Teori ve Pratik Arasında İnsanî Yetkinlik: İbn Sînâ Bağlamında Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 157 - 173, 31.12.2022

Mehmet Cüneyt Kaya

Öz

Bu makalenin amacı, İbn Sînâ’nın felsefe tasavvurunda teorik aklın/teorik felsefenin pratik akıl/pratik felsefe üzerindeki hâkimiyeti ve belirleyiciliğine dair ifadeler dikkate alındığında, insanın yetkinleşme sürecinin gerçekten de böyle bir hiyerarşik ilişkiye uygun bir şekilde gerçekleşip gerçekleşmediği sorusunu cevaplamaktır. İbn Sînâ’nın insanın eylemlerinin erdemli hale gelebilmesini teorik aklın ulaştığı tümel bilginin, pratik akıl aracılığıyla bedenin fiillerini yönlendirebilmesi sayesinde mümkün olduğunu kabul eden yaklaşımı, teorik aklın yetkinleşmesine kadar geçen süreçte eylemlerin erdemli veya erdemsiz oluşunu hangi kriterin belirleyeceği sorusunu gündeme getirmektedir. Öyle görünüyor ki, bu sorunun çözümünü İbn Sînâ’nın, ilahî dinin pratik alandaki belirleyiciliği bağlamında ortaya koyduğu bakış açısında aramak mümkündür. Dinin toplumsal alandaki belirleyiciliğinin farkında olan İbn Sînâ, pratik yetkinleşmenin zeminine peygamberin koyduğu yasaları yerleştirerek teorik aklın pratik akıl aracılığıyla beden üzerinde etkin hale gelinceye kadar geçen sürede iyi huy ve melekelerin kişide yerleşik hale gelmesini, bu yasalara bağlılıkla ilişkilendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, peygamber, din, teorik felsefe, pratik felsefe

Human Perfection between Theory and Practice: An Examination of Ibn Sīnā's View

Öz

The purpose of this article is to answer the question of whether the process of human perfection really takes place in accordance with such a hierarchical relationship, considering the statements about the dominance and decisiveness of theoretical intellect/theoretical philosophy over practical intellect/practical philosophy in Ibn Sīnā’s conception of philosophy. Ibn Sīnā’s approach, which accepts that it is possible for human actions to become virtuous thanks to the universal knowledge reached by the theoretical intellect, to direct the actions of the body through the practical intellect, raises the question of what criteria will determine whether the actions are virtuous or unvirtuous in the process until the theoretical intellect’s perfection. It seems that it is possible to look for the solution of this problem in the perspective of Ibn Sīnā, which he put forward in the context of the decisiveness of the “divine religion” in the practical field. Being aware of the decisiveness of religion in the social sphere, Ibn Sīnā places the laws laid down by the prophet on the basis of practical perfection, and relates that good habits and faculties become entrenched in the person, until the theoretical intellect becomes effective on the body through practical intellect, with adherence to these laws.

Anahtar Kelimeler

prophet, religion, theoretical philosophy, practical philosophy., Ibn Sīnā

Kaynakça

• Di Vincenzo, Silvia, Avicenna, The Healing, Logic: Isagoge: A New Edition, English Translation and Commentary of the Kitāb al-Madḫal of Avicenna’s Kitāb al-Šifā’ (Berlin & Boston: Walter de Gruyter GmbH, 2021).
• Durusoy, Ali, İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri (İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1993).
• İbn Sînâ, “eş-Şifâ/el-İlâhiyyât: Dokuzuncu Makale/Yedinci Fasıl: Âhiret Hakkında”, çev. & nşr. Mahmut Kaya (Felsefe ve Ölüm Ötesi içinde, İstanbul: Klasik, 2013), 47-56.
• İbn Sînâ, el-Adhaviyye fi’l-me‘âd, çev. & nşr. Mahmut Kaya (Felsefe ve Ölüm Ötesi içinde, İstanbul: Klasik, 2013), 1-46.
• İbn Sînâ, el-Hidâye, nşr. Muhammed Abduh (Kahire: Mektebetü’l-Kâhireti’l-hadîse, 1974).
• İbn Sînâ, el-Mebde’ ve’l-me‘âd, nşr. Abdullah Nûrânî (Tahran: Müessese-i Mütalaʻât-ı İslamî Dânişgâh-ı McGill Şuʻbe-i Tahran, 1984/1363 hş).
• İbn Sînâ, el-Mübâhasât, nşr. Muhsin Bîdârfer (Kum: İntişârât-ı Bîdâr, 1413/1371).
• İbn Sînâ, eş-Şifâ: el-Burhân, nşr. Ebu’l-Alâ Afîfî (Kahire: el-Matbaʻatü’l-emîriyye, 1956).
• İbn Sînâ, eş-Şifâ: el-İlâhiyyât, nşr. el-Eb Kanavâtî & Saʻîd Zâyid & Muhammed Yûsuf Mûsâ & Süleyman Dünyâ (Kahire: el-Hey’etü’l-âmme li-şuûni’l-matâbiʻi’l-emîriyye, 1960).
• İbn Sînâ, Kitâbü’n-Necât fi’l-hikmeti’l-mantıkiyye ve’t-tabîʻiyye ve’l-ilâhiyye, nşr. Mâcid Fahrî (Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 1985).
• İbn Sînâ, Mutluluk ve İnsan Nefsinin Cevher Olduğuna İlişkin On Delil, çev. & nşr. Fatih Toktaş (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011).
• İbn Sînâ, Risâle fi’n-nefs ve bekâihâ ve me‘âdihâ, nşr. Ahmed Fuâd el-Ehvânî (Ahvâlü’n-nefs içinde, Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1952), 45-142,
• İbn Sînâ, Uyûnu’l-hikme, nşr. Abdurrahman Bedevî (Kuveyt & Beyrut: Vekâletü’l-matbûʻât & Dâru’l-kalem, 1980).
• Kaya, M. Cüneyt, “‘Peygamberin Yasa Koyuculuğu’: İbn Sînâ’nın Amelî Felsefe Tasavvuruna Bir Giriş Denemesi”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 27 (2009), 57-91.
• Kaya, M. Cüneyt, “In the Shadow of “Prophetic Legislation”: The Venture of Practical Philosophy after Avicenna”, Arabic Sciences and Philosophy 24/2 (2014), 269-296.
• Kaya, M. Cüneyt, “İbn Sînâ’nın Kitâbu aksâmi’l-hikme ve tafsîlihâ’sı: Tahkik ve Tercüme”, Tahkik: İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 5 (2020), 1-40.
• Özturan, Hümeyra, “Fârâbî ve İbn Sînâ’da Amelî Felsefe: Bir Mukayese”, Nazariyat: İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/1 (2019), 1-36.
• Rahman, Fazlur, Avicenna’s De Anima Being the Psychological Part of Kitāb al-Shifā’ (London: Oxford University Press, 1959).
• Râzî, Fahreddin, Şerhu Uyûni’l-hikme, nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekâ (Kahire: Mektebetü’l-enclû el-Mısriyye, ts.).
• Türker, Ömer & İbrahim Halil Üçer (ed.), İnsan Nedir? İslam Düşüncesinde İnsan Tasavvurları (İstanbul: İlem Yayınları, 2019).