Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde İşitme Engelli Öğrencilere Yönelik Değer Eğitimi Uygulamaları: Bir Eylem Araştırması

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 108 - 126, 31.07.2025

Rahime Çelik

https://doi.org/10.54122/umde.1667995

Abstract

Engelli bireylerin eğitime erişimi, tarihsel süreçte çeşitli yaklaşımlarla ele alınmış ve bu süreç toplumun engellilik algısından etkilenmiştir. Din eğitimi ise engelli bireylerin hem bireysel gelişimlerinde hem de toplumsal uyumlarında önemli bir yere sahiptir. Ancak bu eğitimin etkili olabilmesi, engelli bireylerin özel ihtiyaçlarına uygun biçimde planlanmasıyla mümkündür. Bu çalışmada işitme engelli çocuklar için araştırmacı tarafından hazırlanan Değerler Eğitimi etkinliğine ilişkin katılımcı görüşlerini belirlemek ve gerçekleştirilen uygulamalara dair gözlem bulguları ile araştırmacı günlüğünden elde edilen verileri ortaya koymak hedeflenmiştir. İşitme engelli bireylerin eğitime erişimi, iletişimde yaşadıkları güçlükler nedeniyle özel yöntem ve tekniklerin kullanılmasını gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda araştırma, DKAB dersinde işitme engelli öğrencilere değerleri etkili bir biçimde kazandırmak üzere geliştirilen dört farklı etkinliği temel alarak tasarlanmıştır. Etkinlik planları, belirli aralıklarla toplanan geçerlik komitesi tarafından değerlendirilerek sürekli olarak geliştirilmiştir. Araştırma kapsamında dört ana eylem planı uygulanmıştır. Yardımseverlik, dostluk, dürüstlük ve sabır temalı etkinlikler işaret dili, görsel materyaller ve uygulamalı etkinliklerle desteklenmiştir. Bu araştırmada yöntem olarak uygulama temelli eylem araştırması tercih edilmiştir. Eylem araştırması, uygulayıcının kendi uygulamasını değerlendirmesine ve geliştirmesine olanak tanıyan katılımcı bir yaklaşımdır. Bu bağlamda araştırmacı, sadece veri toplayan bir gözlemci değil, aynı zamanda süreci yöneten, uygulayan ve değerlendiren aktif bir katılımcı rolü üstlenmiştir. Araştırmanın temel amacı, uygulanan değer eğitimi etkinliklerinin öğrencilerin kavramsal gelişimine ve derse olan tutumlarına etkisini gözlemlemek ve süreci iyileştirmek için elde edilen verileri analiz etmektir. Çalışma, İşitme Engelliler Ortaokulu’nda öğrenim gören 5. sınıf düzeyinde dört öğrenciyle yürütülmüştür. Sınıfta bulunan öğrencilerin engel durumları göz önünde bulundurularak konuşma ve işaret dili eş zamanlı şekilde kullanılmıştır. Araştırmada örneklem seçiminde, amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan ölçüt örnekleme tercih edilmiştir. Bu doğrultuda; sınıfın değer eğitimi uygulamaları açısından uygun fiziki ve pedagojik koşullara sahip olması, öğretmenin iş birliğine açık olması ve öğrencilerin işitme engelli bireylerden oluşması temel ölçütler olarak belirlenmiştir. Veri toplama sürecinde yarı yapılandırılmış görüşme formları, gözlem raporları ve araştırmacı günlüğü gibi nitel veri toplama araçları kullanılmıştır. Araştırmanın geçerliliğini artırmak için farklı veri kaynaklarından yararlanılmış, gözlemler iki işaret dili bilen bağımsız gözlemci tarafından yapılmıştır. Ayrıca araştırmacı çalışmaya başlamadan önce işaret dili eğitimi alarak sertifika edinmiş ve uygulama süresince aktif rol üstlenmiştir. Araştırmacı tarafından hazırlanan görüşme formu, çalışmanın iç geçerliliğini sağlamak amacıyla uygulamadan önce uzman görüşüne sunulmuştur. Uzmanlardan alınan geri bildirimler doğrultusunda formun uygunluğu ve soruların anlaşılabilirliği açısından gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Görüşme sürecinin öncesinde ve esnasında katılımcılara gerekli bilgiler verilerek velilerden bilgilendirilmiş onam formları imzalamaları istenmiştir. Çocuklarla gerçekleştirilen görüşmeler, her bir uygulamanın ardından bireysel olarak yapılmış ve bu görüşmelerin her biri yaklaşık yirmi ila yirmi beş dakika sürmüştür. Toplanan veriler, QSR NVivo 8 programı aracılığıyla içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. DKAB dersinde gerçekleştirilen değerler eğitimi etkinlikleri sonucunda, işitme engelli öğrencilerin derse katılımını artırdığı, olumlu duygular geliştirmelerine katkı sağladığı ve değer kavramlarını daha iyi kavramalarına yardımcı olduğu gözlemlenmiştir. Uygulamaların öğrenciler tarafından “beğenilme”, “sevilme”, “ilgi çekici bulunma” ve “heyecan verici olma” gibi olumlu geri bildirimlerle karşılandığı hem gözlem raporları hem de öğrenci görüşmeleriyle desteklenmiştir. Ayrıca öğrencilerin dostluk, yardımseverlik, sabır ve dürüstlük gibi değerlere yönelik hazırlanan görsel, işitsel ve uygulamalı etkinliklere aktif şekilde katıldıkları tespit edilmiştir.

