Türkiye’deki Cari Açık Sorunu: Yapısal Nedenleri ve Çözüm Önerileri

Year 2023, , 51 - 68, 20.04.2023

Esma Irmak

https://doi.org/10.20979/ueyd.1187735

Abstract

Cari işlemler dengesinin, ekonominin en önemli hesap grubu olduğu konusunda genel kabul vardır. Cari işlemler açığı, özelikle gelişmekte olan ülkeler için istikrarlı bir ekonomik yapıya ulaşma hedefine engel olmaktadır. Bir ülkenin cari işlemler hesabı açık verdiğinde; dışarıdan gelen paradan daha fazlasını göndermiş demektir. Ayrıca yaşanan ekonomik krizlerin en önemli tetikleyicilerinden biri olması, konunun güncelliğini ve önemini korumaktadır. 1980’den sonra Türkiye ekonomisinin en önemli sıkıntısı olarak yıllar itibariyle sürekli hale gelmiştir. Türkiye’de özelikle 2001 krizi ile artan cari açık, 2011 sonrasında azalma eğilimine girmişse de ciddi oranda kalıcı hale gelmiştir. Türkiye’nin cari açık sorunu konusunda ortak görüşler bulunmaktadır. Enerji ihtiyacında dışarıya olan aşırı bağımlılık, yatırım-tasarruf oranı, dış ticaret dengesi ve cari açığın finansman yapısı en önemli faktörler olarak belirtilmektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin 2000-2021 yılları arasında sahip olduğu cari işlemler dengesini incelemektir. Bu hesap grubuna ait belirleyiciler ile açıkların nasıl finanse edildiği ve açıklara neden olan yapısal nedenlere karşı çözüm önerileri sunmaktır.

Keywords

Cari İşlemler Dengesi, Cari Açık, Ödemeler Bilançosu, Ekonomik Büyüme, Türkiye

Current Deficit Problem in Türkiye: Structural Causes and Solutions Proposals

Abstract

It is generally accepted that the current account balance is the most important account group of the economy. The current account deficit hinders the goal of achieving a stable economic structure especially for developing countries. When a country’s current account is deficit; It means sent more Money than the money received from outside. In addition, the fact that is one of the most important triggers of the economic crisis maintains the topicality and importance of the subject. After 1980, it has become the most important problem of the Turkish economy over the years. The current account deficit, which increased especially with the 2001 crises in Türkiye, started to decrease after 2011, but it became permanently permanent. There are common views on Türkiye’s current account deficit problem. Excessive dependence on foreign energy needs, investment-savings ratio, foreign trade balance and financing structure of current account deficit are the most important factors. The aim of this study’s to examine the current account balance of Türkiye between 2000-2021. With the determinants of this account group, how the deficits are financed and to offer solutions against the structural causes that cause of the deficits.

Keywords

Current Account Balance, Current Account Deficit, Balance of Payments, Economic Growth, Turkey

