Research Article
BibTex RIS Cite

Manevi Zekâ Kavramına Nefs Psikolojisi Bağlamında Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 162 - 180, 31.07.2025
https://doi.org/10.54122/umde.1664028

Abstract

Modern psikolojinin maneviyat konularını kapsamına almaya başlamasıyla yeni kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu kavramlardan biri olan manevi zekâ bireyin gelişimi için önemli kabul edilmektedir. Manevi zekâ farklı perspektiflerden bakabilme; algı, inanç ve davranış arasındaki ilişkileri fark edebilme ve bütünle bağlantılı olma duygusuyla sorunları çözebilme kapasitesi olarak tanımlanmaktadır. Manevi zekânın boyutları vicdan, kendini anlama ve yaşam amacını idrak etme, merhamet, insani değerler ve insanlığa bağlılıktan oluşmaktadır. Bireyin gelişimini konu alan bir diğer alan Nefs Psikolojisi alanıdır. Nefs Psikolojisi insanı ruh, kalp, akıl ve nefs kavramlarıyla inceleyen psikolojidir. Nefs, insanda olumsuz duygu ve düşüncelere neden olabileceği gibi doğru yönlendirildiği takdirde insan-ı kâmile götürebilecek bir araç da olabilmektedir. Nefs Psikolojisi’nin temel kavramı olan nefs ile manevi zekânın benzer veya farklı yönleri bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada manevi zekânın nefs psikolojisi ile ortak noktaları tanıtma türünde derleme niteliğinde literatür tarama yöntemiyle araştırılmıştır. Bireyin hangi duygu ve davranışlara sahip olması durumunda gelişim göstereceği bu makale kapsamında incelenmiştir. Ayrıca manevi zekânın gelişiminin nefs mertebelerinin gelişimiyle ilişkisi incelenerek benzer yönlerinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Bireyin karar verme mekanizmaları olan rasyonel akıl, ilahî referans sistemi ve manevi zekânın entegrasyonuyla nefsin karanlık yönleri olan alt kişiliklerin veya kompleks ve gölge yanların devreye girmesi engellenmektedir. Nefs-i emmâre aşamasında karar vermede sadece rasyonel akıl hâkimdir. Manevi zekânın en alt boyutu vicdanın devreye girmesiyle nefs-i emmâre bir üst aşama olan nefs-i levvâme aşamasına atlamaktadır. Ancak burada rasyonel akıl hâkimiyetini sürdürmektedir. Manevi zekânın kendini ve yaşam amacını anlama boyutunun gelişmesi nefs-i levvâme aşamasında gerçekleşmektedir. Manevi zekânın merhamet boyutunun gelişmesiyle nefs-i mülhime aşamasına geçilmektedir. Manevi zekânın insani değerler alt boyutunun gelişmesiyle nefs-i mutmainne aşamasına geçilmektedir. Manevi zekânın insanlığa bağlılık boyutunun gelişmesiyle nefs-i râziye ve nefs-i marziye aşamasına geçilmektedir. Yüksek benlik ile ego mücadelesinin kalktığı son aşamada nefs-i sâfiye düzeyine gelinmektedir. Sonuç olarak manevi zekânın bileşenleri olan farkındalık ve bütünle bağlantılı olmanın nefs kavramıyla benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. Farkındalığı artan ve yaşamda bütünü düşünen ve bütünü davranışlarında hedef alan kişilerin manevi zekâ düzeylerinin arttığı ve nefs mertebelerinde yükseldiği görülmektedir. Batı psikolojinin insanı bütünden kopararak anlama çalışması manevi zekâ kavramıyla Nefs Psikolojisinin bütüncül anlayışına yaklaşmaktadır. Çalışmanın manevi zekâ ile nefs psikolojisi arasındaki ilişkinin incelendiği çalışmaların az olması nedeniyle din psikolojisi alanına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