Keywords

Din Eğitimi, Değer Eğitimi, İşitme Engelli Öğrenci, İşaret Dili, Eylem Araştırması

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. Çalışmaya başlamadan önce Fırat Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurulundan 29.11.2022 tarihli ve 12440 Sayılı izin alınmıştır.

Thanks

Veri toplama sürecinde yardım eden Behice Elif Yurtgezen, Merve Güzel ve Cihan Halıcı'ya çok teşekkür ederim.

Values Education Practices for Hearing-Impaired Students in Religious Culture and Moral Knowledge Course: An Action Research Study

Abstract

Access to education for individuals with disabilities has historically been addressed through various approaches, influenced by society’s perception of disability. Religious education holds a significant place in both the individual development and social integration of individuals with disabilities. However, for this education to be effective, it must be planned in a way that meets the special needs of individuals with disabilities. This study aims to identify participants’ views on a Values Education activity developed by the researcher for hearing-impaired children, as well as to present observational findings and data gathered from the researcher’s diary regarding the implementation process. Access to education for individuals with hearing impairments requires the use of special methods and techniques due to communication difficulties. In this context, the research was designed based on four different activities developed to effectively instill values in hearing-impaired students within the Religious Culture and Moral Knowledge (DKAB) course. The activity plans were continuously improved through evaluations made by a validity committee that met periodically. Four main action plans were implemented during the study. Activities themed around kindness, friendship, honesty, and patience were supported by sign language, visual materials, and hands-on practices. The study adopted an application-based action research method. Action research is a participatory approach that allows the practitioner to evaluate and improve their own practice. In this sense, the researcher took on an active participant role, not only collecting data but also managing, implementing, and evaluating the process. The main aim of the research is to observe the effects of the implemented values education activities on students’ conceptual development and their attitudes toward the course, and to analyze the data obtained for process improvement. The study was conducted with four fifth-grade students enrolled in a Middle School for the Hearing Impaired. Considering the disabilities of the students in the class, both spoken and sign language were used simultaneously. Criterion sampling, one of the purposeful sampling methods, was used in selecting the sample. The main criteria included: the classroom having suitable physical and pedagogical conditions for implementing values education activities, the teacher being open to collaboration, and the students being hearing-impaired. During the data collection process, qualitative data collection tools such as semi-structured interview forms, observation reports, and the researcher’s diary were used. To enhance the validity of the research, data were gathered from multiple sources, and the observations were conducted by an independent observer fluent in sign language. Additionally, the researcher obtained a certificate in sign language education before starting the study and actively participated throughout the implementation process. The interview form prepared by the researchers was reviewed by experts prior to implementation to ensure internal validity. Based on expert feedback, necessary adjustments were made to improve the clarity and suitability of the questions. Before and during the interview process, articipants were provided with necessary information, and informed consent forms were signed by parents. The interviews with children were conducted individually after each activity and lasted approximately twenty to twenty-five minutes each. The collected data were analyzed using content analysis through the QSR NVivo 8 software. It was observed that the values education activities implemented in the DKAB course increased the participation of hearing-impaired students, contributed to the development of positive emotions, and helped them better understand value-related concepts. The activities received positive feedback from students, described as “liked,” “enjoyed,” “interesting,” and “exciting,” as supported by both observation reports and student interviews. Furthermore, students actively participated in the visual, auditory, and hands-on activities related to values such as friendship, kindness, patience, and honesty.

Keywords

Religious Education, Values Education, Hearing-Impaired Student, Sign Language, Action Research.

