Nevruz ve Günlerle İlgili Çağatayca Yazılmış Bir Metin Üzerine Değerlendirme

Yıl 2019, Sayı: 13, 146 - 160, 29.06.2019

Recep Tek

Öz

Halk
inanışları içerisinde günlerin önemli bir yeri vardır. Çok eski zamanlardan
itibaren insanoğlu günlere özel anlamlar yüklemiş ve günleri karşılaştığı olumlu ya da olumsuz durumların sebebi olarak
görmüş, yaşadığı iyi veya kötü şeyleri günlerle ilişkilendirmiştir. Günleri
uğurlu-uğursuz şeklinde sınıflandıran insanoğlu, yapılacak iş ve eylemlerin
hangi günlerde yapılmasının daha uygun olacağı ile ilgili tespitlerini ortaya
koymuştur. Bu bağlamda belli iş ve eylemler, ritüeller, ziyaretler, tedavi
uygulamaları vs. belli günlerde gerçekleştirilmiştir. Dolayısıyla günler,
insanlar için her zaman büyüsel bir nitelik taşımış ve insanoğlu günlere olumlu
ve olumsuz anlamlar yükleyerek onlara majik bir güç atfetmiştir. Tabiatın
yeniden canlanışını ifade eden Nevruz, yüzyıllardır dünyanın farklı yerlerinde
yaşayan muhtelif milletler tarafından kutlanan önemli bir gündür. Baharı, bereketi,
yeni yılı çağrıştıran, doğanın yeniden canlanışıyla kötülüklerden arınıp
temizlenmeyi ifade eden ve bunlara ait inanış ve pratikler ihtiva eden Nevruz,
çok eski zamanlardan itibaren Türklerde özel bir gün kabul edilmiş ve bugün de
çeşitli ritüeller gerçekleştirilmiştir. Makalenin konusunu teşkil eden
Çağatayca kaleme alınmış “Nevrūz-ı ‘ālemniñ beyānıdur” başlığını taşıyan metin,
Nevruz’un günlerle olan ilişkisini ihtiva etmektedir. Kim tarafından kaleme
alındığı bilinmeyen bu metinde, müellif metinde yer alan bilgilerin İbn-i
Tırmızî’den rivayet edildiğini belirtmiş ve pazar gününden başlayarak Nevruz’un
denk geldiği günlere göre o yılın nasıl geçeceği ile ilgili açıklamalara yer
vermiştir. Bu tespitler, tarihi süreç içerisinde halkın gözlemlerinin, yaşadığı
tecrübelerin ve bu tecrübeler neticesinde yaptığı değerlendirmelerin bir sonucu
olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Günler, Nevruz

