Öz
While in 1865 Yakup Bey founded the state of Yetteşeher taking under his control the
southern region of Tanrı mount, approximately during the same period also ‘Ilı/Tarancy
Sultanate’ was founded in Ilı region of northern part of the Tanrı mounts. It’s probable that
gradual strengthening of Yakup Bey’s state was a means of inconvenience for the Tzarist
Russia as the Russians accelerated their plans and strategies for termination of these two states.
On the other hand Qing/ Chinese empire approached seriously its plans of occupying
the regions under Yakup bey’s control for the purpose of liquidating the threats coming from
the west. While Yakup bey was trying to take under his control the southern and northern parts
of Tanrı mounts in 1871, Tzarist Russia sent its forces and liquidated the Ilı/Tarancy sultanate
by occupying the Ilı region. On the other hand Chinese army under Zo Zongtang’s command
coming from the east was approaching the Tanrı mounts. After that Qing/Chinese army took
under control south of Tanrı mounts by defeating Yakup bey it has demanded from Russia to
leave the Ilı region which they have occupied. So the Ilı region has brought face to face the two
big empires.
During the years of 1878-1881 very tough diplomatic struggles have been made
between the Tzarist Russia and Qing / Chinese empire in order to solve the Ilı crisis. While the
Russians couldn’t afford the war with Qing / Chinese armies because of the heavy financial
consequences of the war with the Ottoman in 1877-1878, Qing / Chinese armies also couldn’t
risk the war with the Russians because of the pressure of Japans in the east, the English in the
west and as their control over the south of Tanrı mounts was not yet strengthened.
In such a circumstance like this the Ilı crisis was solved by the “Livadiye treaty’
between the two empires in 1879 and ‘Petersburg treaty’ or ‘Ilı treaty’ in 1881 without any
war. As a result of these treaties while the Russians took 9 million roubles from Qing / Chinese
state as a compensation, Qing/ Chinese government was able to include the Ilı region within
the borders of Qing / Chinese state. In this study the causes of the occurrence of Ilı crisis and
tough periods of its solution by “Livadiye treaty” and “Peterburg treaty” have been analyzed.
Öz
Yakup Bey’in Tanrı Dağları’nın güney bölgesini kontrol altına alarak Yetteşeher
Devleti’ni kurduğu 1865 yılında Tanrı Dağları’nın kuzeyindeki İli bölgesinde “İli/Tarançı
Sultanlığı” kurulmuştu. Yakup Bey’in devletinin gittikçe güçlenmesi Orta Asya’ya doğru
yayılma emelleri taşıyan Çarlık Rusya’yı rahatsız ettiği için Ruslar bu iki bağımsız devleti yok
etme plan ve stratejilerine hız verdi.
Öte yandan Qing/Çin imparatorluğu da batıdan gelecek tehditleri bertaraf etmek
amacıyla Yakup Bey’in hakimiyeti altındaki bölgeleri işgal etmeyi gündemine almıştı. Yakup
Bey 1871 yılında Tanrı Dağları’nın güneyi ve kuzeyini denetimi altına almaya çalışırken Çarlık
Rusya asker göndererek İli bölgesini işgal edip İli/Tarançi Sultanlığı’nı ortadan kaldırdı.
Doğudan ise Zo Zongtang komutasındaki Qing/Çin ordusu Tanrı dağlarına doğru
ilerlemekteydi.
Qing/Çin ordusu Yakup Bey’i mağlup ederek Tanrı dağlarının güneyini aldıktan sonra
Çarlık Rusya’dan işgal ettiği İli bölgesinden çekilmesini istedi. Böylece İli bölgesi iki büyük
imparatorluğu karşı karşıya getirmiş oldu.
1878-1881 yılları arasında İli krizinin çözülmesi için Çarlık Rusya ile Qing/Çin
imparatorluğu arasında çok çetin diplomasi mücadelesi yaşandı. Ruslar 1877-1878 yıllarındaki
Osmanlı ile olan savaşın ağır mali yükünden dolayı Qing/Çin ordusuyla savaşmayı göze
alamazken, Qing/Çin ordusu da doğuda Japon, batıda İngiliz baskısı ve Tanrı Dağları’nın
güneyindeki idaresinin henüz pekiştirilmemiş olmasından dolayı Ruslarla savaşmayı göze
alamıyordu.
Böyle bir ortamda İli krizi 1879 yılında iki imparatorluk arasında imzalanan “Livadiye
Antlaşması” ve 1881 yılında imzalanan “Peterburg Antlaşması” ya da “İli Antlaşması” gibi
antlaşmalarla savaşsız bir şekilde çözülmüş oldu. Bu antlaşmalar sonunda Ruslar Qing/Çin
devletinden 9 milyon ruble tazminat alırken Qing/Çiñ hâkimiyeti de İli bölgesini Qing/Çin
sınırları içerisine kattı. Bu makalede İli krizinin ortaya çıkış sebepleri ve krizinin çözümü için
yapılan “Livadiye Antlaşması” ve “Peterburg Antlaşması”nın zorlu süreçleri analiz
edilmektedir.
Ayrıntılar
| Diğer ID | JA72HG27HK |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Aralık 2014 |
| Gönderilme Tarihi | 1 Aralık 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Sayı: 4 - Sayı: 4 |