MANTIKSAL İLLİYET BAĞLAMINDA İBN SÎNÂ’DA HAREKET KAVRAMI VE METAFİZİKSEL UZANTILARI

Year 2023, , 25 - 60, 29.06.2023

Yasin Bostan

https://doi.org/10.56108/ujte.1312934

Abstract

Hareket kavramı hem fizikte hem metafizikte önemli etkileri olan temel bir kavramdır. Bu makalede İbn Sînâ düşüncesinde Hareket kavramı ve bu kavramın fizik ve metafizikteki bazı uzantıları incelenmiştir. Özellikle Aristotelesçi bir perspektiften bu kavramın fizikten metafiziğe geçiş için köprü konumunda bulunduğu söylenebilir. Doğa felsefesi zemininden başlamak üzere hareket kavramı, aynı zamanda Tanrı-alem ilişkisi, birlik-çokluk, imkân ve değişim gibi bazı temel metafiziksel problemlerin nedensel bir perspektiften anlaşılması için önemli bir kaynağı durumdadır. Bu konunun araştırılması İbn Sînâ düşüncesindeki fizik ve metafizik arasındaki bazı hatların tespit edilmesi için gereklidir. Bu çalışmada fiziksel ve metafiziksel hareket kavramları mantıksal zorunluluğa dayalı illiyet ilişkisi içerisinde felsefi bir analizle incelenmiştir. Bu çerçevede fiziksel bağlamda metafiziksel olarak Tanrı ve hareket kavramları ekseninde tanrısal sonsuzluğun hareketle ilişkisi, hareket ve imkân kavramı arasında söz konusu olabilecek muhtemel metafiziksel ilişki ve bu ilişkiden ortaya çıkan bazı felsefi problemler incelenmiş, sürekli irade, oluş ve bozuluşun nedenselliği ve mutlak hareket konuları ele alınmıştır. Hareket türleri ve çeşitleri özellikle sonlu ve sonsuz hareket, tanrısal akıllar ve göksel hareket, zorunluluk ve hareket kavramları tanrı kavramıyla referansları dikkate alınarak metafiziksel bir analize tabi tutulmuştur. İlgili konularla bağlantılı bazı İbn Sînâ metinleri, mantıksal ve analitik bir anlamlandırma içerisinde dikkate alınmıştır. Sonuç olarak cisimsel olmayan varlıklarda hareket konusuyla birlikte var olma ve hareket ilişkisi, bütün bir varlık açıklaması olan sudur teorisi çatısı altında İbn Sînâ’nın tanrı anlayışı ekseninde felsefi bir perspektifle değerlendirilmiştir.

Keywords

: İslam Felsefesi, Mantık, İbn Sînâ, Hareket, Tanrı, Nedensellik, Oluş ve Bozuluş.

References

• Alper, Ömer Mahir. İbn Sina. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2018.
• Altaş, Eşref. “İbn Sînâ’nın Konum Kategorisinde Hareket Düşüncesi ve Konumsal Hareket Kavramının Tarihi”. Diyanet İlmi Dergi 50/1 (2014), 27-50.
• Altıntaş, Hayrani. İbn Sina Metafiziği. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
• Anlı, Ömer Faik. “ARİSTOTELES VE FİZİK”. Erişim 24 Haziran 2023. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/60333/mod_resource/content/0/AR%C4%B0STOTELES%20VE%20F%C4%B0Z%C4%B0K.pdf
• Aristoteles. Fizik. çev. Saffet Babür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Aristoteles (Aristo). Metafizik. çev. Ahmet Arslan. Sosyal Yayınları, 2. Basım, 1996.
• Arkan, Atilla. “Psikoloji: Nefs ve Akıl”. İslam Felsefesi Tarih ve Problemler. ed. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi 5 / Plotinos, Yeni Platonculuk ve Erken Dönem Hıristiyan Felsefesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2017.
• Atay, Hüseyin. Farabi ve ibn Sina’ya Göre Yaratma. Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1974.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam Felsefesine Giriş. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı, 2009.
• Bircan, Hasan Hüseyin. İbn Sînâ’da Tanrı Evren ilişkisi ve Şehristani’nin Ona Yönelttiği Eleştiriler. Van : Bilge Adamlar, 2010.
• Dönmez, Ayşe Betül. İbn Sina Felsefesinde Hareket Kavramı. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Durusoy, Ali. “Hareket”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 18 Nisan 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/hareket Farabi. el-Medînetü’l Fâzıla. Ankara: MEB Yayınları, 2001. Basım, 2001.
• Fârâbî, Ebû Naṣr Muḥammed b. Muḥammed b. Ṭarḫân el-. “U’yûnül-Mesâil”. çev. Mahmut Kaya. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• Gülaçar, İzzet. İbn Sina’nın Tabiat Felsefesinde Hareket. Ankara : Elis Yayınları, 2022.
• İbn Sina. en-Necât : Felsefe’nin Temel Konuları. İstanbul : Kabalcı Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ. en-Necat fi’l-Hikmeti’l-Mantıkiyye ve’t-Tabiiyye ve’l-İlahiyye. nşr. Macit Fahri. Beyrut : Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1985.
• İbn Sina. İşaretler ve Tenbihler: el-İşârât ve’t-Tenbihat. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul : Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sina. Kitâbu’ş-Şifa: Fizik. İstanbul : Litera Yayıncılık, 2004.
• İbn Sina. Kitâbu’ş-Şifa : Fizik. İstanbul : Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sina. Kitâbu’ş-Şifa: Metafizik. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• İbn Sînâ. Oluş ve Bozuluş. çev. Muammer İskenderoğlu. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• İbn Sînâ. Sema ve Alem Kitabu’ş-Şifa. çev. Muhittin Macit - Harun Kuşlu. Litera Yayıncılık, 2010.
• Kaya, Mahmut. “Fârâbî”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 29 Nisan 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/farabi
• Kaya, Mahmut. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 9. Basım, 2014.
• Kaya, Mahmut. İslam Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi. İstanbul: Ekin Yayınları, 1983.
• Kaya, Mahmut. Kindi Felsefi Risaleler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
• Kaya, Mahmut. “Sükûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/50. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kılıç, Muhammet Fatih. “İbn Sînâ’da Sudûrun Mantığı: Sebeplik-Sudûr İlişkisi Hakkında Bir İnceleme”. e-Şarkiyat: İlmî Araştırmalar Dergisi IX/18 (2017), 1057-1073.
• Macit, Muhittin. İbn Sina’da Doğa Felsefesi ve Meşşai Gelenekteki Yeri. İstanbul : Litera Yayıncılık, 2005.
• Mutluel, Osman. Kindi ve Felsefesi. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Ross, David. Aristoteles. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2017.
• Şerif, M. Muhammed. Klasik İslam Filozofları ve Düşünceleri. İstanbul : İnsan Yayınları, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Hareket”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Mayıs 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/hareket