Hadislerin Tefsir Kaynaklarında Kullanımı (el-Alak Sûresi Örneği)

Year 2023, Volume: 6 Issue: 1, 164 - 186, 31.07.2023

Garip Aydın

https://doi.org/10.54122/umde.1307277

Abstract

Yüce Allah, ilâhî kitaplarını tek başına değil, onları açıklayan ve uygulayan peygamberlerle birlikte göndermiştir. Zira kitapları açıklayan ve onları hayatla birleştiren peygamberler olmasa vahiy metinlerinin çok farklı anlamlarda kullanılması kaçınılmaz olacaktır. Nitekim tarihi süreçte bunların çeşitli örnekleri ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda son ilâhî kitap olan Kur’ân’ın anlaşılmasında Hz. Peygamber’in söz ve fiillerini içeren hadislerin tefsir kaynaklarına nasıl katkı sağladığı, hadisler olmadığı zaman âyetlerin anlaşılmasında ve yorumlanmasında ne gibi sorunların yahut nasıl bir İslam anlayışının ortaya çıktığı nüzûl sırasına göre ilk sûre özelinde araştırılacaktır. Buna göre, rivayet tefsirlerinden Taberî’nin (öl. 310/923) Câmiu’l-Beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân’ı, akıl ve nakli birlikte esas alan İmam Mâturîdî’nin (öl. 333/944) Tevîlâtü’l-Kur’ân’ı, akla öncelik veren Mutezile’ye müntesip ez-Zemahşerî’nin (öl. 538/1144) el-Keşşâf ʿan hakāʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl ’i, Muhammed Abduh’un (1849-1905) Tefsîru cüz’i Amme’si, Şinkîtî’nin (1907-1974) Edvâʾü’l-beyân fî îzâhi’l-Kurʾân bi’l-Kur’ân’ı, Bayraklı’nın Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri esas alınarak bunların kullandıkları hadisler incelenecektir. Yine ilk dönem müelliflerinden Abdurrezzâk b. Hemmâm’ın (öl. 211/826) hem hadis hem tefsir kitabı incelenecektir. Ayrıca hadis kitaplarındaki tefsir bölümlerinde mezkûr sûrede zikredilen hadisler incelenecek ve tefsir kitaplarıyla karşılaştırması yapılacaktır.

Keywords

Hadis, Kur'ân, Tefsir, Sûre, el-Alak Sûresi

Thanks

Teşekkür ederim

The Use of Hadīth in Tafsīr Resources (The Example of Sūrah al-Alaq)

Abstract

Almighty Allah sent His divine books with the prophets who interpreted and implemented them. Indeed, if it weren't for the prophets who explained the books and applied them to real life, the revealed text would have been used in quite different ways. In fact, numerous examples of these have evolved during the historical process. As a result, the significance of the Prophet’s words and acts in interpreting the Qur’ān is obvious. In this paper, the first surah will be explored in the order of their revelation to see how hadīths contribute to the sources of tafsīr, what challenges exist in comprehending and interpreting the verses when there are no hadīths, and what kind of Islamic understanding arises. Within this context the following commentaries on the Qur’ān will be analyzed from the perspective of how the hadīths are employed in understanding the Qur’ān: al- Tabarī’s (d. 310/923) Jami‘ al-Bayan an Ta’wīl Ay al-Qur’ān, as a narrative tafsīr, Ta’wilat al-Qur’ān by Imam Maturidī (d. 333/944) a commentary based on both narration and reason, al-Kashshāf ‘an Haqa‘iq Ghawāmi at-Tanzīl wa ‘Uyūn al-Aqawīl fī Wujūh al-Ta’wīl by Zamakhsharī (d. 538/1144), who was a member of Mu‘tazila which is a sect prioritizing reason, Tefsīru juz’i Amme by Muhammed Abduh (1849-1905), Adwāʾal-bayān fī īzāhi al-Qur’ān bi al-Qur’ān by Şinkītī (1907-1974) and Commentary of the Qur’ān in the Light of a New Understanding by Bayraktar Bayraklı. Also, both the hadith and tafsīr books of Abdurrezzaq (d. 211/826) will be examined. Furthermore, the aforementioned hadiths in the tafsīr parts of the hadith books will be evaluated and compared to the tafsīr books.