References

  • Ahoei, Khadijeh vd. “The Relationship between Spiritual Intelligence and Psychological Well-being in Women with Breast Cancer”. Shiraz E Medical Journal 18/10 (2017), e15103.
  • Aktaş, Hamza. “Kur’ân’da Arınma (Tezkiye) Süreciyle Nefsin Eğitimi”. The Journal of Academic Social Science Studies 59 (2017), 173-187.
  • Ab. Wahab, Mastura - Karia, Noorliza. “Spiritual Intelligence In Islam – A Framework For Total Excellence”. European Proceedings of Social and Behavioural Sciences Progressing Beyond and Better: Leading Businesses for a Sustainable Future (06 Ekim 2020).
  • Ahimsa, Riyadi. Quranic Quotient for a Lasting Success Panduan Menggunakan Kecerdasan al-Quran Untuk Kesuksesan Dunia Akhirat. Bandung: Pustaka Ilman, 2005.
  • Aksöz, Tuncay. Modern Psikolojik Yaklaşımlar Açısından Nefs Arınması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
  • Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
  • Amini, Farzaneh. Sufi Psychology and Jungian Analytic Psychology: Treatment of Narcissistic Personality Disorder. America: Wright Institute Graduate School of Psychology, Doktora, 1999.
  • Ayiş, Mehmet Şirin. “Nefis Mertebelerinin Psikolojideki Karşılıkları Üzerine Bir Değerlendirme: Robert Frager Örneği”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14 (2019), 547-567.
  • Baharuddin, Elmi - Binti İsmail, Zainab. “7 Domains of Spiritual Intelligence from Islamic Perspective”. Social and Behavioral Sciences 211 (2015), 568-577. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.11.075
  • Baharuddin, Elmi - Ramli, Zainab. “Definisi Dan Konsep Kecerdasan Ruhaniah Menurut Perspektif Sarjana Islam”. Jurnal Penyelidikan Islam JAKIM 26 (2014), 49-61.
  • Canbulat, Mehmet. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006. Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
  • Cevheri, İsmail b. Hammâd. “es-Sıhâh”. C. I. Beyrut: Darul Kutubul İlmiyye, 1979.
  • Chaudhary, Bhaskar - Aswal, Mamta. “Imparting Spiritual Intelligence Curriculum in Our Classrooms”. European Academic Research 7/1 (2012), 1508-1515.
  • Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1996.
  • Çat, Sedat. Acil Yardım, Kurtarma ve Müdahale Çalışanlarının Ruhsal Zekâ ve Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
  • Dalkılıç, Mehmet. İslam Mezheplerinde Ruh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
  • Demir, Seda Nur. Ergenlerin Manevi Zekâları ile Psikolojik İyi Oluş ve Duygu Düzenleme Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2024.
  • Dodurgalı, Abdülkadir. “Nefs ve Eğitimi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 65/5 (1998), 79-89.
  • Doğan, Recai vd. Din Bilimleri. Ankara: Ankuzem Yayınları, 2007.
  • Dzaki, Hamdani Bakran. Prophetic Intelligence: Kecerdasan Kenabian Manumbuhkan Potensi Hakiki Insani Melalui Pengembangan Kesehatan Ruhani. Yogyakarta: İslamika, 2005.
  • Elyasi, Gasem vd. “The Relationship between Spiritual Intelligence and Mental Health among Athletes and Non-athletes”. European Journal of Experimental Biology 2 (2021), 2415-2418.
  • Emmons, Robert A. “Is Spirituality an Intelligence? Motivation, Cognition, and the Psychology of Ultimate Concern”. The International Journal for the Psychology of Religion 10/1 (2000), 3-26. https://doi.org/10.1207/S15327582IJPR1001_2
  • Emmons, Robert A. “Maneviyat Bir Zekâ Mıdır? Güdülenme, Biliş ve Nihaî İlgi Psikolojisi”. çev. Fatma Şengül - Ali Ulvi Mehmedoğlu. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 35/2 (2008), 133-158.
  • Farabî. Es-Siyasetü’l-Medeniyye. çev. Mehmet S. Aydın vd. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
  • Faribors, Bagheri vd. “The Relationship between Nurses’ Spiritual Intelligence and Happiness in Iran”. Procedia - Social and Behavioral Sciences 5 (2010), 1556-1561. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.07.325
  • Frager, Robert. Kalp, Nefs ve Ruh. İstanbul: Sufi Kitap, 8. Basım, 2018.
  • Freud, Sigmund. Jokes and Their Relation to The Unconscious. çev. James Strachey. New York: W.W. Norton & Company, 1990.
  • Freud, Sigmund. “The Origin and Development of Psychoanalysis”. The American Journal of Psychology 21/2 (1910), 181-218. https://doi.org/10.2307/1413001
  • Gall, M. vd. Educational Research: An Introduction. Boston: Pearson, 8. Basım, 2006.
  • Gardner, Howard. Intelligence Reframed. New York, NY: Basic Books, 1999.
