Tanzimat Dönemi Hukuk Eğitimi'nde Muallimhane-i-Nüvvab Okulları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 17 - 30, 30.06.2023

Hakan Oğuz Yurtdakal , Salih Korkmaz

Öz

19. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nde reform hareketlerinin hayata geçirildiği bir zaman dilimi olmuştur. Fransız İhtilalinden sonra Avrupa kıtasında başlayan milliyetçilik akımlarının, çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti’ni, isyanlara ve ayrılıkçı fikirlere götürdüğü bir ortamda Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla bu durumun önüne geçilmeye çalışılmıştır. Osmanlı Devleti’nde klasik dönemde mahkemeler şer’i hukuka göre karar veren kadılarca idare edilirdi. Kadılar medrese eğitimi aldıktan sonra derece ve kıdemlerine uygun bölgelere atanarak adaletin tesisi için çalışırlardı. Tanzimat Dönemi ile Batı kanunları iktibas edilmiş ve bu kanunlara uygun yargılama yapan mahkemeler kurulmuştur. Kurulan mahkemelerde bu kanunları anlayıp, uygulayabilen nitelikte kadı-naibler yetiştirmek amacıyla Batı tarzı eğitim veren kurumlar oluşturulmuştur. Çalışma konumuz olan hukuk eğitimi kapsamında Muallimhane-i-Nüvvab okulları atılan ilk somut adım olması nedeniyle önemlidir. Çalışmada bu okula ilişkin veriler toplanmaya çalışılmıştır. Nüvvab Okulları’nın sadece Anadolu topraklarında değil Balkanlarda da açıldığı tespit edilmiştir. Bu nedenle Şumnu ve Saraybosna Nüvvab Mektepleri de çalışmada kendisine yer bulmuştur. Okullara ilişkin kuruluş amaçları, fiziki şartlar, giriş ve mezuniyet şartları, mezunlara ilişkin bilgiler yönüyle kurum aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muallimhane-i-Nüvvab Mektebi, Tanzimat Dönemi, Hukuk Eğitimi

Kaynakça

• Ahmed, V. (2019). Nüvvâb Medresesinin Bulgaristan Türkleri̇’ni̇n Kimliğinin Korunmasındaki̇ Yeri̇. Balkanlarda Türk Kültürü: Bulgaristan Örneği Uluslararası Sempozyumu. 2019. İstanbul. ss: 54-63.
• Akiba, J. (2003). A new school for qadis: Education of the sharia judges in the late Ottoman Empire, Turcica, 35, pp: 125-163.
• Aktepe, M. (1984). Ahmed Lütfi Efendi Tarihi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, C:9.
• Atay, H. (1983). Osmanlılarda yüksek din eğitimi, medrese programları-icazetnameler-ıslahat hareketleri. Ankara: Dergâh yayınları.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), İ.DH.., 326/21224.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), İ..DH..., 882-70318,
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), ŞD. HU., 225/13/3.
• Beyazıt, Y. (2010). Tanzimat devri şeyhülislamlarından Meşrebzade Arif Efendi ve kadılık kurumundaki istihdam sorunu, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 54, ss: 47-74.
• Boztepe, M. (2022). Türkiye’de yerel yönetimlerin idari özerkliğinin hukuku. Ankara: Seçkin Yayın
• Çadırcı, M. (1981). Tanzimat'ın ilanı sıralarında Osmanlı İmparatorluğu’nda kadılık kurumu ve 1838 tarihli "Tarık-ı Ilmıyye'ye dair Ceza Kanunnamesi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 14 (25), ss: 139-161.
• Çakılcı, D. (2013). Bir hukuk mektebi: Medresetü’l Kuzat. Mediterranean Journal of Humanities Dergisi, 3 (1), ss: 89-110.
• Doğangüzel, B. (2019). Tanzimat döneminin Şeriye Mahkemeleri ve kadıların değişim sürecine etkisi. Adalet Dergisi: (62. (63), ss: 49-66. Düstûr: Tertib-i-Sâni, II,5.
• Džulzada A. (2018). Šerijatsko Sudačka Škola U Sarajevu – Kratki Pregled. Historija obrazovanja, Novi Muallim, (XIX. (76), ss: 89-95.
• Ekinci, E. B. (2019). Mecelle hakkında değerlendirmeler. Adalet Dergisi (Türk Hukuk Tarihi Özel Sayısı), (62.(63), 335-356. Elmalılı Muhammed Hamdi, TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/elmalili-muhammed-hamdi (10.10.2022)
• Esengün Hasekioğlu, F. (2019). Osmanlı’nın son döneminde kadı yetiştiren bir okul: Medresetü’l-Kudât. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Furat, A.Z., (2012). Nüvvab okullarının üzerine karşılaştırmalı bir analiz, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (99. (198), ss: 151-176.
• Gençoğlu, M. (2011). 1864 ve 1871 vilayet nizamnamelerine göre Osmanlı taşra idaresinde yeniden yapılanma, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), ss: 29-50.
• Hayta, M. (2017) Bulgaristan Topraklarında Osmanlı Bakiyesi Bir Yüksek Öğretim Kurumu: Medresetü’n Nüvvab, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,10 (52). Ss: 1335- 1358.
• İpşirli, M. Medresetü’l-Kudat, Diyanet İslam Ansiklopedisi, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/28/C28009209.pdf (10.10.2022)
• Koyuncu, N. (2012). Hukuk Mektebinin Doğuşu, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16 (3), ss: 163-186.
• Mehmedov, A. (2018). Bulgaristan’daki Medresetü’n-Nüvvab’ın Önemi ve Etkisi. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi, 2 (2), ss: 80-98.
• Ragıp Bey, B. (1996). Tarih-i Hayatım: Tahsil-Harp-Esaret-Kurtuluş Anıları. (A. E. Güven, çev.). Ankara: Kebikeç Yayınları.
• Takvîm-i-Vakâyi, (1271): Def’a- 521.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yaran, R. Ömer Nasuhi, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/bilmen-omer-nasuhi (10.10.2022)
• Yıldız, K. & Esengün Hasekioğlu, F. (2019) Muallimhane-i-Nüvvab’dan Medresetü’l-Kudat’a Osmanlı’nın Son Döneminde Kadı Yetiştiren Okullar. İstanbul: İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 34, ss: 411-442.
• Yörük, A. A. (2008) Mekteb-i Hukuk’un kuruluşu ile faaliyetleri (1878-1900). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Yurdakul, İ. Mekteb-i-Nüvvab, TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/mekteb-i-nuvvab adresinden erişildi. (10.10.2022)