Uygur Sivil Belgeleri Işığında Eski Uygurlarda Üzüm Yetiştiriciliği

Yıl 2020, Sayı: 15, 115 - 125, 23.06.2020

Hatice Veli

https://doi.org/10.46400/uygur.733983

Öz

Turfan Uygurlarına ait Uygur sivil (dindışı) belgeleri (9-14. yüzyıllar) Uygurların siyasi, iktisadi ve kültürel yaşamıyla ilgili önemli bilgiler içermektedir. Uygur sivil belgelerinden anlaşıldığına göre yerleşik hayatı benimseyen Uygurlar Turfan havalisinde tarımcılıkla uğraşmış ve hububatlar, tahıllar başta olmak üzere birçok farklı tarım ürünlerini yetiştirmişlerdir. Uygurların tarımını yaptıkları ürünler arasında meyvelerin, özellikle de üzümün önemli bir yeri olduğu anlaşılmaktadır. Uygurların hububatlar hariç en çok tarımı yaptıkları üzüm, besin maddesi olarak kullanılmasının yanında, çeşitli hastalıkları tedavi etmek amacıyla bitkisel karışımlar ile beraber ilaç olarak da kullanılmıştır. Ayrıca üzümden yapılan farklı kalitedeki şarapların vergi ödeme aracı olarak da kullanıldığı bilinmektedir. Bu makalede Uygur sivil belgelerinde geçen bağcılık ve üzüm kültürü ile ilgili konular incelenerek üzümün eski Uygur toplumundaki yeri ve önemi ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Uygurlar, Turfan Uygur Devleti, Uygur Sivil Belgeleri, Bağcılık, Üzüm

Grape Cultivation of Ancient Uyghur People in the Light of Uyghur Civil Documents

Öz

Turfan Uyghur Civil (Non Religious) Documents (9.-14.Centuries) contains important information about the political, economic and cultural life of the Uyghurs. These documents, which reflect the history and culture of the Buddhist Uyghurs in the best way, provide important information about both social and cultural life of the Uyghurs as well as economic life, in sentence, agricultural life during above mentioned period. As it is understood from the Uyghur Civil Documents, Uyghurs, who adopt settled life have been engaged in agricultural activities in Turfan Area and have grown many different agricultural products, especially grains and cereals. It is understood that fruits, especially grapes, have an important place among the products that Uyghurs grow. Apart from cereals, grape, where Uyghurs cultivate most is used as a nutrient as well as herbal mixtures in order to treat various diseases. It is also known that wines of different quality made from grapes are used as a tax payment instrument. In this article, the subjects related to viticulture and grape culture in the Uyghur civilian documents will be examined and their place and importance in the old Uyghur society will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Uyghurs, Turfan Uyghur Kingdom, Uyghur Civil Documents, Viticulture, Grape

Kaynakça

• Clauson, Sir Gerard. 1972. An Etymological Dictionary of the Pre-thirteenth-Century Turkish, Oxford
• Doerfer, Gerhard.1963-1975. Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, ⅠⅣ, Wiesbaden
• Erdal, Marcel.1991. Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, Volume: Ⅰ-Ⅱ, Wiesbaden
• Genç, Reşat.1997. Kaşgarlı Mahmud’a Göre Ⅺ.Yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Hamilton, James Russel.1998. Maniscrits ouïgours de Touen-Houang. Le conte bouddhique du bon et du mauvais prince version ouïgoure (Budacı İyi ve Kötü kalpli Prens Masalının Uygurcası), 3. Baskı, Türkçe çeviren: Vedat Köken, Türk Dil Kurumu, Ankara. (İKP)
• Li, Jingwei. 1996. Tulufan Huiguwen Shehui jingji Wenshu Yanjiu (Turfan Uygurlarının Sosyal ve İkttisadi Vesikaları Üzerine İnceleme). Ürümçi: Xinjiang Ren Min Chu Banshe, (JW-Li)
• Li Zhichang..2000. Changchun Zhenren Xiyou Ji (Changchun’un Batı Seyahati Kayıtları). Hebei: Hebei Renmin Chubanshe. Malov, Sergey Yefimoviç .1957. Yazık jyoltıh uygurov, slovar i grammatika, Alma-Ata
• Özyetgin, A. Melek. 2004. Eski Türk Vergi Terimleri. Ankara: Köksav Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi:4
• ________ 2005. Orta Zaman Türk Dili Ve Kültürü Üzerine İncelemeler. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Radloff, Wilhelm.1928. Uigurische Sprachdenkmäler. Materialien. Nach dem Tode des Verfassers mit Ergäanzungen von S. Malov herausgegeben, Leningard, (USp.)
• Shang Yanbin, Gui Qipeng .1996. Yuandai Xiyu Putao he Putaojiu de Shengchan ji Shuru Neidi Shulun (Yuan Sülalesi Döneminde Batı Bölgelerindeki Üzüm ve Üzüm Şarabı Üretiminin Çin’e Yayılması Üzerine Bir Derleme), Nongye Kaogu, s.3: 213- 221 Shang Yanbin, .2012, Yuandai Weiwuer NongXuejia Lumingshan Shiji Zai Tantao (Yuan Sülalesi Dönemindeki Uygur Ziraat Mühendisi Lu Ming Shan’ın Faaliyetleri Hakkında Araştırma), Zhongguo Bianjiang Shidi Yanjiu, c. 22. s. 2: 77-89
• Şeşen, Ramazan.1985. İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayınları: 57.
• Tuguşeva, L. Yu. 2013. Uygurskie Delovie Dokumentı, Ⅹ-ⅩⅣVv. İz Vostoçnogo Turkestana, Moskova. (TugDok)
• Yang Fuxue, Niu Ruji. 1995. Shazhou Huihu Jiqi Wenxian (Shazhou Uygurları ve Onların Metinleri). Lanzhou: Gansu Kültür Yayınevi.
• Yamada, Nobuo. 1993.Sammlung uigurischer Kontrakte, Ⅰ-Ⅱ-Ⅲ, Hrausgegeben von Juten Oda, Peter Zieme, Hiroshi Umemura, Takao Moriyasu, Osaka University Press. (SUK)