References

• Akkaş Baysal, Emine - Ocak, Gürbüz. “Öğrenme Ortamında Eylem Araştırması Kullanan Öğretmenlerin Eylem Araştırması Hakkındaki Görüşleri”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 47 Temmuz 2018), 266-290. https://doi.org/10.21764/maeuefd.348296
• Aksoy, Naciye. “Eylem Araştırması: Eğitimsel Uygulamaları İyileştirme ve Değiştirmede Kullanılacak Bir Yöntem”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 36 (Güz 2003), 474-489.
• Alsharif, Murad Radwan Hassan vd. “Challenges for the Hearing Impaired in Religious Development in Malaysia”. International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development 10/2 (Haziran 2021), Pages 922-930. https://doi.org/10.6007/IJARPED/v10-i2/10178
• Aygür, Rabia Şule. İşitme Engelliler Ortaokulunda Okutulan Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerinin İncelenmesi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Baltacı, Ali. “Nitel Araştırmalarda Örnekleme Yöntemleri ve Örnek Hacmi Sorunsalı Üzerine Kavramsal Bir İnceleme”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/1 (Haziran 2018), 231-274.
• Başkonak, Mustafa. “İşitme Engelli Bireylerde Din Eğitimi”. Özel Eğitimde Din eğitimi El Kitabı. ed. Sadrettin Özdemir - Mustafa Başkonak. 205-234. Ankara: Grafiker Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Başkonak, Mustafa. Türkiye’de İşitme Engellilerin Din Eğitimi. Eğitim Yayınevi, 2019, 1Basım.
• Başkonak, Mustafa. Türkiye’deki Lise Mezunu İşitme Engellilerin Din Eğitiminde Karşılaştıkları Güçlüklerin Öğrenci ve Eğitimci Görüşleri Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Beyhan, Adem. “Eğitim Örgütlerinde Eylem Araştırması”. Journal of Computer and Education Research , 1/1 (2013), 65-89.
• Büyüköztürk, Şener. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 2017, 23. Basım, 84.
• Cawthon, Stephanie W. “Teaching Strategies in Inclusive Classrooms With Deaf Students”. Journal of Deaf Studies and Deaf Education 6/3 (Haziran 2001), 212-225. https://doi.org/10.1093/deafed/6.3.212
• Çiftçioğlu, Ceylan - Bozkurt, Ömer. “İnsan Haklarının Etik ile İlişkisi”. Turkish Academic Research Review - Türk Akademik Araştırmalar Dergisi [TARR] 6/2 (Haziran 2021), 661-696. https://doi.org/10.30622/tarr.909408
• Demir, Rıdvan. “Özel Eğitim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabının Çeşitli Açılardan İncelenmesi”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9Aralık 2017), 103-132. https://doi.org/10.18498/amauifd.363417
• Duran, Ali. “Öğretmenlerin Mesleki Gelişiminde Eylem Araştırması”. Eğitimde Eylem Araştırmaları. ed. Asuman Seda Saracaloğlu - Anıl Kadir Eranıl. 192. Ankara: Nobel Yayıncılık, 1. Basım, 2019.
• Gün, Ayşegül. “İşitme Engelliler Okulunda Görev Yapan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Değerlendirmeleri Işığında Güçlü ve Zayıf Yönleriyle DKAB Dersi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2020), 141-172.
• Gün, Ayşegül. “İşitme Engelliler Ortaokulunda Okuyan Öğrencilerin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisine Dersine Yönelik Tutum ve Değerlendirmeleri: Amasya ve Samsun Örneği”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/28 (Aralık 2015), 61-92. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.526098
• Gürer, Banu - Kaya, Elif. “İşitme ve Görme Engellilere Yönelik Yaygın Din Eğitimi Hizmetlerine Katılanların Problem ve Beklentileri (İstanbul Örneği)”. Darulfunun İlahiyat 35/1 (2023), 247-285. https://doi.org/10.26650/di.2023.34.2.1300195
• hsgm.saglik. “Uluslararası İşitme Engelliler Haftası”. Erişim 08 Mart 2025. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/haberler-cocukergen/uluslararasi-isitme-engelliler-haftasi.html
• Jackson, Robert. Rethinking Religious Education and Plurality: Issues in Diversity and Pedagogy. Routledge, 2013. Karal, Hasan vd. “İşitme Engelli Bireylerin Türkçe’de Ek Kullanabilme Becerilerini Geliştirmeye Yönelik Öğrenme Ortamı Tasarımı”. International Educational Technology Conference. 7/347-354. Ankara: Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2009. https://dergipark. org.tr/tr/pub/jitte/issue/36776/347937