Kaynakça

• ABDULKADİROĞLU, Abdulkerim. (1997). Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Yazıları. İzmir: Akademi Kitabevi.ARAZ, Rıfat. (1995). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını. ARTUN, Erman. (2002). “Türk Halk Kültüründe Nevruz”. Türk Kültüründe Nevruz V. Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri (15-16 Mart 2002 Diyarbakır). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 17-25.ARTUN, Erman. (2008). Halk Kültürü Araştırmaları. İstanbul: Kitabevi. ASLAN, Ensar. (2002). “Türk Kültüründe Nevruz”. Türk Kültüründe Nevruz V. Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri (15-16 Mart 2002 Diyarbakır). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 9-16.AYDIN, Mehmet. (1982). “Konya Ermenek Bölgesinde Halk İnançları”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. C. IV, Ankara: Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu Basımevi, s. 1-9. BEZİRCİ, Seyit. (2006). Konya Halkbilimi Folklor Güldestesi. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.BORATAV, P. Naili. (2003). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: K Kitaplığı.ÇAY, Abdulhaluk. (1985). Türk Ergenekon Bayramı Nevrûz. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.ÇEVİK, Bülent. (2008). Konya’da Halk Hekimliği Uygulamalarının Dünü ve Bugünü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı/ Halk Bilimi (Folklor) Bilim Dalı.DEDE, Abdürrahim. (1978). Batı Trakya Türk Folkloru. Ankara: Kültür Bakanlığı.EKREM, N. Hidayet. (2016). “Çin Kaynaklarına Göre Türklerde Nevruz”. Curr Res Soc Sci, 2 (2) s. 67-78.ELİADE, Mircea. (2002). Babil Simyası ve Kozmolojisi. (Çev.: M. Emin Özcan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.ERCİLASUN, A. Bican ve AKKOYUNLU, Ziyat. (2014). Dîvânu Lugâti’t Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.GÖNENÇ, Alpaslan. (2011). Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk İnanışları ve Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı.GÜNAY, Ünver ve GÜNGÖR, Harun. (2015). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.GÜNGÖR, Harun. (1998). Türk Bodun Bilimi Araştırmaları. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.GÜNGÖR, Harun. (2004). “Dinler ve İnançlarda Nevruz”. Türk Dünyasında Nevruz Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 43-48.GÜNGÖR, Harun ve KÖYLÜ, Bekir. (2015). Türk Halk İnanışları Ders Notları. Kayseri: Tezmer.IRMAK, Yılmaz. (2018). “Bingöl Halk İnançları ve Uygulamaları”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları. (17) s. 191-222.JARRİNG PROV. 24 (1347). İsveç Lund Üniversitesi Kütüphanesi Jarring Koleksiyonu.KANDEMİR, M. Yaşar. (2012). “Tirmizî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 41, s. 202-204.KOCATÜRK, Saadettin. (1982). “Bazı Din ve Kavimlerde, Özellikle İslamiyet’te Yedi Sayısı”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. C. IV, Ankara: Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu Basımevi, s. 279-297. KURUM, Uygar. (2008). Düziçi’nde Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı. MAUSS, Marcel. (2011). Sosyoloji ve Antropoloji. (Çev.: Özcan Doğan), 3. Baskı, İstanbul: Doğu Batı Yayınları.MUSTAFAYEV, Beşir. (2013). “Adriyetik’ten Çin Seddine Uzanan Nevruz Geleneği”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2 (3) s. 60-73. ÖGER, Adem. (2010). “Tarsus ve Çevresinde Sağaltma Ocakları ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”. Turkish Studies. 5 (1) s. 1231-1246.ÖNAL, M. Naci. (2006). “Nevruz Geleneği”. Eğitim, 6 (72) s. 28-31.ÖNGEL, Gülnur. (1997). Denizli Halk Hekimliğinde Ocaklar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.ÖZASLAN, Aysegül. (2012). Halk Hekimliğinde Ocaklık Kurumu ve Araban (Gaziantep) İlçesi Örneğinde Kadın Ocaklılar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı.ÖZERGİN, Kemal. (1974). “Günlerle İlgili İnançlar”. TFA. (300) s. 7028-7029. ÖZKAN, Tuba (2012) Geleneksel Tıptan Modern Tıbba Ocaklık Kurumu: Ankara İli Çubuk İlçesi Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilim Anabilim Dalı.SEVER, Mustafa. (2016). Mersin ve Yakın Çevresinde Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Barış Kitap.ŞENGÜL, Abdullah. (2008). “Türk Kültüründe Nevruz ve Anadolu’da Nevruz Kutlamaları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. (26) s. 61-73. TANYU, Hikmet. (1973). “Dini Folklor veya Dini-Manevî Halk İnançlarının Çeşit ve Mahiyeti Üzerinde Bir Araştırma I”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (21) s. 123-142.TEK, Recep. (2018). Kayseri Yöresi Sağaltma Ocakları. Konya: Kömen.TEMİZSOYLU, Aydın. (2012). Ankara’da Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı.TÜRKDOĞAN, Orhan. (1982). “Doğu Anadolu’da Ana-Çocuk Bakımı ile İlgili Kültür Kalıpları”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. C. IV, Ankara: Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu Basımevi, s. 587-597. ÜLKÜTAŞIR, M. Şakir. (1976). “Türkiye Türklerinde Ad Verme ile İlgili Gelenek ve İnançlar”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. C. IV, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, s. 369-384. VEREN, Ergün. (2014). “M.Ö. 8. Yüzyıldan Günümüze Halk Takviminde Günlerin Uğuru İle İlgili İnanma”. Aydın Efesi, Mayıs-Haziran 2014, 4 (20) s. 36-39.YALMAN (Yalgın), Ali Rıza. (1977). Cenupta Türkmen Oymakları I, II. (Yay. Haz. Sabahat Emir). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları