Yeni Devlet Yeni Aile: 1930’lu Yıllarda Türkiye’de Aile Tasavvuru

Year 2025, Issue: 16, 12 - 39

Aytül Tamer Torun , Ayşe Mirza Girgin

https://doi.org/10.32739/etkilesim.2025.8.16.303

Abstract

İktidarların toplumu biçimlendirmek, yön vermek ve özellikle de toplumsal, ideolojik ve kültürel değişim dönemlerinde yeni ideolojileri yerleştirmek için sirayet etmeye çalıştıkları temel toplumsal birim genellikle aile olmuştur. Bu çalışmada Türkiye’de çeşitli inkılaplarla olduğu kadar basın ve aydınların çabalarıyla da yeni bir rejimin yerleştirilmek istendiği 1930’lı yıllardaki ‘yeni aile’ ideali dönemin aile, kadın ve fikir dergileri ile ABD Büyükelçiliği’nde görevli G. Howland Shaw’un “Family Life in The Turkish Republic of 1930’s” başlıklı raporunu kapsayan ABD arşiv belgelerine dayanılarak incelenmektedir. Böylece dönemin basınının işleyişi de dikkate alınarak, aydınların bu konuyu hangi yönleriyle inceledikleri ve tartıştıkları ve dışarıdan bir bakışın yeni aileye dair neler gördüğüne dair bir kavrayış ortaya konmaya çalışılacaktır. Bu amaç doğrultusunda makaledeki veriler amaçlı örneklem tekniğiyle toplanarak, tematik eksende analiz edilmiştir. Sonuç olarak dergilerde dönemin ideolojik görüşüyle uyumlu olarak aileye önemli bir rol vermenin yanında, onu çağdaş değerlerle kuşatmaya çalışan bir yayıncılık faaliyetinin yürütüldüğü, ancak toplumsal manada yeni ve eski aile anlayışları arasında önemli çatışmaların da yaşandığı bulunmuştur.

Keywords

aile , türk ailesi , tek parti dönemi , iletişim çalışmaları , 1930'ların dergileri

A New State A New Family: The Family Project in 1930’s Türkiye

Abstract

The family has been the main social unit that the powers try to influence to shape and direct society and to establish new ideologies, especially during periods of social, ideological, and cultural change. This study examines the concept of the ‘new family’ in the 1930s, during a period in Turkey when efforts were made to establish a new regime through various reforms. It considers the role of the press and intellectuals of the time, drawing on family-related, women's, and opinion journals from the era, as well as U.S. archival documents. Among these is the report titled ‘Family Life in the Turkish Republic of the 1930s’, prepared by G. Howland Shaw, an employee at the U.S. Embassy. Thus, by considering the functioning of the press of the period, the article aims to understand which aspects of this issue were examined and discussed by intellectuals, as well as what an outsider's perspective on the new idea of family was. For this purpose, the data for the article were collected through a purposive sampling technique and analysed on a thematic axis. As a result, it was found that a publishing activity was carried out in the magazines in line with the ideological view of the period, giving the family an important role and trying to surround it with contemporary values, but there were important conflicts between the new and old family understandings in the social sense.

Keywords

family , Turkish family , one-party period , communication studies , 1930's periodicals