  • Gazâlî, İmam. Kalplerin Keşfi. çev. Abdullah Aydın. İstanbul: Sade Yayınları, 2003.
  • Gazâlî, İmam. Kimya-i Saadet. çev. A. Faruk Meyan. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1989.
  • Gazâlî, İmam-ı. Hakikat Bilgisine Yükseliş: “Mearicü’l-Kuds”. çev. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
  • Gazâlî, İmam-ı. Mearicü’l-Kuds. çev. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
  • Gazâlî, İmam-ı. Mîzanü’l Amel. çev. Remzi Barışık. İstanbul: Kılıçaslan yayınları, 1970.
  • Gazâlî, İmam. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 1992.
  • Gedik, Şeyma. Tasavvuf ve Pozitif Psikoloji Bağlamında Nefs Terbiyesi - Mutluluk İlişkisi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2023.
  • Grof, Stanislav. Geleceğin Psikolojisi. İstanbul: Ray Yayıncılık, 2014.
  • Gürses, İbrahim. “Jung’cu Arketip Teorisi Bağlamında Tasavvufî Öykülerin Değerlendirilmesi: Sîmurg Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2007), 77-96.
  • Herdman, Elizabeth A. “Guidelines for Conducting a Literature Review and Presenting Conference Papers”. Journal Of Education And Research in Nursing 3/1 (2006), 2-4.
  • Howard, Barbara vd. “Spiritual Intelligence and Transformational Leadership: A New Theoretical Framework”. Journal of Curriculum and Instruction 3 (2009). https://doi.org/10.3776/joci.2009.v3n2p54-67
  • Hökelekli, Hayati. İslam Psikolojisi Yazıları. İstanbul: Dem Yayınları, 2012.
  • Hücvîrî, Alî b. Osmân. Keşfü’l-mahcûb. çev. Leningrad V. Jukovsky,. Sovyet Birliği: Daru’l-Ulum Matbaası, 1926. Hyde, Brendan. “The Plausibility of Spiritual Intelligence: Spiritual Experience, Problem Solving and Neural Sites”. International Journal of Children’s Spirituality 9/1 (2004), 39-52. https://doi.org/10.1080/1364436042000200816
  • ILR, Integral Leadership Review. “Why Spiritual Intelligence Is Essential to Mature Leadership?” Erişim 23 Mart 2025.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemaleddin Muhammed, “r-v-h”, Lisânu’l-arabi’l Muhît (Beyrut: Daru’s-Sadır, 1389/1970).
  • Jung, Carl. G. Two Essays on Analytical Psychology. çev. Gerhard Adler - R. F. C. Hull. Princeton: Princeton University Press, 2. Basım, 1972.
  • Jung, Carl Gustav. İnsan ve Sembolleri. çev. Ali Nahit Babaoğlu. İstanbul: Okuyan us, 4. Basım, 2009.
  • Kadkhoda, Mohammad - Jahani, Hoorie. “Problem-solving Capacities of Spiritual Intelligence for Artificial Intelligence”. Procedia -Social and Behavioral Sciences 32 (2012), 170-175. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.01.027
  • Karakaş, Ahmet Canan. “İtikafın Manevi Zekâ, Dînî Şuur ve Endişe Şiddeti Üzerine Etkisi”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 3/1 (2019), 1-12.
  • Karakaş, Ahmet Canan. “Manevi Zekânın İç Yönelimli Dindarlık, Affetme Esnekliği ve Öznel İyi Oluşla İlişkisi”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1/1 (2017), 53-63. https://doi.org/10.32711/tiad.350504
  • Karlık, Zeynep. Manevi Zekâ ve Tanrı Tasavvurlarının Travma Sonrası Büyüme ve Gelişme ile İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2025.
  • Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
  • Khoshtinat, Valiollah. “Relationship between Spiritual Intelligence and Religious (Spiritual) Coping among Students of Payame Noor University”. International Research Journal of Applied and Basic Sciences 3/6 (2012), 1132-1139.
  • Kindî, Yakub b. İshak. Felsefi Risaleler. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım., 2014.
  • King, David B. - DeCicco, Teresa L. “A Viable Model and Self-report Measure of Spiritual Intelligence”. International Journal of Transpersonal Studies 28/1 (2009), 68-85.
  • Kişmir, Tuğba. Tasavvuf Psikolojisi Açısından Nefsin Olgunlaşma Sürecinin Karaktere Etkisi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Psikolojisi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
  • Kumar, Vineeth - Mehta, Manju. “Scale for Spiritual Intelligence (SSI)”. APA PsycTests. https://doi.org/10.1037/t16725-000
  • Kuşat, Ali. “Nefis Mertebelerine Psikolojik Bir Yaklaşım”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi III/9 (2002), 119-128.
  • Kuşeyri. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. çev. A. Abdülhamid Baltacı. Beyrut: Dâru’l-Cil, 1990.
  • Lévy-Bruhl, Lucien. La Mentalité primitive. Paris: Flammarion, 2010.
