OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E AKAN NEHİR: “MEŞRUTİYET DÖNEMİ OSMANLI AYDINLARININ AİLE, KADIN VE KIYAFET KONULARI HAKKINDAKİ BAKIŞLARI”

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 9, 65 - 78, 29.06.2022

Abdurrahman Yalçınkaya

Öz

Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı Devleti’nin üç yüz yıllık modernleşmesini sonucudur. Devletin içinde bulunduğu buhranı aşmanın formüllerinin arayışı içinde olan Osmanlı aydını, halkını bu zor durumdan kurtarma görevini kendine yüklemiştir. Meşrutiyet aydınlarının fikirleri Milli Mücadele’yi yürüten ve Cumhuriyet’i kuran kadroyu da etkilemiştir. Çünkü bu kadro Meşrutiyet döneminde eğitim almışlar, ona göre bir fikir ve ideal sahibi olmuşlar ve Cumhuriyet’ten itibaren bu fikirlerini hayata geçirmişlerdir.
Osmanlı’da kadının toplum içindeki yerini ve kıyafet tarzını eleştirip, Avrupa usulü kıyafetin benimsenmesinde ve kadın haklarının talep edilmesinde ve savunulmasında Meşrutiyet Dönemi aydınlarının fikrî olarak yazılarıyla, görsel olarak da gazete, dergilerin Avrupa modalarını sunmalarının etkisi büyüktür. Tabii ki söz konusu bu dönemde muhalif fikirleri dile getirenler de mevcuttu. Meşrutiyet Dönemi’ndeki bu tartışmalar, Cumhuriyet Dönemi inkılâpları için bir ön hazırlık mesabesinde olmuştur.
Bu çalışmada Cumhuriyet Dönemi’nde gerçekleşen önemli inkılâplardan olan aile, kadın ve kıyafet meselesi hakkında Meşrutiyet dönemi aydınlarının basın, kitap ve risaleler aracılığıyla savundukları görüşler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Meşrutiyet aydınları, tesettür, kadın, kadın hakları, aile.

