GARİP-SENEM HİKÂYESİNDEKİ EPİZOTLAR, ŞİİRLER VE BAZI MOTİFLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, Sayı: 20, 98 - 108, 24.12.2022

Tuğba Aydoğan

https://doi.org/10.46400/uygur.1185897

Öz

Türk halk hikâyeleri içerisinde müstesna bir yere sahip Âşık Garip Hikâyesi’nin Doğu versiyonlarından birisi olan Garip-Senem, Doğu Türkistan Uygur Türkleri arasında çok yaygın ve sevilen halk hikâyeleri arasında yer alır. Gerek Anadolu gerekse Doğu Türkistan Uygur sahalarında bu halk hikâyesi ile ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. Ancak, manzum ve mensur karışık şekil özelliğine sahip bu hikâyenin mensur kısımları üzerinde bazı çalışmalar yapılmış ise de manzum kısımları ile ilgili çalışmaların yeterli olduğunu söyleyemeyiz. Çalışmamızda, halk hikâyesi araştırmalarında ihmal edilen manzum bölümlerin şekil incelemelerine ağırlık vereceğiz ve aynı zamanda hikâyenin epizotları ve bazı motifleri üzerinde de değerlendirmelerde bulunacağız. Metin merkezli bir yaklaşımla ele alacağımız halk hikâyesindeki manzum bölümlerin şekil incelemesinde; manzumelerin dörtlük sayısı, ölçüsü, kafiye ve kafiye örgüsünü tespit edeceğiz. Bu tespitler sonucunda manzum şekil özellikleri üzerinden anlatı türü ve sahasıyla ilgili çıkarımlar elde edeceğiz. Ayrıca bu çalışmanın, bizden sonra yapılacak olan halk hikâyesi araştırmalarında manzum bölümlerin şekil incelemesi noktasında bir örnek teşkil edeceğini düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Halk Hikâyesi, Garip-Senem, Motif, Epizot, Şiir İncelemesi, Folk Tale, Episode, Poetry Analysis

Teşekkür

Bu makaleyi yazmam konusunda beni teşvik eden ve çalışma boyunca bana tecrübesiyle yol gösteren değerli hocam Prof. Dr. Alimcan İnayet'e teşekkürü bir borç bilirim.

A REVIEW OF THE EPISODES, POEMS, AND SOME MOTIFS IN THE FOLK TALE OF GARIP-SENEM

Öz

Garip-Senem, one of the eastern versions of the Âşık Garip Story, which has an exceptional place in Turkish folk tales, is among the very common and popular folk tales among East Turkestan Uyghur Turks. Many studies have been carried out on this folk tale in both Anatolia and East Turkestan Uyghur fields. However, although some studies have been done on the prose parts of this folk tale, which has a mixed form in verse and prose, we cannot say that the studies on the verse parts are sufficient. In our reseach, we will focus on the form analysis of the verse sections that are neglected in folk tale studies, and we will also evaluate the episodes and some motifs of the story. In the form analysis of the verse sections in the folk tale, which we will deal with a text-centered approach, we will determine the number of stanzas, their measure, rhyme and rhyme pattern. As a result of these determinations, we will obtain inferences about the type and field of the narrative through the features of verse form. In addition, we think that this study will set an example for the formanalysis of the verse sections in the folk tale research that will be done after our study.

Anahtar Kelimeler

Folk Tale, Garip-Senem, Motif, Episode, Poetry Analysis

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat (2019). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çelik, Adil (2019). “Bilişsel ve İşlevsel Nitelikleriyle Türk Halk Anlatılarında Arap/Zenci İmajı”. Uluslararası Toplum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu Tam Metin Bildiri Kitabı (Balıkesir/Edremit, 3-5 Ekim 2019). (Ed. Mustafa Aça). Çanakkale: Toküad Yayınları, 337-349.
• Çoruhlu, Yaşar (2020). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gültepe, Necati (2015). Türk Mitolojisi - Yeni Araştırmalar Işığında. İstanbul: Resse Yayınları.
• Güvenç, Ahmet Özgür (2009). “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (41): 85-97.
• İnayet, Alimcan (1995). Uygur Halk Hikâyeleri Üzerinde İncelemeler. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İnayet, Alimcan (2005). Uygur Halk Destanları 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İnayet, Alimcan (2013). “Uygur Kültüründe Geyik”. Geyik Kitabı. (Ed. E. Gürsoy Naskali ve E. Demir). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 45-54.
• Köse, Nerin ve İnayet, Alimcan (1996). “Âşık Garib’in Türkmen ve Uygur Varyantları Üzerine”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (1): 43-57.
• Roux, Jean-Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Türkmen, Fikret (1995). Âşık Garip Hikâyesi İnceleme-Metin. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türkmen, Fikret (1998). Tahir ile Zühre (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Uygur Helk Dastanliri 2 (1987). Urumçi: Şincang Helk Neşriyati.
• Yıldız Ata, Naciye (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar. Ankara: Akçağ Yayınları.