Mardin İli Ağızlarında Hâl Eki Nöbetleşmeleri

Year 2025, Volume: 5 Issue: 2, 344 - 353, 30.11.2025

Cahit Tuna

https://doi.org/10.62605/ufb.1807548

Abstract

Hâl ekleri, isimlere gelerek o ismin durumunu ve bulunduğu şartları bildiren eklerdir. Bu ekler çoğu zaman birbirlerinin yerine kullanılarak da görev yapmaktadır. Bu dil olayına hâl eki nöbetleşmesi denilmektedir. Bu nöbetleşmeler, Türk dilinde yaygın bir şekilde görülmektedir. Bu nöbetleşme çalışmada da değinileceği gibi Türkçenin yazılı döneminin başlangıcı olan Eski Türkçe döneminden günümüz Anadolu Ağızlarına gelene kadar hemen hemen geçmişteki Türk yazı dilinin her döneminde meydana gelmiştir. Hâl eki nöbetleşmelerinin Anadolu Ağızlarında da yaygın bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Mardin İli Ağızlarında Hâl Eki Nöbetleşmeleri adlı bu çalışmada da bu durum ortaya konulmuştur. Bu durum ortaya konulurken çalışma alanı şu şekilde oluşturulmuştur: Giriş kısmında hâl ekleri üzerine araştırmacıların görüşleri ele alınmış, Türkçenin yazılı döneminin başlangıcı olan Eski Türkçe döneminden günümüz Anadolu ağızlarına kadarki hâl eki nöbetleşmeleri örneklerine yer verilmiş ayrıca Mardin ili ve ağızları hakkında kısa bir değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra inceleme kısmında araştırmanın ana konusunu oluşturan Mardin ilinde derlenen metinlerde geçen hâl eki nöbetleşmeleri tespit edilmiştir. Bu çalışma ile Anadolu Ağızlarından biri olan Mardin İli Ağızlarındaki zengin dil olaylarından hâl eki nöbetleşmelerinin kullanım biçimlerini gün yüzüne çıkarmak amaçlanmıştır.

Keywords

Mardin ili ağızları , hâl ekleri , hâl eki nöbetleşmeleri.

CASE SUFFIX ALTERNATIONS IN THE DIALECTS OF MARDİN PROVINCE

Abstract

Case suffixes are suffixes that apply to nouns and indicate the situation and conditions of that noun. These suffixes are often used interchangeably. This language phenomenon is called case suffix alternation. These alternations are widely seen in the Turkish language. As will be mentioned in this study, this alternation occurred in almost every period of the written Turkish language in the past, from the Old Turkish period, which was the beginning of the written period of Turkish, to today's Anatolian Dialects. It is seen that case suffix alternations are also widely used in Anatolian dialects. This situation has been revealed in this study titled Case Suffix Seizures in the Dialects of Mardin Province. While presenting this situation, the study area was created as follows: In the introduction, the opinions of researchers on case suffixes are discussed, examples of case suffix alternations from the Old Turkish period, which is the beginning of the written period of Turkish, to today's Anatolian dialects are included, and a brief evaluation is made about the province of Mardin and its dialects. Later, in the analysis part, case suffix alternations in the texts compiled in Mardin province, which is the main subject of the research, were identified. With this study, it is aimed to reveal the usage patterns of case suffix alternations, which are among the rich language phenomena in the Mardin Province Dialects, one of the Anatolian Dialects.

Keywords

Dialects of Mardin province , case suffixes , case suffix alternations

References

• Arat R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Arat R. R. (1991). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat R. R. (2024). Eski Türk Şiiri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, A. (2014). Nehcü’l Ferādﰸs. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgegil M. K. (2014). Türkçe Dilbilgisi. Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• Buran, A. (1989). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim Ekleri. (Doktora Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir N. ve Yılmaz, E. (2006). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ediskun, H. (1963). Yeni Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eker, S. (2019). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Eraslan, K. (1999). Mevlâna Sekkâkî Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı -1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2011). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Gencan T. N. (1975). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökçür, E. (2022). Türkiye Türkçesi Ağızlarından Seçmeler. Karahan L. ve Ay, Ö. (Ed.), Van İli Ağızları. (s. 719-753). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2010). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hengirmen, M. (1995). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Kahraman, T. (1996). Çağdaş Türkiye Türkçesi Dilbilgisi. Ankara: DuMat Basımevi.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2022). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karamanlıoğlu A. F. (1989). Gülistan Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karataş, M. (2019). Her Yönüyle Türk Dili. Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarlan A. N. (2011). Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tekin, T. (2014). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı R. ve Argunşah, M. (2014). Mu’înü’l-Mürîd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tosun, İ. (2016). Ardahan İli Ağızlarının Ses ve Şekil Özellikleri. İzmir: Payda Yayıncılık.
• Tosun, İ. (2022). Doğu Anadolu Halk Ağızlarının Ortak Dil Özellikleri. İzmir: Duvar Yayınları.
• Tosun, İ. (2024). Çemişgezek, Pertek ve Hozat Yöresi Ağızları. İstanbul: Kriter Yayınevi.