References

• Akyıldız, S. (2022). Dünyada Orta Gelir Tuzağı, Türkiye’nin Orta Gelir Tuzağına Yakalanma Nedenleri ve Çıkışı İçin Öneriler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32 (3), 1169-1182.
• Altunöz, U. (2014). Cari Açık Sorununun Temel Nedenleri ve Sürdürülebilirliği: Türkiye Örneği. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 115-132.
• Aydın, M. K., & Beşballı, S. G. (2018). Türkiye’nin Cari Açık Sorunu Üzerine Bir Değerlendirme. Bilgi, Cilt, 20, 1-14.
• Benli, A., & Tonus, Ö. (2019). Türkiye Ekonomisinde Cari İşlemler Açığının Belirleyicileri: Dönemler Arası Yaklaşım. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(3), 437-460.
• Bozkurt, C. & Karatay Göğül, P. (2014). Para ve Maliye Politikalarının Koordinasyonu. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (Akad), 2 (2), 27-44.
• Bingöl, N., & Pehlivan, C. (2018). Türkiye Ekonomisinde Cari Açik ve Nedenleri: Ardl Analizi. Journal Of Institute Of Economic Development And Social Researches, 4(9), 170-181.
• Çiftçi, N., & Eşmen, M. (2017). Türkiye’de Cari Açığı Belirleyen Faktörler ve Cari Açığı Azaltmada Alternatif Enerji Kaynaklarının Rolü: VAR Modeli. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 83-110.
• Depren, S. K. (2021). Türkiye’de Cari Açığı Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesine Yönelik İstatistiksel Bir Araştırma. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 426-444.
• Doğan, E., & Bayraç, H. (2014). Türkiye’de Cari Açık Sorunu Üzerine Mikro Temelli Bir Yaklaşım. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 97-124.
• Duman, Y. K. (2017). Türkiye’de Cari İşlemler Dengesi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki. Sakarya İktisat Dergisi, 6 (4), 12-28.
• Eşiyok, B. A. (2012). “Türkiye Ekonomisinde Cari Açık Sorunu ve Nedenleri”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 49(569), 63-85.
• Eroğlu, İ., & Bursal, M. (2020). Türkiye’nin Cari Açık Dinamiklerinde Enerji Açığının Rolü ve Finansman Kalitesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(4), 2231-2247.
• Eroğlu, İ., Yeter, F., & Çidem, Y. (2018). Turkey's Current Account Deficit Problem Of Perspective Energy Deficit And Recommendations For The Future. Balkan Journal Of Social Sciences/Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13).
• Gacaner Atış, A. & Saygılı, F. (2014). Türkiye'de Cari Açığın Belirleyicilerinin Ampirik Analizi. Sosyoekonomi , 21 (21) . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosyoekonomi/issue/21081/226978 Göçer, İ. (2013). Türkiye’de Cari Açığın Nedenleri, Finansman Kalitesi ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir Analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(1), 213-242
• Karahan, Ö., & Akçaçakır, K. (2021). Türkiye’de Cari Açık ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki. JOEEP: Journal Of Emerging Economies And Policy, 6(2), 119-127.
• Karanfil, M. (2014). Türkiye Ekonomisinde Tasarruf Açığı Sorunu: Zaman Serisi Analizi. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 9(2), 379-394.
• Kaya, M. (2016). Türkiye’de Cari Açık Sorunu ve Nedenleri. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(10), 51-75.
• Kekeç, H. M., & Kuzu Serdar. (2018). Türkiye’de Cari Açık Makası Daraltılabilirmi?. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 661-679.
• López-Mejía, A. (1999). Large Capital Flows Causes, Consequences, And Policyresponses. A Quarterly Magazine of the IMF, 36(3).
• Cinel, E. A. (2020). Türkiye’de Cari Açığın Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri (2006-2019). Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (4), 227-261. DOI: 10.47525/ulasbid.824524
• Seyidoğlu, H. (2013). Uluslararası Finans. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Sujianto, A. E. (2020). Macroeconomic Factors And Balance Of Payment: Evidence From Indonesia. Industrial Engineering & Management Systems, 19(1), 266-272.
• Şit, M., & Alancıoğlu, E. (2016). Türkiye’de Cari İşlemler Dengesi Ve Ekonomik Büyüme Arasindaki İlişki: Var Analizi. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 3(5), 5-23.
• Yıldız, Ş. (2020). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği. Journal of Humanities and Tourism Research, 10 (2), 289-304.
• Yiğit, H., & Açıkalın, S. (2019). Türkiye’de Cari İşlemler Açığı: Nedenler ve Çözüm Önerileri. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 323-340.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2022). https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/2022_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf (Erişim Tarihi:22.09.2022).
• TCMB,(2022,a). https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Odemeler+Dengesi+ve+Ilgili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/ (Erişim Tarihi: 24.01.2022).
• TCMB, (2022b,c). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/collapse_18/5122/DataGroup/turkish/bie_odeayrsunum6/ (Erişim Tarihi: 29.09.2022).
• TUİK, (2022a). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104&dil=1 (Erişim Tarihi:29.09.2022).
• TUİK, (2022b). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104&dil=1 (Erişim Tarihi:29.09.2022).
• TCMB,(2022d). http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Odemeler+Dengesi+ve+Ilgili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/ (Erişim Tarihi: 12.06.2022).
• TCMB,(2022,e). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket (ErişimTarihi:23.09.2022).
• TCMB,(2022,f). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/#collapse_6 (Erişim Tarihi: 24.09.2022).
• TCMB,(2022g). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/collapse_12/5931/DataGroup/turkish/bie_fdvy/ (Erişim Tarihi: 27.09.2022).
• THE WORLD BANK, (2022). https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?end=2020&locations=TR&start=2000&view=chart (Erişim Tarihi: 27.01.2022).
• https://t24.com.tr/haber/turkiyenin-butce-acigi-ve-cari-acigi-nasil-finanse-edildi,574147 (ErişimTarihi:27.09.2022). https://www.mahfiegilmez.com/2014/01/odemeler-dengesini-okumak.html (ErişimTarihi:12.06.2022).
• https://tr.tradingeconomics.com/turkey/current-account-to-gdp (Erişim Tarihi: 29.09.2022).