Bilgilendirici ve Hikâye Edici Metin Yönüyle Çocuk Gezi Kitapları: Gülten Dayıoğlu Örneği

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 38 - 71, 28.05.2025

M. Halil Sağlam

https://doi.org/10.62605/ufb.1621231

Abstract

Gezi kitapları, okurlarını, tarihi, coğrafi ve kültürel konularda bilgilendirmeyi amaçlayan edebî türler arasında yer alır. Türün bilgilendirici ve hikâye edici olmak üzere iki yönü bulunmaklardır. Kitaplar bilgilendirici olma yönüyle nesnel; hikâye edici olma yönüyle öznel olma özelliğine sahiptirler. Gezi türü Türkçe dersi öğretim programlarında sadece nesnel yönü dikkate alınarak bilgilendirici metin türlerine dâhil edilmiştir. Fakat türün yer zaman ve mekâna bağlı olarak öznel anlatımlar da içerdiği görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında türün karma metinler adı altında farklı bir metin türüne dâhil edilebileceği söylenebilir.
Bu çalışmada gezi kitaplarının bilgilendirici ve hikâye edici yönü incelenmektedir. Kitapların bilgilendirici yönünde nesnel anlatımlar; hikâye edici yönünde ise öznel anlatımlar incelenmiştir. Çalışmanın temel amacı gezi kitaplarının nesnel ve edebî yönünü ortaya çıkarmaktır. Nesnellikle aktarılan bilgilerin gerçek kaynaklarla uyumlu olup olmadıkları; edebîlikte ise bilgi aktarımı sırasında kullanılan söz sanatları ve söz estetiği incelenmiştir. Türk edebiyatında çocuklar için kaleme alınmış sınırlı sayıda gezi kitabı bulunmaktadır. Söz konusu kitapların bilgilendirici olmalarının yanında edebi özellikler taşıyıp taşımadıkları tartışma konusudur. Çalışmanın bu anlamda alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Bu çalışma Gülten Dayıoğlu’nun gezi kitaplarıyla sınırı tutulmuştur. Yazarın çocuk edebiyatı alanında en çok okunan yazarlar arasında olduğu bilinmektedir. Dolaysıyla araştırma materyali olarak Gülten Dayıoğlu’nun gezi kitaplarının seçilmesinin doğru bir karar olacağı düşünülmüştür.
Çalışmadan çıkan sonuca göre Gülten Dayıoğlu’nun gezi kitapları bilgilendirici ve edebî olma özelliklerine sahiptir. Gezilip görülen yerlerin anlatımlarında nesnel ve öznel olmak üzere iki anlatım tarzı kullanılmıştır. Ülkelerin coğrafî ve tarihî özellikleri anlatılırken nesnel dilin, gezi sırasında yaşanılan duygu ve düşünceleri yansıtmak için ise öznel dilin kullanıldığı dikkat çekmektedir. Yazarın kullandığı öznel dilde söz sanatlarının, deyim ve atasözlerinin varlığı dikkat çekmektedir. Kitaplarda kullanılan nesnel dilde ise daha çok sayısal verilerden yararlanıldığı ve kaynak gösterilerek bilgi aktarımlarının yapıldığı görülmekledir. Söz konusu sayısal verilerin ve bilgilerin geneli akademik ve resmî kaynaklarla örtüşmekle birlikte bir kısmı örtüşmemektedir. Dolayısıyla kitapları okurken nesnel bilgilerin akademik ve resmî kaynaklarla karşılaştırılması önem arz etmektedir.