  • Mansûr, Abdülmecîd. es-Sulûku’l-İnsanî Beyne’t- Tefsiri’l-İslâmî ve Esesü İlmu’n-Nefsi’l-Muasır. Kahire: Mektebetü’lencelu’l- Mısriyye, 2002.
  • Maslow, Abraham H. Dinler, Değerler, Doruk Deneyimler. çev. H. Koray Sönmez. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 1996.
  • Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 10. Basım, 2012.
  • Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. Kaknüs Yayınları, 2014.
  • Mijares, Sharon G. Modern Psychology and Ancient Wisdom: Psychological Healing Practices from the World’s Religious Traditions. New York: Routledge, 2. Basım, 2015.
  • Muhâsibî, Haris el-. Nefsin Terbiyesi Allahla Aramızı Nasıl Düzeltiriz. çev. Mehmet Zahit Tiryaki. Hayy Kitap, 2009.
  • Nasel, Dagmar. Spiritual Orientation in Relation to Spiritual Intelligence: A Consideration of Traditional Christianity and New Age/Individualistic Spirituality. University of South Australia, 2004.
  • Öğke, Ahmet. Kur’an’da Nefs Kavramı. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
  • Özdoğan, Öznur. “Gazali ve Benötesi Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (2011), 5-19. https://doi. org/10.1501/Ilhfak_0000001076
  • Pandey, Amrendra. “Spirituality in the Workplace and Spiritual Intelligence- A New Paradigm for a More Effective Workforce in an Organization”. IOSR Journal of Business and Management 16/10 (2014), 45-50. https://doi.org/10.9790/487X-161034550
  • Pargament, Kenneth I. Spiritually Integrated Psychotherapy: Understanding and Addressing the Sacred. New York: The Guilford Press, Illustrated edition., 2011.
  • Park, Crystal L. - Paloutzian, Raymond F. Din ve Maneviyat Psikolojisi Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları. çev. Ali Ayten - İhsan Çapcıoğlu. Phoenix Yayınevi, 2013.
  • Selman, Victor vd. “Spiritual-Intelligence/-Quotient”. College Teaching Methods & Styles Journal 1/3 (2005), 23-30.
  • Shabnam - Tung, N.S. “Intelligence, Emotional and Spiritual Quotient as Elements of Effective Leadership”. Pertanika Journal of Social Science and Humanities 21 (2013), 315-328.
  • Sidek, Baba. “Interview atGombak” Erişim 24 Şubat 2010.
  • Singh, MP - Sinha, Dr Jyotsna. “Impact of Spiritual Intelligence on Quality of Life”. International Journal of Scientific and Research Publications 3/5 (2013), 1-5.
  • Sofyalı Bâli Efendi. 7 Makam 7 Nefs Allah Yolunda Mertebeler ve Nefsin Halleri. İstanbul: Hayy Kitap, 3. Basım, 2013. Söylemez, Aydın. Manevi Zekânın Yaşamın Anlamı ve Yaşam Doyumunun Yordayıcısı Olarak İncelenmesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
  • Söylemez, Aydın vd. “The Adaptation of Integrated Spiritual Intelligence Scale into Turkish”. Journal of Family Counseling and Education 1/1 (2016), 18-24. https://doi.org/10.32568/jfce.237450
  • Tart, Charles. States of Consciousness. Lincoln, NE: iUniverse, 2000.
  • Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
  • Uludağ, Süleyman. Tasavvufun Dili-1- Mürşid-Mürid-Yol. İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2006.
  • Uyanık, Mevlüt. İslam Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması: Gazali Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2005.
  • Ünal Aydin, Pınar vd. “Bilinçli Farkındalık ve Manevi Zekânın Depresyon ve Anksiyete Belirtileri Üzerindeki Rolünün Değerlendirilmesi”. Spiritual Psychology and Counseling 5/3 (2020), 273-285.
  • Vaughan, Frances. “What Is Spiritual Intelligence?” Journal of Humanistic Psychology 42/2 (2002), 16-33. Watts, D. J. - Strogatz, S. H. “Collective Dynamics of ‘Small-World’ Networks”. Nature 393/6684 (04 Haziran 1998), 440-442. https://doi.org/10.1038/30918
  • Wigglesworth, Cindy. Spiritual Intelligence and Why It Matters. UK: Innerworks Publishing, 2004.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Ruh maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul, 2006.
  • Yıldız, Adem. İmam Gazâlî’ye Göre Nefis Ve Nefis Eğitimi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Din Felsefesi Bilim Dalı, Yüksek Lisans, 2007.
  • Yılmaz, Hasan Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
  • Zohar, Danah - Marshall, Ian. Spiritual Intelligence: The Ultimate Intelligence. London: Bloomsbury Publishing, 2000.
  • Zohar, Danah - Marshall, Ian. SQ: Connecting With Our Spiritual Intelligence. USA: Bloomsbury, 2000.

