Uygur Sihir Masallarındaki Olağanüstü Düşmanların Mitik Kökeni

Yıl 2019, Sayı: 13, 44 - 56, 29.06.2019

Fatoş Yalçınkaya

Öz

Tarihi dönemlerden günümüze dek Çin’in
Türkistan topraklarını yurt edinen Uygurlar, geleneklerini yaşatma ve bunları
genç kuşaklara aktarma alanında oldukça başarılıdırlar. Bu gelenekler gündelik
hayatın her aşamasında rahatlıkla görülebilmektedir.

Geçmişte özellikle sözlü anlatı
türleri, yaşlı aile bireyleri tarafından gençlere aktarılırken artık bu
aktarımda yazılı kaynakların da kullanıldığı görülmektedir. Özellikle Uygur
masallarının derlenmesi ve yazıya geçirilmesi alanında önemli çalışmalar yapılmıştır.

Uygur masaları toplumun en eski kültür
katmanlarının yanı sıra çağdaş dünyayı da içine almaktadır. Bu masallarda bazen
tek tanrılı İslam inancı bazen de geçmiş inanç sisteminin kalıntıları
rahatlıkla görülebilmektedir.

Uygur masallarında yer alan ejderha,
Yalmavuz ve dev tipleri geçmişin inanç unsurlarını yansıtmaktadır. Bildirimizde
genel olarak Uygur sihir masallarının tip yapısı, bu masallarda yer alan mitik
karakterlerin işlevleri ve tanımları üzerinde durulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

masal, mit, olağanüstü, düşman, Uygur

Kaynakça

• Armutak, Altan. (2004). “Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi, II. Sürüngenler, Balıklar, Kanatlılar ve Mitolojik Hayvanlar” İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, S. 30, ss. 143- 157.Aydın, Öznur. (2013). “Çin ve Türk İşlemelerinde Ejderha Motifi”. Akdeniz Sanat Dergisi, Cilt 6, S. 12, ss. 1- 16.Baldick, Julian. (2011). Hayvan ve Şaman: Orta Asya’nın Antik Dinleri. 1. Baskı. Çev. Nevin Şahin. İstanbul: Hil Yayın.Bayat, Fuzuli. (2011). Türk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi). I. Cilt. 2. Baskı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.________ (2012). Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi- Mitolojik Ana, Umay Paradigmasından İlkel Mitolojik Kategoriler İyeler ve Demonoloji) II. Cilt. (2. Basım). Ankara: Ötüken Neşriyat.Bekki, Selahaddin. (2004). “Türk Halk Anlatılarında Ölüm Ruhu Motifi” Millî Folklor, S. 62, ss. 53-66.Boratav, Pertev Naili. (1983). Folklor ve Edebiyat (1982) II. İstanbul: Adam Yayıncılık.Cohen, Percy Saul. (2010). “Mit Kuramları” Çev. Özünel, Evrim Ölçer. Halkbilimde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (II. Baskı). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, ss. 161- 172.Çandarlıoğlu, Gülçin. (2004). Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü (Çin Kaynakları ve Uygur Kitabelerine Göre). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.Çobanoğlu, Özkul. (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara, Akçağ Yayınevi.Çoruhlu, Yaşar. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Daniels, Mark. (2014). Bir Nefeste Dünya Mitolojisi. 1. Baskı. Çev. Pınar Üstel. İstanbul: Maya Kitap.Demirci, Kürşat. (1991). Hinduizm’in Kutsal Metinleri Vedalar. 1. Baskı. İstanbul: İşaret Yayınları.Duvarcı, Ayşe. (2005). “Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar” Bilig Dergisi, S. 32, ss.125- 144.Eliade, M. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu. 1. Baskı. Çev. Ümit Altuğ. Ankara: İmge Kitabevi._______ (2003). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Frazer, G. James. (1992). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri II. Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınları.Gökçimen, Ahmet. (2010). “Türkmen Masallarında Mitolojik Hayvanlar ve Fonksiyonları” Türkbilig, S. 20, ss. 165-178. Hall, Manlly P. (2011). Rüya Sembolizmi. Çev. Özge Esirgen. Mitra Yayınları.Honko, Lauri. (2010). “Mitin Tanımlama Problemi”. Çev. Nezir Temür. Halkbilimde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, ss. 145-153.İnayet, Alimcan. (2007). Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi: Yalmavuz/ Celmoğuz. Kanyılmaz Matbaası.Jung, Carl Gustav. (2006). Analitik Psikoloji. 2. Baskı. Çev. Ender Gürol. İstanbul: Payel Yayınevi.Ligeti, Louis. (1986). Bilinmeyen İç Asya. Çev. Karatay, Sadrettin. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.Mackenzie, Donald A. (1996). Çin ve Japon Mitolojisi. Çev. Koray Akten. Ankara: İmge Kitabevi.Ocak, Ahmet Yaşar. (2005). Bektaşî Menkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. 5. Baskı. Ankata: İletişim Yayıncılık.Ögel, Bahaeddin. (1995). Türk Mitolojisi (Kaynaklar ve açıklamaları ile destanlar). II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.Peygamber Enok’un Kitabı (2018). Haz. Erhan Altunay. 11. Baskı. İstanbul: Hermes.Raglan, Lord. (2010). “Mit ve Ritüel”. Çev. Özünel, Evrim Ölçer. Halkbilimde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, ss. 189-197.Sever, Mustafa. (2003). “Masallarda Dış Can (Canın beden dışında saklanması)” Millî Folklor, S. 60. ss. 161- 164.Taşağıl, Ahmet. (2015). Kök Tengri’nin Çocukları (Avrasya Bozkırlarında İslam Öncesi Türk Tarihi). 5. Basım. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.Yalçınkaya, Fatoş. (2018). Uygur Sihir Masallarının Tip ve Motif Yapısı Bakımından İncelenmesi. Ege Üniversitesi, SBE ( Yayınlanmamış Doktora Tezi).Yayan, Gonca. (2017). “Türk Mitolojisinde Yer Alan Motif ve Sembollerin Mehmet Sağ’ın Eserine Yansımaları” JASSS, S. 64, ss. 101-118.Yöndemli, Fuat. (2004). Tarih Öncesinden Günümüze Yılan. Ankara: Piramit Yayıncılık.