Kaynakça

• Abdullah Cevdet, “Tesettür Meselesi”, İctihad, 15 Ağustos 1327, Numara: 29, ss. 809-811.
• Abdullah Cevdet, “Yaşamak Korkusu”, İctihad, 15 Teşrin-i Sâni 1327, S. 35, s. 913.
• Abdullah Cevdet. “Şapka-Fes”, İctihad, No: 169,1 Eylül 1924, ss. 3413-3414.
• Ahmed Naim, “Müdafaât-ı Diniye: Taaddüd-i Zevcât İslâmiyet’te Men Olunabilirmiş”, Sebilürreşâd, 15 Mayıs 1329, Adet: 298, ss. 216-219.
• Aksekili Ahmed Hamdi, “İslamiyet ve Taaddüd-i Zevcât I”, Sebilürreşâd, 5 Kânun-i evvel 1329, Adet: 275, ss. 226-228.
• Aksekili Ahmed Hamdi, “İslamiyet ve Taaddüd-i Zevcât II”, Sebilürreşâd, 12 Kânun-i evvel 1329, Adet: 276, ss. 243-244.
• Aksekili Ahmed Hamdi, “İslamiyet ve Taaddüd-i Zevcât III”, Sebilürreşâd, 19 Kânun-i evvel 1329, Adet: 277, ss. 258-260.
• Aksekili Ahmed Hamdi, “İslamiyet ve Taaddüd-i Zevcât IV”, Sebilürreşâd, 9 Kânun-i sani 1329, Adet: 280, ss. 309-312.
• Aksekili Ahmed Hamdi, “İslamiyet ve Taaddüd-i Zevcât V”, Sebilürreşâd, 2 Şubat 1329, Adet: 284, ss. 379-381.
• Aksekili Ahmed Hamdi, “İslamiyet ve Taaddüd-i Zevcât VI”, Sebilürreşâd, 13 Şubat 1329, Adet: 285, ss. 394 394.
• Aslan, Taner, “İkinci Meşrutiyet Düşüncesinin Cumhuriyet’e Tesirleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21, Ağustos 2008, ss. 345-377.
• Celal Nuri, Kadınlarımız, Matbaa-i İctihad, İstanbul, 1331.
• Celal Nuri, Tarih-i Tedenniyât-ı Osmaniye, Cağaloğlu Matbaa-i İctihad, İstanbul 1330.
• Ersoy, Mehmed Âkif Tevhîd Yâhud Feryâd, Safahat, (Yay. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ), İstanbul: Bağcılar Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
• Ethem Nejat, “Manastır’dan: Manastır’da Hayat-ı Aile”, Türk Yurdu, C. I, S. 8, 23 Şubat 1327. s. 244.
• Fatma Aliye, “Kadın Nedir?”, Yeni Mecmua, 22 Teşrin-i sani 1917, Sayı: 20, ss. 417-417.
• Fatma Aliye, “Tarik-i Mesaide Kadın”,Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, 1 Kânun-i evvel 1917, Numara: 13-44, ss. 291-292.
• Fatma Nezihe, Beyanülhakk, 16 Ağustos 1326, Adet: 75, ss. 1455-1456.
• Hasan Hikmet, “İctimâyiatta Garpçılık ve Bozgunculuk: Hürriyet-i Nisvân”, Sırat-ı Müstakim, 16 Mayıs 1339, S. 528-529, s.369.
• İctihad, “Şapkanın Tarihi”, 15 Kanun-i evvel 1925, Nu: 194, s. 3716.
• İskilipli Mehmet Atıf, Frenk Mukallitliği ve Şapka, Matbaa-i Kader, İstanbul 1340.
• İskilipli Mehmet Atıf, Tesettür-i Şer‘î, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1329.
• Kılıçzade Hakkı, “Pek Uyanık Bir Uyku”, İctihad, 21Şubat 1328, Numara: 55, ss. 1226-1228; İctihad, 7 Mart 1328, Numara: 57, ss. 1261- 1264.
• Kılıçzade Hakkı, “Pek Uyanık Bir Uyku”, İctihad, 21Şubat 1328, Numara: 55, 21 Şubat 1328, ss. 1226- 1228.
• Kılıçzade Hakkı, Akvemü’s Siyer Münasebetiyle Yusuf Suad Efendi’ye Tahsisen Softalara Ta‘mimen Son Cevap, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, Birinci Tab‘, İstanbul, 1331.
• Kılıçzade Hakkı, İtikadât-ı Batılâya İlân-ı Harp, İkinci Tab‘ı, Şems Matbaası, Dersaadet 1336.
• Konyalı Ahmed Şevki, “Müslümanlarda Aile Hayat”, Beyanülhak, C. 2, S. 71, 19 Temmuz 1326, ss. 1392-1393.
• Kuran, Ercüment Atatürkçülük Üzerine Denemeler, Ankara, 1981.
• Kurtdaş, M. Çağlar, “Osmanlı Modernleşme Sürecinde Aydınlar ve Bürokrasinin Rolü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 29, S. 1, Ocak – 2019, ss. 399-411.
• M. Fevzi, “Terbiye-i Nisvân, Terbiye-i Milliyenin Mi‘yarıdır”, İ‘tisam, 8 Mayıs 1335, Adet: 24, ss. 178-180.