An Evaluation of the Concept of Spiritual Intelligence in the Context of Self-Psychology

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 162 - 180, 31.07.2025
https://doi.org/10.54122/umde.1664028

Abstract

As modern psychology began to include spirituality issues within its scope, new concepts have emerged. Spiritual intelligence, one of these concepts, is considered important for the development of the individual. Spiritual intelligence is defined as the ability to look from different perspectives; to recognize the relationships between perception, belief and behavior, and to solve problems with a sense of being connected to the whole. The dimensions of spiritual intelligence consist of conscience, self-understanding and understanding the purpose of life, compassion, human values and commitment to humanity. Another field that deals with the development of the individual is the field of Nafs Psychology. Nafs psychology is the psychology that examines the human being with the concepts of nafs, heart, mind and soul. While the nafs can cause negative feelings and thoughts in a person, it can also be a tool that can lead to a perfect human being if directed correctly. The similar or different aspects of the nafs, which is the basic concept of Nafs Psychology, and spiritual intelligence constitute the subject of this article. In this context, the common points of spiritual intelligence with Nafs Psychology were investigated in the study with a literature review method in the form of a compilation in the form of an introduction. This article examines which emotions and behaviors an individual will exhibit development. In addition, the relationship between the development of spiritual intelligence and the development of the levels of the soul is examined and the similar aspects are aimed to be revealed. With the integration of the rational mind, the divine reference system and spiritual intelligence, which are the decision-making mechanisms of the individual, the dark aspects of the nafs, the sub-personalities or complex and shadow sides, are prevented from coming into play. Only the rational mind is dominant in decision-making at the nafs al-ammara stage. With the entry of the conscience, the lowest dimension of spiritual intelligence, the nafs al-ammara jumps to the next stage, the nafs al-lawwamah stage. However the rational mind continues to dominate. The development of the dimension of understanding oneself and the purpose of life of spiritual intelligence occurs at the nafs al-lawwamah stage. With the development of the compassion dimension of spiritual intelligence, the nafs almutmainah stage is reached. With the development of the human values sub-dimension of spiritual intelligence, the stage of nafs al-mutmainah is reached. With the development of the dimension of spiritual intelligence’s attachment to humanity, the stage of nafs ar-radiyyah and nafs al-mardiyyah is reached. In the final stage where the struggle between the higher self and the ego is eliminated, the stage of nafs as-safiyyah is reached. As a result, it has been determined that the components of spiritual intelligence, awareness and being connected to the whole, are similar to the concept of the nafs. It is seen that the spiritual intelligence levels of people who have increased awareness and think about the whole in life and target the whole in their behaviors increase and rise in the level of the nafs. The study of Western psychology, which attempts to understand people by separating them from the whole, approaches the holistic understanding of nafs psychology with the concept of spiritual intelligence. It is thought that the study will contribute to the field of religious psychology due to the scarcity of studies examining the relationship between spiritual intelligence and nafs psychology.

