I. DÜNYA SAVAŞI’NDA PÜLÜMÜR’ÜN İŞGALİ ve DERSİM (1915-1918)

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 117 - 149, 31.12.2020

Mehmet Yıldırım

Öz

I. Dünya Savaşı başladığında Dersim (Tunceli), devletin hala tam olarak otoritesini tesis edemediği bir bölgeydi. Rusların Erzurum’u işgal etmesiyle muharip iki ordu açısından Dersim’in önemi iyice artmıştı. Dersim aşiretleri ise kendi aralarında ortak tavır almaktan ziyade dağınık bir tutum izlemekteydiler. Doğu Dersim ile Batı Dersim aşiretleri arasındaki tutum farklı olmakla birlikte, aşiretler saflarını da duruma ve menfaatlerine göre belirlemekteydiler. Bu anlamda stratejik değil pragmatik bir duruş sergiledikleri görülmektedir. 1916 yılı baharında Doğu Dersim’de Rusların da teşvikiyle büyük bir isyan meydana gelmişti. Kısa sürede isyan bastırıldı ve tüm Doğu Dersim aşiretleri Ruslara karşı Osmanlı Devleti safında yer aldı. Batı Dersim aşiretleri ise 1917’ye kadar tarafsız bir görünüm sergilemekle birlikte, Ruslarla daha yakın bir temas içindeydiler. 1917 yılında, Şubat ve özellikle Ekim Devriminin ardından Rus askerleri firar edip çekilmeye başlayınca, tüm Dersim Osmanlı’dan yana tavır almak durumunda kaldı. 1918’de binlerce Dersimli, milis olarak Erzincan’ın kurtuluşuna katıldı. Devlet makamları ise Dersim’in öneminin ve olası menfi tutumda yaratacağı tehlikenin farkındaydı. Bu nedenle aşiret reislerini kazanmak için maddi ve makamsal olanakların tahsisinde oldukça cömert davranmaktaydı.

Anahtar Kelimeler

I.Dünya Savaşı, 1916 Dersim Ayaklanması, Dersim Aşiretleri, Pülümür

Kaynakça

• Ahmet İzzet Paşa. (1992). Feryadım (Cilt 1). İstanbul: Nehir Yayınları.
• Allen, W. E. D. ve Muratoff, P. (1966). Kafkas Harekatı: 1828-1921 Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Cengiz, D. (2010). Dizeleriyle Tarihe Tanık Dersim Şairi: SeyQaji (1860-1936). İstanbul: Horasan Yayınları.
• Çakmak, F. (2011). Büyük Harp’te Şark Harekatı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Dalkılıç, H. (2015). Désım’ın Anadolu’daki Statüsü. İstanbul, Kalkedon Yayıncılık.
• Dersimi, N. (2014). Kürdistan Tarihinde Dersim. İstanbul: Dersim Araştırmaları Merkezi.
• Evsile, M. (1996). Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde Aşiret Mensuplarından Oluşturulan Milis Birlikleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12(36), 911-936.
• Genelkurmay Başkanlığı. (1978). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi (1978). II nci Cilt, 2 nci Kısım: Kafkas Cephesi, 2 nci Ordu Harekatı 1916-1918. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Genelkurmay Başkanlığı. (1993). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi, 3 ncü Ordu Harekatı (Cilt II). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Harp Akademileri. (1982). I. Dünya Savaşında Erzincan ve Dolaylarında Cereyan Eden Türk-Rus Muharebeleri. İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Hayreni, H. (2015). Yukarı Fırat Ermenileri 1915 ve Dersim. İstanbul: Belge Yayınları.
• Karabekir, K. (2011). I. Dünya Savaşı Anıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karabekir, K. (1995). Kürt Meselesi. İstanbul: Emre Yayınları.
• Karerli Mehmet Efendi. (2007). I. Dünya Savaşı, Koçgiri, Şeyh Sait ve Dersim’e Dair Yazılmayan Tarih ve Anılarım (1915-1958). Ankara: Kalan Yayınları.
• Özkök, B. (1937). Osmanlılar Devrinde Dersim İsyanları. İstanbul: Askeri Matbaa
• Samih, A. (1934). Büyük Harpte Kafkas Cephesi Hatıraları: Zivinden Peteriçe. Ankara: Büyük Erkanıharbiye Matbaası.
• Tekir, S. (2016). Sarıkamış Harekatı Sonrası Türk Ordusunda Görülen Salgın Hastalıklar ve Yaşanan Kayıplar. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 267:287.
• Ulutin, H. H. (2016). II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet Döneminde Dersim (1908-1938). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Yavuz, N. (1995). İşgal ve Mezalimde Erzincan. Erzincan Belediyesi Yayınları.
• Yıldırım, M. (2008). Dersim Tarihinden Notlar: 1916 İsyanı. Munzur Dersim Etnografya Dergisi, 29, 38-50.
• Yiğitbaş, M. S. (1950). Kiğı. İstanbul: Cemal Azmi Matbaası.