Keywords

gezi , Gülten dayıoğlu , nesnellik , edebilik

Chıldren's Travel Books In Terms Of Informatıve And Narratıve Text: The Example Of Gülten Dayıoğlu

Abstract

Travel books are among the literary genres that aim to inform their readers about historical, geographical and cultural issues. The genre has two aspects: informative and narrative. Books are objective in terms of being informative; subjective in terms of being narrative. The travel genre has been included in the informative text genres in Turkish language course curriculum by considering only its objective aspect. However, it is seen that the genre also includes subjective narratives depending on the place, time and space. When viewed from this perspective, it can be said that the genre can be included in a different text genre under the name of mixed texts.
This study examines the informative and narrative aspects of travel books. Objective narratives were examined in the informative aspect of the books and subjective narratives were examined in the narrative aspect. The main purpose of the study is to reveal the objective and literary aspects of travel books. Whether the information conveyed objectively is compatible with real sources or not, and in literature, the figures of speech and verbal aesthetics used during the transfer of information were examined. There are a limited number of travel books written for children in Turkish literature. It is a matter of debate whether the books in question have literary features in addition to being informative. It is thought that the study will contribute to the field in this sense.
This study is limited to Gülten Dayıoğlu's travel books. It is known that the author is among the most read authors in the field of children's literature. Therefore, it was thought that choosing Gülten Dayıoğlu's travel books as research material would be a correct decision.
According to the results of the study, Gülten Dayıoğlu's travel books have the characteristics of being informative and literary. Two narrative styles, objective and subjective, were used in the narration of the places visited and seen. It is noteworthy that objective language is used to narrate the geographical and historical features of the countries, and subjective language is used to reflect the feelings and thoughts experienced during the trip. The presence of figures of speech, idioms and proverbs is noteworthy in the subjective language used by the author. In the objective language used in the books, it is seen that numerical data is mostly used and information is transferred by citing sources. While the generality of the numerical data and information in question coincides with academic and official sources, some of them do not. Therefore, it is important to compare objective information with academic and official sources when reading books.