• M. Fevzi, “Terbiye-i Nisvân, Terbiye-i Milliyenin Mi‘yarıdır”, İ‘tisam, 29 Mayıs 1335, Adet: 27, ss. 220-222.
• M. Şükrü, “İslamiyet ve Medeniyet”, Beyanu’l-Hak, 18 Kânun- sâni 1326, Adet: 95, ss. 1779-1780.
• Mahmud Esat, “Tesettür-i Nisvân Meselesi Hakkında Son Bir Söz”, Sebilürreşâd, 2 Kânun-i sâni 1329, Adet: 279, ss. 289-290.
• Mansurizade Mehmed Said, “Taaddüd-i Zevcât Münasebetiyle: Cevaba Cevap”, İslâm Mecmuası, 22 Mayıs 1330, Sayı: 9, ss. 280, 281.
• Mansurizade Mehmed Said, “Taadüd-i Zevcât İslâm’da Men Olunabilir”, İslâm Mecmuası, 8 Mayıs 1330, Sayı: 8, ss. 233-238.
• Mehmed Akif, “Muslüman Kadını”, Sırat-ı Müstakim, 28 Ağustos 1324, Adet 3, ss. 42-45.
• Mehmed Akif, “Müslüman Kadını 1. Fasıl”, Sırat-ı Müstakim, 4 Eylül 1324, Adet: 4, s. 57.
• Mehmed Akif, “Müslüman Kadını 10. Fasıl”, Sırat-ı Müstakim, 6 Teşrin-i sani 1324, Adet: 13, ss. 203-205.
• Mehmed Akif, “Müslüman Kadını 5. Fasıl”, Sırat-ı Müstakim, 2 Teşrin-i evvel 1324, Adet: 8, ss. 122-127.
• Mehmed Akif, “Müslüman Kadını 9. Fasıl”, Sırat-ı Müstakim, 23 Teşrin-i evvel 1324, Adet: 11, ss.173-176.
• Mehmed Akif, “Müslüman Kadını, Bir Nazar-ı İcmâli”, Sırat-ı Müstakim, 18 Kânun-i evvel 1324, Adet: 19, ss. 303-304.
• Mehmed Akif, “Müslüman Kadını, Bir Nazar-ı İcmâli”, Sırat-ı Müstakim, 18 Kânun-i evvel 1324, Adet: 19, ss.303-304.
• Mehmed Akif,, “Müslüman Kadını 10. Faslın Mâba‘di”, Sırat-ı Müstakim, 13 Teşrin-i sani 1324, Adet: 14, ss. 218-220.
• Mehmed Akif,, “Müslüman Kadını 13. Fasıl”, Sırat-ı Müstakim, 11 Kânun-i evvel 1324, Adet: 18, ss. 285-286.
• Musa Kazım, “Hürriyet-Müsavat IV”. Sırat-ı Müstakim, 4 Eylül 1324, Adet: 4, s. 54.
• Musa Kazım, “Hürriyet-Müsavat V”. Sırat-ı Müstakim S. 5, 11 Eylül 1324, s. 68.
• Musa Kâzım, “Hürriyet-Müsavat”, Sırat-ı Müstakim, S:2, 21 Ağustos 1324, s.21.
• Mustafa Fazıl, “Kızların Talim ve Terbiyesi I”, Malumat, 26 Mayıs 1310, Numara 16, ss. 125-126.
• Mustafa Sabri Efendi, “Din-i İslâm’da Hedef-i Münakaşa Olan Mesâilden Taaddüd-i Zevcât”, Beyanül Hak, 1 Kânun-i evvel 1324, Adet: 11, s. 226-231.
• Müfide Ferid, “Darülfünun’da Kadın”, Büyük Mecmua, 23 Nisan 1335, Numara: 6, s. 90.
• Nafi Atuf, “Aile Münasebetlerimiz”, Türk Yurdu, C. 14, S. 8 (158), 15 Haziran 1334, ss. 252-254.
• Nimet Cemil, Kadınlar Dünyası, 9 Mayıs 1330, Numara: 142, ss. 4-5.
• Rıza Tevfik, “Kadın Meselesi Etrafında”, İctihad, 23 Şubat 1329, Numara: 94, ss. 2097-2101.
• Sabiha Zekeriya, “Kadınlar ve İntihabat”, Büyük Mecmua, 30 Teşrin-i evvel 1919, Numara: 14, s. 218.
• Sabiha Zekeriya, “Kadınlara Çalışma Hakkı”, Büyük Mecmua, 18 Eylül 1919, Numara: 11, s. 170.
• Sabiha Zekeriya, “Kız Darülfünunu Meselesi”, Büyük Mecmua, 17 Nisan 1919, Numara: 5, s. 67.
• Sabiha Zekeriya, “Türk Kadınlığının Terakkisi”, Büyük Mecmua, 6 Mart 1919, Numara: 1, s. 12.
• Samizade Süreyya “Bizde Aile Hayatı”, İctihad, 29 Mayıs 1330, S. 108, , s. 149.
• Samizade Süreyya, Taarüf-i Müslimîn, 25 Teşrin-i sani, 1326, C. II, ss. 3-5.
• Sancar, Serpil, Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• Sebilürreşâd, “Türk Kadını Frenkleşiyor”, 27 Nisan 1338, Adet: 499, ss. 54-55.
• Selanik Cemiyet-i İlmiye-i İslamiye, “Tesettür-i Şer‘î”, Beyanu’l-Hak, 20 Haziran 1327, Adet: 117, ss. 2135-2136.
• Yalçın, E. Semih, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi’nin Kaynakları, Berikan Yayınları, Ankara 2003.