ÇAĞATAYCA YAZILMIŞ YUSUF BEG-AHMED BEG DESTANI’NDA KÖROĞLU

Yıl 2018, Sayı: 12, 135 - 143, 29.12.2018

Kamile Serbest

Öz

Türk boyları arasında destancılık geleneği ve destan
metinlerinin zenginliği açısından dikkat çeken Uygur Türkleri, bu köklü
geleneği sözlü ve yazılı olarak yüzyıllardır devam ettirmektedir. Son yıllarda
sözlü destancılık geleneği siyasi baskılar ve sosyal yaşamdaki değişime bağlı
olarak zayıflamıştır. Diğer yandan Çağatay Türkçesiyle yazıya geçirilen ve
misyoner, seyyah ya da araştırıcılar tarafından dünyanın farklı kütüphanelerine
götürülen destan metinlerinin de henüz yeterince incelenmediği aşikârdır. Bu
noktada özellikle İsveç’te bulunan Gunnar Jarring Koleksiyonu başta olmak üzere
Almanya, Rusya, Japonya ve Çin’de çeşitli kütüphane ve şahısların elinde
bulunan destan metinlerinin tespiti, temini ve incelenmesi Türkoloji
çalışmaları açısından büyük önem taşımaktadır.

Lund Üniversitesi Gunnar Jarring Koleksiyonu’nda
bulunan ve Prov. 280 numara ile kayıtlı olan Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı, başta
Uygurlar olmak üzere farklı Türk boyları arasında anlatılan önemli destanlardan
biridir. Söz konusu nüsha, Yarkent’te Gunnar Jarring tarafından bulunmuş olup,
1982 yılında Lund Üniversite’si kütüphanesine bağışlanmıştır. Mevcut nüsha,
üzerinde çalışma yapılan nüshalara göre daha hacimli ve farklı bir anlatıma
sahiptir. Ayrıca destanın şahıs kadrosunda Köroğlu’nun bulunması dikkat
çekicidir. Günümüze kadar yapılan çalışmalarda Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı
Köroğlu’nun “devamı” olarak nitelendirilmiş, destan metni içinde Köroğlu’nun
ölmüş olduğu ve Köroğlu’na göndermeler yapıldığı ifade edilmiştir. Söz konusu
nüsha, Köroğlu’nun yaşaması ve destanın şahıs kadrosunda aktif yer alması
bakımından önem arz eder.

Çalışmada, Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı’ndan kısaca
bahsedilmiş, Köroğlu’nun destandaki kimliği ve olaylara etkisi üzerinde
durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Destan, Uygur, Yusuf Beg-Ahmed Beg

Kaynakça

• Arslan Erol, Hülya (2008). Bozoğlan (Yûsuf Bég-Ahmed Bég) Destanı İnceleme, Metin ve Dizin. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili (1984). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Ekici, Metin (2002). “Destan Araştırma ve İncelemelerinde Kullanılan Bazı Terimler Hakkında II”. Milli Folklor Uluslararası Halk Bilimi Dergisi, S.54, s. 18.
• Erbay, Fatih (2009). “W. Radloff’un Sözlüğünde Yer Alan Çagatay Türkçesine Ait Kelimeler Üzerine Notlar”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25, s. 109-117.
• İnayet, Alimcan (2002). “Köroğlu Destanını Uygur Versiyonu ‘Emir GÜROĞLİ’ ve Onun Motif ve Epizot Yapısı Üzerine”. ERDEM (Türk Halk Kültürü Özel Sayısı-I), Cilt: 13, S. 37, s. 205-222.
• İnayet, Alimcan (2017). “Emir Güroğlı Destanı Üzerinde Türkiye’de Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi”. 5. Uluslararası Köroğlu Festivali Kapsamında Bolu’danTürk Dünyasına Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü Yarını Uluslararası Çalıştayı, 15-16 Eylül, Bolu, s. 261-272.
• Kaya, Doğan (2016). “Türk Kültürü Dairesinde Köroğlu”. Alatoo Academic Studies, No: 4, Bişkek, s. 89-96.
• Öger, Adem (2017). “Çin’de Emir Güroğlı Üzerine Yapılan Çalışmalar”. 5. Uluslararası Köroğlu Festivali Kapsamında Bolu’danTürk Dünyasına Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü Yarını Uluslararası Çalıştayı, 15-16 Eylül, Bolu, s. 247-260.
• Öger, Adem; Tek Recep (2017). Risāle-i Mūze-dūzluk (Ayakkabıcılık Risalesi). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Özkan, İsa (1989). Yusuf Beg ve Ahmet Beg (Bozoğlan) Destânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Serbest, Kamile (2018). Çağatayca Yazılmış Yusuf Beg-Ahmed Beg Destanı (İnceleme ve Metin). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şahin, Halil İbrahim (2009). Türkmenistan Sahası Destancılık Geleneği ve Türkmen Destanları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir: Doktora Tezi.