Üveys B. Hocâ Osmân B. Emîr İlyâs B. Evliyâ’nın Kur’an Tefsirinin Berlin Nüshasındaki Eski Türkçe Kelimeler Üzerine

Yıl 2023, , 1 - 17, 29.05.2023

Paki Küçüker , Tolga Kıyıcıoğlu

https://doi.org/10.29228/filolojibengu.24

Öz

İslamiyet’in ortaya çıkışıyla beraber Kur’ân’ın anlaşılması Hz. Muhammed ile mümkün olurken İslam peygamberinin vefatıyla beraber bu durum tefsir kitapları ve müfessirler ile yapılmıştır. Sahabeler zamanında rivayet ya da çeşitli ilim dallarından yararlanarak yazılan iki çeşit tefsir yöntemi vardır. İslam dininin farklı toplumlara yayılması, Kur’ân ayeti rivayetlerinin anlatılması ya da ayetlerin yorumlanması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu durum da tefsir ilminin ortaya çıkmasına neden olur. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra Kur’ân ayetlerinin içeriğinin anlamlandırılması Türk din adamlarının amaçları arasına girmiştir. Eski Oğuz Türkçesinin yazı dili olarak kullanılmaya başlandığı 13. yüzyılda surelerin ve ayetlerin tefsirleri yapılmıştır. Yapılan tefsirler Kur’ân’ı anlamak ve anlamlandırmak açısından hem dinî hem Türk dili açısından önem taşır.
Bu makalede, Eski Oğuz Türkçesine ait Üveys bin Hocâ Osmân bin Emîr İlyâs bin Evliyâ’nın Kur’ân tefsirinin Berlin Eyalet Kütüphanesi nüshasında görülen ve Eski Türkçenin izlerini taşıyan bazı kelimelerin tespiti ve kullanım şekilleri ile anlamları üzerinde durulacak, tespit edilen kelimelerdeki fonetik farklılıklar ortaya konulmaya çalışılacaktır ve eserin söz varlığından bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

üveys b. hocâ osmân b. emîr ilyâs b. evliyâ, kur’ân tefsiri, eski oğuz türkçesi.

Kaynakça

• Al-Rawe, A.A.A. (2021). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait “Tefsîr-İ Kur’ân” Adlı Yazma Üzerinde Cümle Çözümlemesi (60a-120b Varakları) (Manisa İl Halk Kütüphanesi 45 Hk 174) (Giriş-Metin-Cümle Çözümlemesi-Dizin-Sözlük). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Bayraktar, F. S. (2019). “Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Tercümelerinde Esma’ül Hüsna’nın Türkçe Söylemleri”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Edirne. s. 358-372.
• Derleme Sözlüğü (1993). C I-XII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğu, A. (1989). ʿAmme Tefsiri (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Gabain, A.V. (1988). Eski Türkçenin Grameri. çev. Mehmet Akalın. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1972). “Selçuklular Çağı Türkçesinin Genel Yapısı”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 20. s. 17-34. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38410/445353
• Köprülü, M.F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özgün, K. (2022). “Üveys B. Hocâ Osmân B. Emîr İlyâs B. Evliyâ’nın Kur’an Tefsirinin Berlin Nüshası Ve Diğer Nüshaları Üzerine”. Türkolog Tuncer Gülensoy’un Aziz Hatırasına IX. Genç Türkologlar Sempozyumu (21 Eylül 2022). Kırgızistan.
• Özkan, M. (2010). “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Ortaya Konan Kur’an Tercümeleri Üzerine-I”. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. C: XXXIX. s. 115-159.
• Özkan, M. (2010). “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yapılmış Kur’an Tercümeleri”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımları. İlim Yayma Vakfı Yayınları. İstanbul. s. 516-568.
• Özkan, M. (2013). Eski Anadolu Türkçesinde Yapılan Sure Tefsirleri ve Üveys b. Hoca Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ’nın Amme Cüzü Tefsiri. Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (1-2 Aralık 2010), s. 315-368.
• Şan, F. (2011). Üveys b. Hocâ Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ’nın ʿAmme Cüzü Tefsiri Üzerinde Dil İncelemesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şan, F. (2020). “Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Bir Tefsirin Cümle Yapısı”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. 4 (4). s. 680-698.
• Tarama Sözlüğü (1995,1996). C I-VIII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taş, İ. (2018). “Manisa İl Halk Kütüphanesindeki “Tefsîr-i Kur’ân" Eseri ve Söz Varlığı Üzerine”. Usul İslam Araştırmaları. s. 151-188.
• Togan, Z.V. (1959-1960). “Londra ve Tahran’daki İslamî Yazmalardan Bazılarına Dair”. İTED.. III. s. 135-138..
• Türkçe Sözlük (2019). 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uçar, İ. (2010). “Türkçede Eş Anlamlılık ve Eski Anadolu Türkçesi Tıp Yazmalarında Eş Anlamlı Kelime Kulanımı”. ZfWT. C. 2. S.1. s. 37-48.
• Yıldırım, K. (2011). Üveys b. Hocâ Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ’nın ʿAmme Cüzü Tefsiri Üzerinde Dil İncelemesi (Vr. 202B-268B). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul.
• Yıldırım, K. (2012). “Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Tefsirin Üslûp Özellikleri”. Turkish Studies. volume 7/2. s. 1217-1227.
• Yıldırım, K. (2019). “Anadolu Sahasına Ait Türkçe Kur’an Tercümeleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”. Journal of Turkish Language and Literature. Volume:5. Issue:4. Autumn 2019. s. 875-892. doi number: 10.20322/littera.593468.
• Yılmaz, H. (2016). “Kur’ân Meali Bağlamında Harfî Tercüme ile Tefsirî Tercüme Türü Arasında Bir Mukayese”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakultesi Dergisi. S. 6. s. 1-18.
• Qerdar, A.M.R. (2021). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait “Tefsîr-İ Kur’ân” Adlı Yazmanın Transkripsiyonu Ve Sözlük Çalışması (1b-50b Varakları) (Manisa İl Halk Kütüphanesi 45 Hk 174) (Giriş Metin-Sözlük- Dizin-Tıpkıbasım). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Karabük.