Keywords

Hadīth, Qur’an, Tafsīr, Surah, Sūrah al-‘Alaq

References

• Abdurrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslamî, 1983.
• Abdurrezzâk b. Hemmâm. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Mustafa Müslim. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• Abduh, Muhammed. Tefsîru cüz’i Amme. Mısır: Matbatü Mısır, 1922. Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût-Adil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akbaş, Mustafa Yasin. Hadis Edebiyatında Kitâbu’t-Tefsîrler ve Taberî Tefsiri ile Karşılaştırılması. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Ata, Mehmet Mahfuz. “Tirmizî’nin Kur’an Tefsir Yöntemi (Ebvâbu’t- Tefsir Özelinde)”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 6/6 (2022), 556-577.
• Azami, Mustafa. “Sünneti İnkâr Edenler”, çev. Nuri Topaloğlu, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/4 (1987), 433-455.
• Bağdâdî, Hatîp. el-Kifâye fi ‘ilmi’r-rivâye. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Baş, Erdoğan. “Muhammed Emin Şınkîtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/172-173. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri. ed. Mehmet Okuyan. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2017.
• Belhî, Mukâtil b. Süleyman. Tefsiru Mükâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmut. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türas, 2003.
• Bezzâr, Ebubekir Ahmed b. Amr el-. Müsned. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Birışık, Abdulhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Birışık, Abdulhamit. “Katâde b. Diâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/22-23. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Birışık, Abdulhamit. “Müfessir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/496-99. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Birışık, Abdulahmit. “Kur’âniyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/428-429. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavgi’n-Necât, 2001.
• Bigiyef, Mûsâ Cârullah. Kitabü’s-sünne, çev. Mehmet Görmez. Ankara: Ankara Okulu Yay., 1998.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi, 1996.
• Çakın, Kamil. İlk Hicri Asırlarda Hadis Etrafındaki Şüpheler ve Hadis İnkârcılığı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahmân. Müsned. 4 Cilt. Suud: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as. Sünen. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2010.
• Erul, Bünyamin. Sünnetin Kur’ân Dışında Hükümler Getirmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Fiğlalı, Ethem Ruhi. “Hariciler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/175-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fiğlalı, Ethem Ruhi. “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/375-378. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Gelgeç, Sevim. Bir Yöntem Olarak Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri Meselesi -Muhammed Emin Şinkîtî Örneği-. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Güven, Şahin. “Kur’âniyyûn Ekolü –Temsilcileri, Tefsirleri ve Tefsirdeki Yöntemi-. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 (2001), 385-408.
• Hatipoğlu, İbrahim. Çağdaşlaşma ve Hadis Tartışmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Hatipoğlu, Mehmed Said. Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Işık, Emin. “Alak Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/333-334. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• İbn Ebî Şeybe, Ebubekir Abdullah b. Muhammed. Musannef. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalanî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1970.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed, Abdullah b. Müslim. Hadis Müdafaası. çev. Mehmet Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed, Abdullah b. Müslim. Te’vîlü muhtelifü’l-hadîs. Riyad: Dâru İbnü’l-Kayyım, 2009.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid. Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn el-Mübârek İbnü’l-Esîr, Câmi'u’l-usûl li-ehâdîssi’r-Resûl.(Beyrut: Mektebetü Dâru’l-Beyan, 2010).
• İlahi Bahş, Hadim Hüseyin. Peygambersiz Kur’âncılar. çev. Ahmet İyibildiren, İstanbul: Guraba Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Kahraman, Muhammed Şerif. “Hz. Osman’a (35/656) Nüzûl Sırasına Göre Mushaf Nispet Edilmesi Üzerine Bir İnceleme”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2020), 173-182.
• Kahraman, Ferruh. “Hz. Peygamber (s.a.v.)’in Tefsirinin Kur’an İlimlerindeki Yeri”, Diyanet İlmî Dergi 49/1 (2013), 7-22.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nesâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/563-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Karcı, Şemsettin. Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri ve Çağdaş Temsilcileri. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Karataş, Ali. “Tefsir İlminde Rivayet Algısı”. Dinbilimleri Akademik Araştrıma Dergisi 18/1 (2018), 21-57.
