XIX әсир тәсәввуф шеирийити нәмуниси - XIX. Asır Tasavvuf Şiiri Örneği

Yıl 2020, Sayı: 15, 106 - 114, 23.06.2020

Gulbakhram Molotova

https://doi.org/10.46400/uygur.713782

Öz

Makalede, 19. yüzyılda yaşayan mutasavvıf şair ve Nakşibendi tarikatının temsilcisi Huşhal Ğaribi’nin Kazakistan ve Özbekistan’da el yazmaları bölümünde mevcut olan divanının üç nüshası karşılaştırmalı olarak incelenmiş, şairin hayatı ve divanında yer alan şiirler bilgiler ortaya konmuştur. Kaşgar’da Huşhal Ğaribi adıyla tanınan şair, memleketinde ortaya çıkan siyasi olaylar nedeniyle Fergana vadisine göç etmek zorunda kalmış ve edebi faaliyetlerine burada devam etmiştir. Kaşgar’da yazılan eserleri günümüze kadar tam olarak açığa çıkarılmamıştır. Kokand Hanlığı tebasında ortaya çıkan “Divan”ın yayınlanan Mukaddime kısmında verilen bilgilerden Huşhal Ğaribi’nin hayatı hakkında bilgi sahibi olmaktayız. Klasik divan şiiri özelliklerine göre yazılmış “Divan”da, eserin yazışlış tarihi hakkında bilgi yer almaktadır. Ayrıca bazı beyanlarda Huşhal Garibi’nin Kokand Hanlığı sınırlarındaki edebi çevrede şairin kendine has önemli bir yer tuttuğu ifade edilmiştir. Elyazması eserlerde, Huşhal Ğaribi’nin Uyğur edebiyatının bir kısmını oluşturan tasavvuf şiirinin gelişmesinde önemli etkisi olduğu belirtilmiştir. El yazması divanın dört nüshasının olduğu bilinmekte olup incelememizde şahsi kütüphanede bulunan nüsha esas olarak alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf şiiri, El yazması, Doğu Türkistan, Kokand Hanlığı, Uygur Edebiyatı, Motif

An Example of Nineteenth-Century Mystical Poetry

Öz

The author of the essay has put forward his ideas about poems in his "Diwan" and his life as a result of a comparative study of three collections of manuscripts by Khushal Gharbi, a mystic poet who lived in the 19th century and representative of the Naqshbandi sect and his collections are being preserved in The Manuscript Foundation of Kazakhstan and Uzbekistan. The literati, known under the pen name Khushal Kashgari in Kashgar, was forced to travel to the Fergana Valley due to the political turmoil in his country, and where he spent the rest of his intellectual career there. His works in Kashgar have not yet been identified. According to the prose preface of the ‘’Diwan’’, which was written in Kokand Khanate, the biography of the Khushal Kashgari was mentioned. The date on which the Diwan was compiled clarified according the laws of Oriental poetry which could be identified and determined by the "Tarikh". Some of the poet's ghazals in the "Bayaz Collection" indicated Khushal Gheribi had certain social status in the Kokand Khanate Literature. According to manuscript research, it is indicated that Khushal Gharibi was a poet who contributed to the development of mystical poetry, which was a branch of Western Uyghur literature. The existence of four copies of the Diwan manuscript were identified and the research has been carried out on the base on the version preserved in personal archives. 

Anahtar Kelimeler

Sufism Poetry, Manuscript Copies, East Turkestan, Uyghur Literature, Motifs

Kaynakça

• BABADJANOV, B.M. (2010). Kokandskoe khanstvo: vlast’, politika, religiya, Tokio-Tashkent: Yangi nashr, 2010. 744 s. JALILOV, А. (1983). Khushhal Gharibi haqqida yengi malumatlar. 133–136-bb. // Аktual’nie problemi sovetskogo uygurovedeniya: Маteriali 1 Respublikanskoy Uygurovedcheskoy konferentsii. Аlmа-Аtа: Nаukа, s. 133-136. GUBAEVA, S.S. (2012). Ferganskaya dolina. Etnicheskiye protsessi na rubeje XIX-XX vv. Berlin: LAP Lambert, 252 s. LITVINSKIY, B.A. (1984). Istoricheskiye sud’bi Vostochnogo Turkestana I Sredney Azii (problem etnokul’turnoy obshnosti) // Vostochniy Turkestan I Srednyaya Aziya. Istoriya. Kul’tura. Svyazi. M.: Nauka, 240 s. МОLОTОVАG.M., Моlоtоvа E.М. (2017). Sufiyskaya poeziyaXVIII–XIX vеkоvkak fenomen obshnostikul’turi narodov Central’noy Azii. Аlmаty: Мir, 164 s. UYGHUR ADABIYATINING QISQICHA TARIXI. (1986). Almuta: Ilim, 186 b. KHUSHHAL GHARIBI, Diwan. Abu Rayhan Beruni namidiki Sharqshunasliq institute fondida 11409 Invemtarliq nomerda saqlinivatqan nusha. KHUSHHAL GHARIBI. Diwan. Astana kitapxanisi fondida4698 invemtarliq nomerda saqlinivatqan nusha. KHUSHHAL GHARIBI. Diwan. Sh.Kh. Vаhidovning shaxsiy kolleksiyasida saqlinivatqan nusha.