Divânü Lugâti’t-Türk ve Uygur Türklerinde Çocuk Oyunları

Yıl 2019, Sayı: 13, 101 - 114, 29.06.2019

Kamile Serbest

Öz

Oyunlar,
geçmişten günümüze eğlence kültürü içinde önemli bir yeri olan, hem çocuklar
hem de yetişkinlerin eğlenmelerini ve hoş vakit geçirmelerini sağlayan unsurlar
arasındadır. Çocuk oyunları eğlenmenin yanında, çocukların ödül ve cezayı,
iletişim kurmayı, birlik ve beraberliği öğrenmesi bakımından da önemli
işlevlere sahiptir. Bu nedenle çocuklar, oyunlarla birlikte hayata dair bazı
olguları da öğrenmiş olurlar. Ayrıca oyunlar, geçmişin izlerini günümüze
aktarması bakımından da önem arz eder.

Köklü
bir birikime sahip olan Türk kültürü, geçmişten günümüze süre gelen ve Türk
dünyasında ortaklık teşkil eden çocuk oyunlarına sahiptir. Günümüz Türk
dünyasının farklı coğrafyalarında oynanan oyunların büyük bir kısmını 11.
yüzyılda kaleme alınan Divânü Lugâti’t-Türk’te bulabilmekteyiz.
Bu durum, Türk çocuk oyunlarında yüzyıllardır sürekliliğin olduğunu ve kültürel
aktarımın başarıyla gerçekleştiğini göstermektedir.

Çalışmada,
ilk olarak Divânü Lugâti’t-Türk’te yer alan oyun,
oyuncak ve çocuk oyunları ile ilgili kavram ve bilgiler değerlendirilmiştir.
Ardından Uygur çocuk oyunlarından Divânü
Lugâti’t-Türk’te yer alanlar tespit edilmiş ve bunlar mukayeseli olarak
incelenmiştir. Sonuçta 11. yüzyılda oynanan çocuk oyunlarının bir kısmının 21.
yüzyılda Uygur çocukları tarafından oynanmaya devam ettiği görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Halkbilimi, Divânü Lugâti’t-Türk, Uygurlar, Oyun, Çocuk Oyunları.

Kaynakça

• ABLİZ, H. (2009). Uygur Helk Meşrep Oyunliri Hekkide Tetkikat. Yüksek Lisans Tezi, Şincan Üniversitesi, Folklor, Urumçi.
• AKALIN, L. Sami. (1987). “Çocuk Oyunları ve Oyun Tekerlemeleri”. Çocuk Edebiyatı Yıllığı. (Yayına Haz.: Mustafa Ruhi).
• AKÜN, Erdinç. (1987). “Çocuk Oyunları”. Halkbilimi, No: 3, s. 28-30.
• AND, Metin. (1979). “Çocuk Oyunlarımızın Kültürümüzdeki Yeri ve Önemi”. Ulusal Kültür Dergisi, Sayı: 4, s. 42-66.
• AND, Metin. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• AND, Metin. (1997). “Geleneksel Kültürde Çocuğun Yeri ve Anlamı”. Çocuk Kültürü I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri. (Yayına Haz.: Bekir Onur), Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları No:1.
• AND, Metin. (2003). Oyun ve Bügü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ATALAY, Besim. (1985a). Dîvanu Lugati’t-Türk Tercümesi. C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ATALAY, Besim. (1985b). Dîvanu Lugati’t-Türk Tercümesi. C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ATALAY, Besim. (1985c). Dîvanu Lugati’t-Türk Tercümesi. C. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• BARAN, M. (1999). Çocuk Oyunları. Ankara: Moro Yayıncılık.
• BÖREYAR, Muhammet Abliz. (2003). “Türki Tillar Divani ve Balilar Oyunliri”. Şincañ Üniversitesi İlmiy Jurnili (Pelsepe İctimaiy Pen Kısmi), S.6, s. 69-71.
• BÖREYAR, Muhammet ve YOLDAŞ, Yunus. (1990). Uygurlarnıñ Anenevi Oyunlari. Kaşkar: Kaşkar Uygur Neşriyati.
• ERCİLASUN, A. Bican ve AKKOYUNLU, Ziyat. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EREN, Hasan. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• GÖNEL, Tugba. (2012). “Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Spor ve Oyun”. I. Rekreasyon Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı. (Ed.: Nazmi Kozak ve Özkan Tütüncü), Ankara: Detay Yayıncılık.
• GÜL, Mehmet; UZUN, Recep Nur; ÇEBİ, Mehmet. (2018). “Türk Kültürlerindeki Geleneksel Oyunlar ve Sporlara Yüzeysel Bir Bakış”. Turkish Studies, S. 13/26, s. 655-671.
• GÜNEY, Neslihan. (2005). “Çocuk ve Oyun”. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, S. 19, s. 245-252.
• HUİZİNGA, Johan. (1995). Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme. (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay), (Yayına Haz.: Işık Ergüden), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İNAYET, Alimcan. (2015). “Uygur Türkçesindeki Korçak Sözcüğü Üzerine”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 6, s. 1-5.
• KAPLAN, Yunus ve POYRAZ, Yakup. (2010). “Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Oyunlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s. 151-175.
• KARA, Ömer Tuğrul ve GÜN, Mesut. (2014. “Kutadgu Bilig ve Divânü Lügati’t-Türk’te Oyunla İlgili Kavramlar ve Terimler”. International Journal of Language Academy, S. 2/4, s. 49-67.
• KARS, Aykut. (2016). “Divanü Lugati’t-Türk’e Göre Çocuk Oyunları ve Günümüz Oyunlarına Etkisi”. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri. (Ed.: Yılmaz Yeşil), Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları.
• NECİP, Emir Necipoviç. (2013). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Çev.: İlkil Kurban), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖGER, Adem. (2019). Uygurların Somut Olmayan Kültürel Mirası Kazakistan Örneği. Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Basımevi.
• ÖZDEMİR, Nebi. (1997). Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Çocuk Oyunlarının HalkBilimi Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZHAN, M. (2005). Çocuk, Oyun ve Oyuncak Terimleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• RAHMAN, Abdukerim ve diğerleri. (1996). Uyğur Örp-Adetliri. Urumçi: Şincang Yaşlar-Ösmürler Neşriyatı.
• SÜLEYMANOVA, Leman. (2015). “Türk Dünyası Çocuk Oyunlarının Kıyaslamalı İncelenmesi (Azerbaycan, Türkiye, Başkırt Türklerinin Örneklerine Dayanarak)”. I. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı Bildirileri.
• ŞAHİN, H. (2011). “Kâşgarlı Mahmûd Tıpkı Benim Gibi Bir İnsandır!”. Hüdil, S. 6-7, s. 9-12.
• TÜRKÇE SÖZLÜK. (2005). Ankara: Türk Dil KurumuYayınları.
• UYĞUR HALK OYUNLİRİ. (2006). Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı.
• UYĞUR TİLİNİÑ İZAHLİK LUĞİTİ “M-Ü”. (1995). Urumçi: Şincan Helk Neşriyatı.