvarlığının Kazak Türkçesindeki Görünümü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:4/ Sayı:19 Güz, s.88-99.
• Korkmaz, Zeynep (2017). Marzubân-nâme Tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, Zuhal, Mustafa Kaçalin (2011). XI-XIII. Yüzyıllar Türk Dili, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Özkan, Mustafa (2013). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Räsänen, Martti (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Suomalais- Ugrilainen Seura. Starostin, S.A.; A.V. Dybo, O. A. Mudrak (2005). An Etymological Dictionary of Altaic Language, Leiden-Boston.
• Şen, Serkan (2009). “Çok” Sözcüğü Nereden Geliyor? , Belleten 11, s.107-111.
• Tekin, Talât (2010). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, Talât (2013). Irk Bitig, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1972). Yunus Emre Divanı, Tercüman 100 Temel Eser.
• Toparlı, Recep; Hanifi Vural, Recep Karaatlı (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Topuz, Gülşah (2017). “Yavuz” ve “Yavlak” Kelimelerinin Etimolojilerine Dair Düşünceleri”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları , Güz/16, s.165-175.
• Ünlü, Suat (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınları.
• --------------(2009). XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü VI U-Z, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• --------------(2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü VI (U-Z), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.