• Karal, Yasemin vd. “İşitme Engelli Bireyler İçin Grafik Sembollerle Oluşturulmuş Öğrenme Materyalleri”. Öğretim Teknolojileri ve Öğretmen Eğitimi Dergisi 3/3 (Mart 2015). https://dergipark.org.tr/tr/pub/jitte/issue/25085/264734
• Karatay, Mahmut - Taş, Muhammed. “Eylem Araştırması’nın Eğitim Alanında Kullanımı ve Önemi”. OPUS International Journal of Society Researches 17/38 (Haziran 2021), 5545-5568. https://doi.org/10.26466/opus.736788
• Kemmis, Stephen, Robin McTaggart ve Rhonda Nixon. The Action Research Planner: Doing Critical Participatory Action Research. 1. bs. Singapore: Springer Science & Business Media, 2014.
• Keser, Hacer -Özdemir, Oğuzhan. “İşitme Engelli Öğrenciler İçin Geliştirilen Bilgisayar Destekli Kelime Öğretim Materyalinin Uygulanmasına İlişkin Bir Durum Çalışması”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 19/1 (Mart 2018), 1-25. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.300290
• Koçak, Abdullah - Arun, Özgür. “İçerik Analizi Çalışmalarında Örneklem Sorunu”. Selçuk İletişim 4/3 (Kasım 2013), 21-28. https://doi.org/10.18094/si.51496
• Korkmaz, Mehmet. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimi Uygulamalarında Karşılaştıkları Sorunlar”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 21/1 (Haziran 2021), 319-353. https://doi.org/10.33420/marife.795358
• Mills, Geoffrey E. “Action Research: A Guide for the Teacher Researcher”. New Jersey: Merrill Prentice Hall Inc, 2. Basım, 2003.
• O’Grady, Kevin. “Action Research And The İnterpretive Approach To Religious Education”. Religion & Education 40/1 (2013), 62-77.
• Onwuegbuzie, Anthony J. - Weinbaum, Rebecca K. “Mapping Miles and Huberman’s Within-Case and Cross-Case Analysis Methods onto the Literature Review Process”. Journal of Educational Issues 2/1 (Mayıs 2016), 265. https://doi.org/10.5296/jei. v2i1.9217
• Özdemir, Saadettin - Yıldırım, Mehmet. “Özel Eğitim Sınıfında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretiminde Öğretmen, Öğrenci ve Veli Tutumlarından Hareketle İşbirlikli Öğrenme Yöntemi”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 10/2 (Nisan 2023), 14-40.
• Özsoy, Yahya vd. Özel Eğitime Giriş: Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar. Ankara: Karatepe Yayınları, 8. Basım, 1997, 5-12.
• Piştav Akmeşe, Pelin - Kayhan, Nilay. “Okul Öncesi Düzeyde Eğitim Alan İşitme Engelli Öğrencilerin Eğitim Süreçlerinde Kullanılan İletişim Modlarına/Yaklaşımlarına İlişkin Öğretmen Görüşleri”. Ege Eğitim Dergisi 2/17 (Aralık 2016), 296-329. https://doi.org/10.12984/egeefd.280747
• Polat, Filiz. “İşitme Engellilerin Eğitiminde Kullanılan Yöntemler”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 2/1 (1995), 1-9. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000025
• Sarıkaya, Bünyamin - Börekçi, Muhsine. “İşitme Engelli Öğrencilerin Eğitiminde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Erzurum İli Örneği”. EKEV Akademi Dergisi, (2016), 177-194.
• Sarıkaya, Eren - Uzuner, Yıldız. “Teacher Opinions about Hearing Impaired Children’s Literacy Learning”. Journal of Qualitative Research in Education 1/1 (Kasım 2013), 31-61. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.1s2m
• Solak Berigel, Duygu. Teknoloji Destekli Matematik Öğrenme Ortamlarının İşitme Engelli Öğrencilerin Matematik Becerilerine Etkilerinin İncelenmesi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Şimşek, Eyüp - Karasu, Tecelli. “Din Eğitiminde Engellilere Yönelik Öğretim Materyalleri (Öğretmen Görüşlerine Dayalı)”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 37 (Aralık 2016), 51-73.
• Tezcan, Özlem vd. “Eğitim Alanında Eylem Araştırmaları”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 32 (Aralık 2016), 133-148.
• Yağar, Fedayi - Dökme, Sema. “Niteliksel Araştırmaların Planlanması: Araştırma Soruları, Örneklem Seçimi, Geçerlik ve Güvenirlik”. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi 3/3 (25 Ekim 2018), 1-9.