References

• Aday, E. B., & A. Tamer Torun (2019, 19-21 Eylül). Toplumsal cinsiyetin inşası bağlamında Yavrutürk Çocuk. Gazetesi (1936-1940) örneği [Konferans Bildiri Özeti]. IX. Ulusal Sosyoloji Kongresi. Ankara, Türkiye.
• Alemdaroğlu, A. (2005). Politics of the body and eugenic discourse in early Republican Turkey. Body and society, 11(3), 61-76.
• Atatürk, M.K. (1933). 10 yıl nutku. https://www.ktb.gov.tr/TR-96294/10-yil-nutku.html adresinden erişilmiştir. Aybers, O. (2017). Eugenics in Turkey during the 1930's. Libra Kitap.
• Aytaç, A. M. (2007). Ailenin serencamı. Dipnot Yayınları.
• Bağla, L. (1977). Antonia Gramsci ve aydınların rolü sorunu. Birikim, 23, 84-92.
• Behar Ersanlı, B. (1992). İktidar ve tarih: Türkiye’de resmi tarih tezinin oluşumu. Afa Yayınları.
• Behar, C., Işık, O., Güvenç, M., Erder, S., & Ercan, H. (2000). Türkiye’nin fırsat penceresi: Demografik dönüşüm ve izdüşümleri. Lebib Yalkın Yayınları.
• Berkes, N. (1942). Bazı Ankara köyleri üzerine bir araştırma. Uzluk Basımevi.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi ve Programı (1931) Ankara: TBMM Matbaası https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/f6411312-a184-441d-8b06-f6e4a97e52e0
• Cumhuriyet Halk Partisi Programı (1935) Ankara: Ulus Basımevi. https://acikerisichf 10931m.tbmm.gov.tr/items/0a8a4e77-b927-4b80-b7e6-d7d4181f3245
• Çavlin, A., & Tamer Torun, A. (2020). “Türkiye’de ulus-devlet inşası sürecinde tek parti dönemi nüfus sayımlarının basın üzerinden değerlendirilmesi”, TÜBİTAK SOBAG Proje Raporu. (https://search.trdizin.gov.tr/en/yayin/detay/620902/turkiyede-ulus-devlet-insasi-surecinde-tek-parti-donemi-nufus-sayimlarinin-basin-uzerinden-degerlendirilmesi)
• Davaz Mardin, A. (1998). Hanımlar Aleminden Roza’ya: Kadın süreli yayınlar bibliyografyası. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Duben, A. & Behar, C. (2013). İstanbul haneleri: Evlilik hane doğurganlık: 1880-1940. (N. Mert, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Durant, W. (1939). Ailede kadın. Fikir Hareketleri, 13(323), 166.
• Ertuğrul, İ. (1937a). Aile ve çocuk. Dıranaz, 2(13), 1-2.
• Ertuğrul, İ. (1937b). Aile bilgisi. Dıranaz, 2(15), 14-15.
• Fahri, Z. (1936a). Türklerde aile içtimaiyatı II. Yeni Türk, 4(43), 339-343.
• Fahri, Z. (1936b). Türklerde aile içtimaiyatı III. Yeni Türk, 4(44), 401-407.
• Fahri, Z. (1938). Aile içtimaiyatı. İstanbul Darülfünün Hukuk Fakültesi Mecmuası, 14(4), 292-315.
• Ferit, M. (1934). Aile müessesesi tehlikededir. Bütün, 4, 58.
• Ferit, M. (1934b). Aile müessesesi tehlikede. Bütün, 5, 69.
• Karanakçı, S. (1938). Aile ve tekamülü. İnsan Fikir ve Sanat Mecmuası, 1(5), 422-424.
• Karanakçı, S. (1938b). Eski Yunan ve Roma’da aile. İnsan Fikir ve Sanat Mecmuası, 1(6), 490-493.
• İlyasoğlu, A., & İnsel, D. (1984). Kadın dergilerinin evrimi. Türkiye’de dergiler ve ansiklopediler (1849-1984) içinde. Gelişim Yayını.
• İskit, S. (1939). Türkiye’de matbuat rejimleri. Matbuat Umum Müdürlüğü.
• Kocabaşoğlu, U. (1981). “1919-1938 dönemi basınına toplu bir bakış”, Yıllık A.Ü.S.B.F. Basın ve Yayın Y.O. Dergisi, VI, 95-127.
• Koç, C. (2006). Tek parti döneminde basın iktidar ilişkileri (1929-1938). Siyasal Kitabevi.
• Mazıcı, N. (1996). “1930’a kadar basının durumu ve 1931 Matbuat Kanunu”, Atatürk Yolu Dergisi, 5(18), 131-154.
• Mirza Girgin, A. (2021). Reflection of gender roles in children’s magazines during foundation phase of modernity axis. International Journal of Turcologia, 16(31), 29-48.
• NARA RG59/867.405/7, 30 March 1933. Shaw, G. Howland (1933) Family Life in The Turkish Republic of 1930’s. [Bali, Rıfat (Yay. Haz.) (2007) İstanbul: Isis Press.]
• Özbek Giray, Özgül (2021). “Kemal Salih Sel’in yayıncılık faaliyetleri ve Aylık Mecmua”, Edebî Eleştiri Dergisi, Takvîm-i Vekâyi’den 1928 Yılına Süreli Yayınlar ve Edebiyat Özel Sayısı, 264-285.
• Resmî Gazete. 1931 Matbuat Kanunu. 8.VIII.1931, Sayı: 1867 (www5.tbmm.gov.tr/ kanuntbmmc01001881) Soylu, T. (1935a). Türk aile kurumunda çocuk sevgisi. Altan, 1(8), 5-6.
• Soylu, T. (1935b). Türk Aile Kurumunda Çocuk Sevgisi. Altan, 1(9), 10-12.
• Şevki, M. A. (1933). Sovyet Rusya’da aile. Mülkiye, 3(26), 25-31.
• Şevki, M. A. (1934). Muasır aile nerede. Mülkiye, 4(41), 4-7.
• Tamer, A. & Çavlin Bozbeyoğlu, A. (2004). “1927 nüfus sayımının Türkiye’de ulus devlet inşasındaki yeri: Basında yansımalar”, Nüfusbilim Dergisi, 26, 73-88.
• Topuz, H. (2003). II. Mahmut’tan holdinglere Türk basın tarihi. Remzi Kitabevi.
• Toprak, Z. (1984). Fikir dergiciliğinin yüzyılı, D. İnsel (Ed.), Türkiye’de Dergiler ve Ansiklopediler içinde (ss. 13-54). Gelişim Yayınları.
• Toprak, Z. (2017). Türkiye’de yeni hayat: İnkılap ve travma 1908-1928. Doğan Kitap.
• Turna, N., & Bolat, E. (2024). Erken cumhuriyet döneminde bir aile dergisi: “Aile Dostu” ve Okuyucu Kitlesi, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 20(40), 225-268.
• Ultav, G. (1933a). Aile ve mektep, Gül, 2(12), 217-219.
• Ultav, G. (1933b). Aile ve Mektep, Gül, 2(13), 236-239.
• Üstel, F. (2005). Makbul vatandaş”ın peşinde-II.Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İletişim Yayınları.
• Yalçın, M. (1935). Bugünkü aile. Bütün. 29, 670-672.
• Y. Y. (1936). Aile anlaşmazlıkları ve terbiye. Yeni Kültür, (H. Çerçel, Çev.), 3, 73-75.
• Zeki, M. (1934). İstanbul’da aile hayatı. Halk Bilgisi Haberleri, 4(41), 97-99.
• Aile Dostu (1931-1932)
• Cumhuriyet Kadını (1934)
• Ev-İş (1937-1939)
• Ana (1938-1939)