Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi

Abstract

Edebiyat sanatı, içinde var olduğu toplumsal yapının hayatından derin izler taşır. Özellikle şiir, tarih biliminin geçmişle ilgili eksik bıraktığı insani detaylara dizelerinde yer verir. Bunu bazen doğrudan yapar; fakat çokça söylemek istediklerine uygun bir vesile arar. Toplumların hayatında birçok şiire konu olan zor zamanlar yaşanır. Seller, göçler, savaşlar ve depremler şairin insan ve zamanla ilgili söylemek istedikleri için uygun bir vesiledir.

Türkistan coğrafyasında 1910 yılında yaşanan deprem vesilesiyle yazılan ‘zelzele’ temalı şiirler, yazıldıkları dönemin toplumsal hayatına ilişkin çok önemli detaylar paylaşır. Şiirin vesilesi bir felaket olduğu için şairler özellikle bu felakete giden süreçte sorumluluk sahibi olanların üzerinde durur. Zelzele her ne kadar doğal bir afet olsa da yaşanan zelzele kadar ağır sonuçları olan zulümler ve cehalet bu metafor üzerinden anlatılır. Zelzele şaire; zayıf, çaresiz ve korku içerisindeki halka yöneticilerin, din adamlarının, zenginlerin yaptıklarına karşı Allah’ı hakem yapma fırsatı verir. Şairler böylelikle kendisini halkın karşısında unvanı, ilmi ya da parası sebebiyle güçlü gören; kendisinde vehmettiği bu güce dayanarak kişisel çıkarları için onlara zulmedenlere ilahi adaleti hatırlatır.

Bu çalışmada Moldo Kılıç, Kalık Akıyev ve Isak Şaybekov’un ‘zelzele’ temalı şiirlerine yansıyan toplumsal eleştiri unsurları üzerinde duruldu. Şairlerin toplumsal sorunlara karşı duyarlı kişiler olduğu gerçeğinden hareketle şiirlerde toplumun bu felaketine karşı gösterdikleri tepki araştırıldı.