References

  • Ahoei, Khadijeh vd. “The Relationship between Spiritual Intelligence and Psychological Well-being in Women with Breast Cancer”. Shiraz E Medical Journal 18/10 (2017), e15103.
  • Aktaş, Hamza. “Kur’ân’da Arınma (Tezkiye) Süreciyle Nefsin Eğitimi”. The Journal of Academic Social Science Studies 59 (2017), 173-187.
  • Ab. Wahab, Mastura - Karia, Noorliza. “Spiritual Intelligence In Islam – A Framework For Total Excellence”. European Proceedings of Social and Behavioural Sciences Progressing Beyond and Better: Leading Businesses for a Sustainable Future (06 Ekim 2020).
  • Ahimsa, Riyadi. Quranic Quotient for a Lasting Success Panduan Menggunakan Kecerdasan al-Quran Untuk Kesuksesan Dunia Akhirat. Bandung: Pustaka Ilman, 2005.
  • Aksöz, Tuncay. Modern Psikolojik Yaklaşımlar Açısından Nefs Arınması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
  • Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
  • Amini, Farzaneh. Sufi Psychology and Jungian Analytic Psychology: Treatment of Narcissistic Personality Disorder. America: Wright Institute Graduate School of Psychology, Doktora, 1999.
  • Ayiş, Mehmet Şirin. “Nefis Mertebelerinin Psikolojideki Karşılıkları Üzerine Bir Değerlendirme: Robert Frager Örneği”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14 (2019), 547-567.
  • Baharuddin, Elmi - Binti İsmail, Zainab. “7 Domains of Spiritual Intelligence from Islamic Perspective”. Social and Behavioral Sciences 211 (2015), 568-577. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.11.075
  • Baharuddin, Elmi - Ramli, Zainab. “Definisi Dan Konsep Kecerdasan Ruhaniah Menurut Perspektif Sarjana Islam”. Jurnal Penyelidikan Islam JAKIM 26 (2014), 49-61.
  • Canbulat, Mehmet. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006. Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
  • Cevheri, İsmail b. Hammâd. “es-Sıhâh”. C. I. Beyrut: Darul Kutubul İlmiyye, 1979.
  • Chaudhary, Bhaskar - Aswal, Mamta. “Imparting Spiritual Intelligence Curriculum in Our Classrooms”. European Academic Research 7/1 (2012), 1508-1515.
  • Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1996.
  • Çat, Sedat. Acil Yardım, Kurtarma ve Müdahale Çalışanlarının Ruhsal Zekâ ve Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
  • Dalkılıç, Mehmet. İslam Mezheplerinde Ruh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
  • Demir, Seda Nur. Ergenlerin Manevi Zekâları ile Psikolojik İyi Oluş ve Duygu Düzenleme Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hamidiye Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2024.
  • Dodurgalı, Abdülkadir. “Nefs ve Eğitimi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 65/5 (1998), 79-89.
  • Doğan, Recai vd. Din Bilimleri. Ankara: Ankuzem Yayınları, 2007.
  • Dzaki, Hamdani Bakran. Prophetic Intelligence: Kecerdasan Kenabian Manumbuhkan Potensi Hakiki Insani Melalui Pengembangan Kesehatan Ruhani. Yogyakarta: İslamika, 2005.
  • Elyasi, Gasem vd. “The Relationship between Spiritual Intelligence and Mental Health among Athletes and Non-athletes”. European Journal of Experimental Biology 2 (2021), 2415-2418.
  • Emmons, Robert A. “Is Spirituality an Intelligence? Motivation, Cognition, and the Psychology of Ultimate Concern”. The International Journal for the Psychology of Religion 10/1 (2000), 3-26. https://doi.org/10.1207/S15327582IJPR1001_2
  • Emmons, Robert A. “Maneviyat Bir Zekâ Mıdır? Güdülenme, Biliş ve Nihaî İlgi Psikolojisi”. çev. Fatma Şengül - Ali Ulvi Mehmedoğlu. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 35/2 (2008), 133-158.
  • Farabî. Es-Siyasetü’l-Medeniyye. çev. Mehmet S. Aydın vd. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
  • Faribors, Bagheri vd. “The Relationship between Nurses’ Spiritual Intelligence and Happiness in Iran”. Procedia - Social and Behavioral Sciences 5 (2010), 1556-1561. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.07.325
  • Frager, Robert. Kalp, Nefs ve Ruh. İstanbul: Sufi Kitap, 8. Basım, 2018.
  • Freud, Sigmund. Jokes and Their Relation to The Unconscious. çev. James Strachey. New York: W.W. Norton & Company, 1990.
  • Freud, Sigmund. “The Origin and Development of Psychoanalysis”. The American Journal of Psychology 21/2 (1910), 181-218. https://doi.org/10.2307/1413001
  • Gall, M. vd. Educational Research: An Introduction. Boston: Pearson, 8. Basım, 2006.
  • Gardner, Howard. Intelligence Reframed. New York, NY: Basic Books, 1999.
  • Gazâlî, İmam. Kalplerin Keşfi. çev. Abdullah Aydın. İstanbul: Sade Yayınları, 2003.