Keywords

travel genre , Gülten dayıoğlu , narrative texs , informative

References

• Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Akkaya, S. E. (2021), Cumhuriyet Dönemi’nde Çocuklar İçin Yazılmış Gezi Kitapları Üzerine Bir Değerlendirme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ordu
• Aksan, D. (2006). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Engin Yayınları
• Aktaş, Ş. ve Gündüz, O. (2003). Yazılı Ve Sözlü Anlatım (Kompozisyon Sanatı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık/Göstergelerarasılık. Ankara: Kanguru Yayınları.
• Alan, Y. (2021). Bilgilendirici Metin Türleri, Çağdaş Çocuk Edebiyatı İçinde 192-217, Editör Şener Demirel, Serdal Seven, İstanbul: Pegem Akademi.
• Arak, H. (2012). Karşılaştırmalı Edebîyat Bilimi: Komparistiğin El Kitabı. Ankara: Hacettepe Yayınları.
• Aytaç, G. (1999). Genel Edebiyat Bilimi. İstanbul: Papirüs Yayınları.
• Bader, A. E. (2020). “Mısır’da Piramitlerden Mezar Evlere”. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.7, S.2, 581-610.
• Bağcı, H. (2010). “İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Atasözleri ve Deyimleri Algılama Düzeyi”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, C.27, S.27, 91-110.
• Baki, Y. (2020). “Metin Türlerine Göre Okuma” Okuma Eğitimi İçinde 197-248. Editör: Mustafa Kaya ve Mehmet Nuri Kardaş, İstanbul: Pegem Akademi.
• Bingöl, U. (2020). “Edebîlik Üzerine”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.7, 127-140.
• Brazaitis, P. (2011). A Brief History Of Crocodilian Science. Herpetological Review, C.42, S. 4, 483-496.
• Bodur, G. (2024). Gülten Dayıoğlu'nun Gezi Kitaplarının Çocuklar İçin Yazılan Gezi Yazılarında Bulunması Gereken Özellikler Açısından İncelenmesi Ve Gezi Yazılarıyla İlgili Öğretmen-Öğrenci Görüşleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bulut, F. (2022). “Metinlerarasılık”, Eleştirel Okuma ve Metin İncelemeler İçinde 441-444, İstanbul: DBY
• Çelik, A. (2019). “Gezi Yönteminin Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Başarılarına Etkisinin Ve Gezi Yazısı Yazmalarına İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C.20, S.1, 395-413
• Çetişli, İ. (2008). Edebiyat Sanatı ve Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dayıoğlu, G. (2009). Bambaşka Bir Ülke Amerika’ya Yolculuk. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Dayıoğlu, G. (2014). Gizemli Buzullar Kıtası Antartika'ya ve Patagonya'ya Yolculuk. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Dayıoğlu, G. (2015). Güney Pasifik Adalarına Yolculuk. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Dayıoğlu, G. (2015). Mısır'a Yolculuk. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dayıoğlu, G. (2017). Kangurular Ülkesi Avustralya’ya Yolculuk. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Dayıoğlu, G. (2017). Kenya’ya Yolculuk. Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
• Dayıoğlu, G. (2017). Efsaneler Ülkesi Çin'e Yolculuk. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Dayıoğlu, G. (2017). Kafdağı’nın Ardına Yolculuk. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dayıoğlu, G. (2017). Meksika'ya Yolculuk. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dayıoğlu, G. (2017). Okyanuslar Ötesine Yolculuk. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Dayıoğlu, G. (2018). Hindistan’a Yolculuk ve Nepal Gezisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (1996). Çağdaş Çocuk Yazını. İstanbul: Yapı Kredi.
• Dönmez, C. ve Yazıcı, K. (2006). “Hikâye Edici Metinlerin Çözümlenmesinde Hikâyenin Yüzü Stratejisinin Kullanımı”. Sosyal Bilimler Dergisi, Manas Journal Of Social Studies, S.20, 137-153.
• Efe, N. R. (1965). İstanbul Gezisi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Fay, B. (2005). Çağdaş Sosyal Bilimler Felsefesi. (Çev.; İsmail Türkmen), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Horıba, Y. (2000). “Reader Control in Reading: Effects of Language Competence, Text Type, and Task”. Discourse Processes, C.29, C.3, 223-267.
• İlkbahar, H. (2023). “Su Güvenliği Bağlamında Nil Havzası Girişimi’nin (NHG) İklim Değişikliğine Yönelik Uyum ve Azaltım Stratejileri”. Alternatif Politika, C.15, S.3, 550-580.
• Kaplan, M. (1991). Şiir Tahlilleri I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karademir, S. ve Çetin, İ. (2023). “Öğrencilerin Metin Dil Bilim ve Metinsellik Ölçütlerine Yönelik Görüşleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Bilge Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.7, S.2, 105-115.
• Kavcar, C. ve Oğuzkan, F. (1999). Örnek Edebî Metinlerle Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kaya, M. ve Aydın, E. (2024). “2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı İle 2024 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın Karşılaştırılması”. Harran Maarif Dergisi, C.9, S.1, 108-146.
• Kaya, E. ve Ekiçi, M.. (2015). “Sosyal Bilgiler Öğretiminde Gezi Yazılarından Yararlanma: Gülten Dayıoğlu’nun Gezi Yazıları Örneği”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.19, S.1, 87-114.
• Kıymaz, M. S. (2015). “Çocuk Edebiyatında Gezi Yazısı Türü ve Çocuk Dergilerindeki Örnekleri”. Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yazarları Birliği. II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu, (Haz: T. Şimşek-B. V. Yıldız), 623-635, Üsküdar Belediyesi Yayınları
• Kolcu, A. İ. (2008). Edebîyat Kuramları Tanım-Tenkit-Tahlil. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları.
• Köktürk, M. (2006), Kültürün Dünyası, Ankara: Hece Yayınları.
• Maden, S. (2010). “Türk Edebiyatında Seyahatnameler ve Gezi Yazıları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C.15, S.3, 147-158.
• MEB, (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB, (2024a). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Öğretim Programları Ortak Metni. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB, (2024b). Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.