Uygurca Yazılmış Meslek Risalelerinin Ses Özellikleri

Yıl 2017, Sayı: 10, 81 - 103, 01.12.2017

Serkan Çakmak

Öz

On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Sincan'ın güneyinde yerli
Uygurlar tarafından Çağataycadan geliştirilen yeni bir yazı dili oluşmuştur.
Doğu Türkçesi diye adlandırılan bu dil, Çağatayca ile Yeni Uygur Türkçesi
arasında bir geçiş evresi gibidir. Söz konusu Türk dili, Klasik Çağataycadan
özellikle leksik ve fonetik açılardan farklılıklar gösterir. Şüphesiz bu
değişikliğin asıl sebebi, bu Türk diliyle yazılan eserlerin büyük bir kısmının
halk edebiyatı ürünleri olmasıdır. Halktan kişiler tarafından kaleme alınan
bu ürünlerde söz varlığı ve ses bilgisi açısından birçok ağız özelliği tespit
etmek mümkündür.
Bu çalışmada bugün İsveç'te Lund Üniversitesi Kütüphanesi Jarring
Koleksiyonunda yer alan Türkçe on meslek risalesinin ses bilgisi özellikleri
tespit edilmeye çalışılmıştır. Ele alınan risale nüshaları, büyük oranda on
dokuzuncu yüzyıl sonlarıyla yirminci yüzyıl başlarında Kaşgar, Yarkend ve
Hoten gibi merkezlerde halktan kişilerce kaleme alınmıştır. Çokça ağız
özelliğini barındıran bu metinlerin ses bilgisi açısından değerlendirilmesi,
hem diyalektoloji hem de Türk dili tarihi açısından önem arz etmektedir.
Çalışmada, meslek risalelerinde tespit edilen ses olayları risale
nüshalarından alınan örneklerle farklı başlıklar altında ortaya konulmuş ve
bu ses olaylarının hangi Uygur ağzında olduğu dipnotlarda belirtilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Meslek risaleleri, Uygurca, Ses Bilgisi, Jarring Koleksiyonu

Kaynakça

• ALİYEVA Minara (2013). Lobnor Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ALYILMAZ Semra (2011). Risâle-i Mûze-dûzluk (İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: Elik Yayınları.
• ARGUNŞAH Mustafa (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• ARZİEV R. (2006). Uygur Tili. Almatı: Mektep Neşriyatı.
• ATA Aysu (1997). Nâsırü’d-dîn bin Burhânü’d-dîn Rabgûzî Kısasü’l-Enbiya Peygamber Kıssaları II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BANGUOĞLU T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BODROGLİGETİ; ANDRAS J. E. (2001). A Grammar of Chagatay. Münih: Lincom Europa.
• CLAUSON Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
• COŞKUN Mustafa Volkan (2014). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DENY Jean (2013). Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları Türkiye Türkçesi. (Çev. Oytun Şahin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOĞAN Levent (2014). Uygur Türkçesi Grameri. Edirne: Parafiks Yayınevi.
• ECKMANN Janos (1979). “Harezm Türkçesi”. Târîhî Türk Şîveleri. (Ed.: Mehmet Akalın) Ankara: Sevinç Matbaası.