UYGUR TÜRKLERİNİN ANLATMA VE RİTÜELLERİNDE HAYVAN SEMBOLİZMİ

Yıl 2018, Sayı: 12, 213 - 225, 29.12.2018

Tugba Gönel Sönmez

Öz

Toplumların tarih boyunca
çeşitli “şey”lere yükledikleri simge ve anlamlar, birtakım kültürel kodlar
şeklinde belleklerine yerleşip sürdürülerek bir arada yaşama arzusu ve aidiyet
duygusunu güçlendirmektedir. Bu simge ve anlamların kalıplaşmasıyla meydana
gelen semboller, kültürel unsurların nesilden nesile aktarılıp yaşatılmasında
işlevsel bir misyon üstlenmektedir. Bahsi geçen semboller içerisinde öne
çıkanlardan bir tanesi de hayvan sembolizmi olup Uygur Türklerinin çeşitli
anlatma ve ritüellerinde kurt, aslan, kaplan, ayı, boğa, at ve deve gibi birçok
hayvanın yer aldığını söylemek mümkündür. “Soy atası” imajıyla ortaya çıkıp
adeta koruyucu bir ruha dönüşen bu hayvanların vahşi ve güçlü bir fizyolojik
yapıya sahip olması, yaşanılan toplumun coğrafi şartları ve insanların doğayı
kontrol etme arzusu gibi sebepler, bu hayvanların birer sembol haline
gelmesinde etkili olmuştur. Çalışmamızda Uygur Türklerinin söz konusu anlatma
ve ritüellerinde “olumlu” imajlarıyla tespit edilen hayvan sembolleri totemizm
ve “ata” tasavvuru bağlamında incelenmiş ve bu sembollerin Uygur Türklerinin
sosyo-kültürel hayatındaki işlevine açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sembol, Hayvan Sembolizmi, Totemizm

Kaynakça

• Abdurehim, Rahman (2006). Uyğurlarda Şamanizm. Pekin: Milletler Neşriyati. Bang, W.; Rahmeti G.R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi. Bilge, Ablimit Ömer (2008). “Kedimki Uyğurlarniñ Totem Éni Toğrisida”. Bulak, 4: s. 42-56. Caferoğlu, Ahmet (1961). “Türk Onomastiğinde Köpek Kültü”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2. Baskı, Ankara, s. 1-11. Challaye, Felicien (1998). Dinler Tarihi. çev. Samih Tiryakioğlu. İstanbul: Varlık Yayınları. Çoruhlu, Yaşar (2014). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları. Davut, Rahile; Muhpul, Yasin (2011a). Uygur Meşrep Medeniyiti II. Ürümçi: Şincan Güzel Senet-Foto Süret Neşriyati. Davut, Rahile; Muhpul, Yasin (2011b). Uygur Meşrep Medeniyiti III. Ürümçi: Şincan Güzel Senet-Foto Süret Neşriyati. Davut, Rahile; Muhpul, Yasin (2011c). Uygur Meşrep Medeniyiti IV. Ürümçi: Şincan Güzel Senet-Foto Süret Neşriyati. Ergin, Muharrem (2005). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Ergin, Muharrem (2011). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: TDK Yayınları. Eröz, Mehmet (1973). “Türk İçtimai Hayatında Totemizm İzleri”. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, V, s. 1-4. Freud, Sigmund (1998). Totem ve Tabu II. çev. Niyazi Berkes. Ankara: Cumhuriyet Yayınları. Gönel Sönmez, Tugba (2017). Uygur Meşrepleri Üzerine Bir İnceleme. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Nevşehir: Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hoca, Abdukeyyum (1995). Gerbiy Yurt ve Kedimki Medeniyet. Ürümçi: Şincañ Helk Neşriyati. Kafesoğlu, İbrahim (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Kaşgarlı, Mahmut (1998). Divan-ı Lûgat-it-Türk Tercümesi I. çev. Besim Atalay. Ankara: TDK Yayınları. Kaşgarlı, Mahmut (1998). Divan-ı Lûgat-it-Türk Tercümesi III. çev. Besim Atalay. Ankara: TDK Yayınları. Muhemmed, Adil (2009). Kaşkar Uygur Dolan Medeniyeti. Kaşgar: Kaşgar Uygur Neşriyati. Ögel, Bahaeddin (2010a). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK Yayınları. Ögel, Bahaeddin (2010b). Türk Mitoljisi II. Ankara: TTK Yayınları. Öger, Adem (2008). Uygur Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma (İnceleme ve Metinler). Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü. İzmir: Yayımlanmamış Doktora Tezi. Öger, Adem (2012). “Uygur Türklerinin Doğum Adetleri”. Turkish Studies, 7/1: s. 1679-1694. Öger, Adem; Gönel, Tugba (2011). “Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri”. Turkish Studies, 6/4: s. 233-247. Öger, Adem; Köse, Serkan (2014). “Uygur Kültüründe Tufan’ın Kuşları: Kırlangıç ve Güvercin”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 3: s. 163-175. Örnek, Sedat Veyis (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi. Rahman, Abdukérim (1986). Yipek Yurtidiki Epsane Rivayetler. Ürümçi: Şincañ Helk Neşriyati. Rahman, Abdukerim vd. (1996). Uygur Örp Adetliri. Ürümçi: Şincan Yaşlar Ösmürler Neşriyati. Rahman, Abdulkerim (1996). Uygur Folkloru. çev. Soner Yalçın, Erkin Emet. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Roux, Jean Poul (2011). Eski Türk Mitolojisi. çev. Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu Yayıncılık. Strauss, Claude Lévi (1993). Din ve Büyü. çev. Ahmet Güngören. İstanbul: Yol Yayınları. Tanyu, Hikmet (1973). Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara: A.Ü İlahiyat Fakültesi Yayınları. Togan, Zeki Velidî (1982). Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznamesi Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları. Yörükan, Yusuf Ziya (2009). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm Şamanizmin Diğer Dinler ve Alevilik Üzerindeki Etkileri. haz. Turhan Yörükan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.