  • Gazâlî, İmam. Kimya-i Saadet. çev. A. Faruk Meyan. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1989.
  • Gazâlî, İmam-ı. Hakikat Bilgisine Yükseliş: “Mearicü’l-Kuds”. çev. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
  • Gazâlî, İmam-ı. Mearicü’l-Kuds. çev. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
  • Gazâlî, İmam-ı. Mîzanü’l Amel. çev. Remzi Barışık. İstanbul: Kılıçaslan yayınları, 1970.
  • Gazâlî, İmam. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 1992.
  • Gedik, Şeyma. Tasavvuf ve Pozitif Psikoloji Bağlamında Nefs Terbiyesi - Mutluluk İlişkisi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2023.
  • Grof, Stanislav. Geleceğin Psikolojisi. İstanbul: Ray Yayıncılık, 2014.
  • Gürses, İbrahim. “Jung’cu Arketip Teorisi Bağlamında Tasavvufî Öykülerin Değerlendirilmesi: Sîmurg Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2007), 77-96.
  • Herdman, Elizabeth A. “Guidelines for Conducting a Literature Review and Presenting Conference Papers”. Journal Of Education And Research in Nursing 3/1 (2006), 2-4.
  • Howard, Barbara vd. “Spiritual Intelligence and Transformational Leadership: A New Theoretical Framework”. Journal of Curriculum and Instruction 3 (2009). https://doi.org/10.3776/joci.2009.v3n2p54-67
  • Hökelekli, Hayati. İslam Psikolojisi Yazıları. İstanbul: Dem Yayınları, 2012.
  • Hücvîrî, Alî b. Osmân. Keşfü’l-mahcûb. çev. Leningrad V. Jukovsky,. Sovyet Birliği: Daru’l-Ulum Matbaası, 1926. Hyde, Brendan. “The Plausibility of Spiritual Intelligence: Spiritual Experience, Problem Solving and Neural Sites”. International Journal of Children’s Spirituality 9/1 (2004), 39-52. https://doi.org/10.1080/1364436042000200816
  • ILR, Integral Leadership Review. “Why Spiritual Intelligence Is Essential to Mature Leadership?” Erişim 23 Mart 2025.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemaleddin Muhammed, “r-v-h”, Lisânu’l-arabi’l Muhît (Beyrut: Daru’s-Sadır, 1389/1970).
  • Jung, Carl. G. Two Essays on Analytical Psychology. çev. Gerhard Adler - R. F. C. Hull. Princeton: Princeton University Press, 2. Basım, 1972.
  • Jung, Carl Gustav. İnsan ve Sembolleri. çev. Ali Nahit Babaoğlu. İstanbul: Okuyan us, 4. Basım, 2009.
  • Kadkhoda, Mohammad - Jahani, Hoorie. “Problem-solving Capacities of Spiritual Intelligence for Artificial Intelligence”. Procedia -Social and Behavioral Sciences 32 (2012), 170-175. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.01.027
  • Karakaş, Ahmet Canan. “İtikafın Manevi Zekâ, Dînî Şuur ve Endişe Şiddeti Üzerine Etkisi”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 3/1 (2019), 1-12.
  • Karakaş, Ahmet Canan. “Manevi Zekânın İç Yönelimli Dindarlık, Affetme Esnekliği ve Öznel İyi Oluşla İlişkisi”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1/1 (2017), 53-63. https://doi.org/10.32711/tiad.350504
  • Karlık, Zeynep. Manevi Zekâ ve Tanrı Tasavvurlarının Travma Sonrası Büyüme ve Gelişme ile İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2025.
  • Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
  • Khoshtinat, Valiollah. “Relationship between Spiritual Intelligence and Religious (Spiritual) Coping among Students of Payame Noor University”. International Research Journal of Applied and Basic Sciences 3/6 (2012), 1132-1139.
  • Kindî, Yakub b. İshak. Felsefi Risaleler. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım., 2014.
  • King, David B. - DeCicco, Teresa L. “A Viable Model and Self-report Measure of Spiritual Intelligence”. International Journal of Transpersonal Studies 28/1 (2009), 68-85.
  • Kişmir, Tuğba. Tasavvuf Psikolojisi Açısından Nefsin Olgunlaşma Sürecinin Karaktere Etkisi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Psikolojisi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
  • Kumar, Vineeth - Mehta, Manju. “Scale for Spiritual Intelligence (SSI)”. APA PsycTests. https://doi.org/10.1037/t16725-000
  • Kuşat, Ali. “Nefis Mertebelerine Psikolojik Bir Yaklaşım”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi III/9 (2002), 119-128.
  • Kuşeyri. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. çev. A. Abdülhamid Baltacı. Beyrut: Dâru’l-Cil, 1990.
  • Lévy-Bruhl, Lucien. La Mentalité primitive. Paris: Flammarion, 2010.
  • Mansûr, Abdülmecîd. es-Sulûku’l-İnsanî Beyne’t- Tefsiri’l-İslâmî ve Esesü İlmu’n-Nefsi’l-Muasır. Kahire: Mektebetü’lencelu’l- Mısriyye, 2002.
  • Maslow, Abraham H. Dinler, Değerler, Doruk Deneyimler. çev. H. Koray Sönmez. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 1996.
  • Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 10. Basım, 2012.