• Kırbaşoğlu, Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 1999.
• Koç, Mehmet Akif. İsnad Verileri Çerçevesinde erken Dönem Tefsir Faaliyetleri – İbn Ebî Hâtim (öl. 327/939) Tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi-. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Kur’ân Araştırmaları Grubu. Uydurulan Din ve Kur’ân’daki Din. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 71. Basım, 2020.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/503. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Mahzûmî, Mücâhid b. Cebr. Tefsiru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselam. Mısır: Dâru’l-Fikir, 1989.
• Mansûr, Saîd. Sünen, thk. Sa‘d b. Abdullah, Halid b. Abdurrahman. 3 Cilt. Riyad: Daru’l-Âlûka, 2012.
• Mâturîdî, Muhammed b. Muhammed. Tevîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu, Mehmet Erdoğan. ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2020.
• Miras, Kamil. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. 12 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 3. Basım. 1974.
• Mizzî, Cemâlüddin Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Beşşar Avvad Maruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Mübârekpûrî, Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî bi-şerhi Câmi'i't-Tirmizî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Nîsabûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh Hâkim. Müstedrek ale’s-Sahîhayn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Nîsabûrî, Müslim b. Haccâc. Sahîhi Müslim. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyaü’t-Türâsü’l-Arabî, 1955.
• Okumuş, Mesut. “Hadis-Sünnet-Tefsir İlişkisi, İslam Geleneğinde ve Modern Dönemde Hadis ve Sünnet”. ed. Bünyamin Erul. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Kur’ân Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2020.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân’a Çağdaş Yaklaşımlar. Ankara: Ankara Okulu Yay. 2019.
• Öztürk, Mustafa, Ünsal, Hadiye. “Kur’an Tarihine Giriş -Evvelü mâ Nezel (İlk Nazil Olan Kur’an Vahyi) Meselesi-”. Eskiyeni 26/Bahar (Mayıs 2013), 65-119.
• Sabırlı, Esat. “Tefsir Tarihinde Yerleşik Bir Kabulün Tahlil ve Tenkidi: İbn Teymiyye’ye Göre Hz. Peygamber (s.a) Kur’ân’ın Tamamını Tefsir Etmiş Midir?”. Marife 17/2 (2017), 319-338.
• Sezgin, M. Fuat. Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi, 1956.
• Sürmeli, Mehmet. Hz. Peygamber’in Kur’ân Anlayışı. Ankara: MGV Yayınları, 2017.
• Suyûtî, Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Mısır: el-Heyetü’l-Mısriyye, 1974.
• Suyûtî Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, çev. Sâkıp Yıldız, Hüseyin Avni Çelik. 2 Cilt. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 1987.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. thk. Ahmed Şakir. Mısır: Mektebe-i Halebi, 1940.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. çev. Abdulkadir Şener-İbrahim Çalışkan. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 1997.
• Şatıbî, Ebû ishak İbrahim b. Musa. el-Muvafakât. thk. Muhammed Mirabî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2017.
• Şinkîtî, Muhammed Emin. Edvâ’ü’l-beyân fî îzâhi’l-Kurʾân bi’l-Kurʾân. 9 Cilt. Mekke: Dâru’l-Âlemi’l-fevâid, 2. Basım, 1980.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin. 26 Cilt. Kahire: Hicr, 2001.
• Tatar, Veli. “Tasnif Dönemi Hadis Edebiyatının Oluşumunda Sosyo-Kültürel Etkenler (Nesâî’nin es-Sünen’i Örneği)”. Şırnak: Şırnak Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd. Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. Sünen. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1996.
• Tokpınar, Mirza. “Abdurrezzak b. Hemmam ve Musannaf’ı”. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Türcan, Zişan. “Hadis Rivayet Geleneği ve Tefsir-Sahîhu’l-Buhârî’nin Kitâbu’t-tefsîr’i Örneği-”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/29 (Haziran 2010), 249-282.
• Türcan, Zişan. “Hadisçilerin Kur’ân-Sünnet İlişkisine Dair Düşüncelerin Hadis Musannefatına Yansıması -Sahîhu’l-Buhârî Örneği-“. Diyanet İlmî Dergi, 57/4 (2021), 1091-1114.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Vahiy”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/440-43. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yazıcı Ahmet. “Kur’âncılık Ekolünün İstidlâl Ettiği Âyetlerin Tahlili”. Harran İlahiyat Dergisi 46 (Aralık 2021), 34-54.
• Yıldırım, Enbiya. Kur’ân Bize Yeter Söylemi. Ankara: Takdim Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Yıldırım, Enbiya. Hadislere Gerek Yok Söylemi. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yılmaz, Zafer. Nesâî ve Tefsirindeki Metodu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 2 Cilt. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 2010.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. ed. Murat Sülün, çev. Necdet Çağıl vd. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.