  • Merter, Mustafa. Psikolojinin Üçüncü Boyutu Nefs Psikolojisi ve Rüyaların Dili. Kaknüs Yayınları, 2014.
  • Mijares, Sharon G. Modern Psychology and Ancient Wisdom: Psychological Healing Practices from the World’s Religious Traditions. New York: Routledge, 2. Basım, 2015.
  • Muhâsibî, Haris el-. Nefsin Terbiyesi Allahla Aramızı Nasıl Düzeltiriz. çev. Mehmet Zahit Tiryaki. Hayy Kitap, 2009.
  • Nasel, Dagmar. Spiritual Orientation in Relation to Spiritual Intelligence: A Consideration of Traditional Christianity and New Age/Individualistic Spirituality. University of South Australia, 2004.
  • Öğke, Ahmet. Kur’an’da Nefs Kavramı. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
  • Özdoğan, Öznur. “Gazali ve Benötesi Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (2011), 5-19. https://doi. org/10.1501/Ilhfak_0000001076
  • Pandey, Amrendra. “Spirituality in the Workplace and Spiritual Intelligence- A New Paradigm for a More Effective Workforce in an Organization”. IOSR Journal of Business and Management 16/10 (2014), 45-50. https://doi.org/10.9790/487X-161034550
  • Pargament, Kenneth I. Spiritually Integrated Psychotherapy: Understanding and Addressing the Sacred. New York: The Guilford Press, Illustrated edition., 2011.
  • Park, Crystal L. - Paloutzian, Raymond F. Din ve Maneviyat Psikolojisi Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları. çev. Ali Ayten - İhsan Çapcıoğlu. Phoenix Yayınevi, 2013.
  • Selman, Victor vd. “Spiritual-Intelligence/-Quotient”. College Teaching Methods & Styles Journal 1/3 (2005), 23-30.
  • Shabnam - Tung, N.S. “Intelligence, Emotional and Spiritual Quotient as Elements of Effective Leadership”. Pertanika Journal of Social Science and Humanities 21 (2013), 315-328.
  • Sidek, Baba. “Interview atGombak” Erişim 24 Şubat 2010.
  • Singh, MP - Sinha, Dr Jyotsna. “Impact of Spiritual Intelligence on Quality of Life”. International Journal of Scientific and Research Publications 3/5 (2013), 1-5.
  • Sofyalı Bâli Efendi. 7 Makam 7 Nefs Allah Yolunda Mertebeler ve Nefsin Halleri. İstanbul: Hayy Kitap, 3. Basım, 2013. Söylemez, Aydın. Manevi Zekânın Yaşamın Anlamı ve Yaşam Doyumunun Yordayıcısı Olarak İncelenmesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
  • Söylemez, Aydın vd. “The Adaptation of Integrated Spiritual Intelligence Scale into Turkish”. Journal of Family Counseling and Education 1/1 (2016), 18-24. https://doi.org/10.32568/jfce.237450
  • Tart, Charles. States of Consciousness. Lincoln, NE: iUniverse, 2000.
  • Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
  • Uludağ, Süleyman. Tasavvufun Dili-1- Mürşid-Mürid-Yol. İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2006.
  • Uyanık, Mevlüt. İslam Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması: Gazali Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2005.
  • Ünal Aydin, Pınar vd. “Bilinçli Farkındalık ve Manevi Zekânın Depresyon ve Anksiyete Belirtileri Üzerindeki Rolünün Değerlendirilmesi”. Spiritual Psychology and Counseling 5/3 (2020), 273-285.
  • Vaughan, Frances. “What Is Spiritual Intelligence?” Journal of Humanistic Psychology 42/2 (2002), 16-33. Watts, D. J. - Strogatz, S. H. “Collective Dynamics of ‘Small-World’ Networks”. Nature 393/6684 (04 Haziran 1998), 440-442. https://doi.org/10.1038/30918
  • Wigglesworth, Cindy. Spiritual Intelligence and Why It Matters. UK: Innerworks Publishing, 2004.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Ruh maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul, 2006.
  • Yıldız, Adem. İmam Gazâlî’ye Göre Nefis Ve Nefis Eğitimi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Din Felsefesi Bilim Dalı, Yüksek Lisans, 2007.
  • Yılmaz, Hasan Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
  • Zohar, Danah - Marshall, Ian. Spiritual Intelligence: The Ultimate Intelligence. London: Bloomsbury Publishing, 2000.
  • Zohar, Danah - Marshall, Ian. SQ: Connecting With Our Spiritual Intelligence. USA: Bloomsbury, 2000.
There are 90 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Islamic Studies (Other)
Journal Section Araştırma Makalesi
Authors

Zeynep Karlık 0000-0002-2940-6579

Early Pub Date July 30, 2025
Publication Date July 31, 2025
Submission Date March 24, 2025
Acceptance Date June 23, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 8 Issue: 1

Cite

ISNAD Karlık, Zeynep. “Manevi Zekâ Kavramına Nefs Psikolojisi Bağlamında Bir Değerlendirme”. UMDE Dini Tetkikler Dergisi 8/1 (July 2025), 162-180. https://doi.org/10.54122/umde.1664028.

UMDE Dini Tetkikler Dergisi is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).