TÜRKÇE VE FARSÇA İYELİK ÇOKLUK EKLERİNİN DİZİMSEL TİPOLOJİK MANTIK BENZERLİĞİ

Yıl 2023, Sayı: 21, 67 - 81, 18.06.2023

Mehmet Malik Bankır

https://doi.org/10.46400/uygur.1280423

Öz

Dil konusu, beyin gibi insanoğlu tarafından sürekli gündemde tutulmuş, dilin beyinle olan gizemlilik bağlantısından dolayı dile büyülü bir dünya olarak bakılmıştır. Yeryüzündeki dillerin sayılarının bugünkü tespitlere göre üç bin ile yedi bin civarında olduğu ifade edilmektedir. Dillerin kökeni, nasıl ortaya çıktıkları, birbiriyle ilişkileri, akrabalıkları, benzerlikleri ve ayrıştıkları noktalar üzerinde birçok araştırma yapılmış ve birçok dil teorisi ortaya atılmıştır. Yapılan genel dil bilimsel çalışmalarda dilleri tanımak, dil olgusunu anlamlandırmak ve bu anlamlandırmayı kolaylaştırmak için dillerin benzer ve ayrı noktaları ele alınmış; dillerdeki sesler, ekler, kelimeler, kelime grupları ve cümle yapıları irdelenmiştir. Bu irdelenme sonucunda, çeşitli dil aileleri, dil akrabalıkları, dil benzerlikleri ve dil teorileri ortaya çıkmıştır.
Bu araştırmada, isim ve isim soylu kelimelere getirilerek ismi isme, ismi fiile bağlayan, bir nesne veya varlığın kime veya neye ait olduğunu belirten, ilişki, sahiplik, aitlik ve mülkiyet bildiren iyelik ekleri üzerinde duruldu. Her dilin iyelik eklerinin kendine özgü şekilsel, yapısal, dizinsel ve anlamsal fonksiyonları olmakla birlikte Türk dili ve Fars dili her ne kadar aynı dil ailesi grubunda değillerse de bu eklerin oluşturulma biçimlerinin, birleşme özelliklerinin dikkate şayan bir biçimde benzerlik gösterdiği ortaya konulmaya çalışıldı. Bu incelemeyle Avrasyatik dil teorisine bu iki dilin iyelik ekleri ve özellikle iyelik çokluk ekleri üzerinde yaklaşılma amacı güdüldü. Sonuç olarak yapılan inceleme, Farsça iyelik çokluk eklerinin tipolojik mantık düzeninin Türkçe çokluk iyelik eki oluşturma düzenine benzediğini gösterdi.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Farsça, İyelik Ekleri, Çokluk Ekleri, Avrasyatik

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Teşekkür ederim.

SYNTHETIC TYPOLOGICAL LOGIC SIMILARITY OF TURKISH AND PERSIAN POSSESSIVE PLURALITY SUFFIXES

Öz

The subject of language, like the brain, has always been kept on the agenda by human beings, and language has been regarded as a magical world due to the mysterious connection of language with the brain. It is stated that the number of languages in the world is around three thousand to seven thousand according to today's findings. Many studies were performed and many linguistic theories were put forward on the origin of languages, how they emerged, their relations with each other, their kinship, similarities and differentiations. In general linguistic studies, similar and different points of languages were discussed to recognize languages, to make sense of language phenomenon and to facilitate this interpretation, and sounds, affixes, words, word groups and sentence structures in languages were examined. As a result of this examination, various language families, language kinship, language similarities and language theories have emerged.
In this research, the possessive suffixes that connect noun to noun, noun to verb, indicate to whom or what an object or entity belongs to, and denote relation, ownership, possessive, property were emphasized by adding possessive suffixes to nouns and noun-origin words. Although the possessive suffixes of each language have their own morphological, structural, indexical and semantic functions, the Turkish language and the Persian language are not in the same language family and, it has been tried to reveal that the forms of formation of these suffixes and their combining properties are remarkably similar. With this study, it was aimed to approach the Eurasian theory of language on the possessive suffixes and especially the possessive plural suffixes of these two languages. Consequently, the examination revealed that the typological logical order of Persian possessive plural suffixes is similar to the Turkish plural possessive suffix formation order.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Persian, Possessive Suffixes, Plural Suffixes, Eurasian

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akıncı, Abdulvahap (2013). Türk İslâm Sentezinde Tarih ve Kimlik. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Akman, Eyüp (2011). “Türkçede Nitelenen Eki Üzerine”. VI. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri. (25-28 Eylül) Bilkent Üniversitesi.
• Alışık, Gülsen Seyhan (2002). “Dede Korkut Kitabını Anlamaya Katkılar”. Türkoloji Dergisi, 15(1): 145-162.
• Alkaya, Ercan (2008). “Türkiye Türkçesinde ve Türk Lehçelerinde İyelik Ekinden Sonra Kullanılan +lAr Çokluk Eki Üzerine”. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri. (20-25 Ekim 2008). 353-361.
• Alkaya, Ercan ve Yalçın, Süleyman Kaan (2022). “Türk Dilinde l Çokluk Eki”. Dil Araştırmaları, (31): 17-24.
• Altun, Mustafa (2011). Türkçede Kelime Grupları Çözümlemeleri Türk Romanlarından Örneklerle. İstanbul: MVT Yayınları.
• Alyılmaz, Cengiz (1999). “Zamir N’si Bir İyelik Ekinin Kalıntısı Olabilir mi?”. Türk Dilinin Sorunları II içinde. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Argunşah, Mustafa (2012). Dil ve Edebiyat Yazıları. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Argunşah, Mustafa ve Sağol Yüksekkaya, Gülden (2018). Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri. (Ed. Hayati Develi). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Arıkoğlu, Ekrem (2007). “Greenberg’in Avrasyatik Dil Teorisi ve Türkçe”. Dil Araştırmaları Dergisi, 1 (1): 109-114.
• Arıkoğlu, Ekrem (2009). “Nostratik Dil Teorisi İçerisinde Altay Dilleri”. Turkish Studies, 4 (8): 177-184.
• Atalay, Besim (2013). Divanü Lügati’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atıcı, Abdulkadir (2018). “İran Türk Değişkelerindeki var/yok+iyelik Yapısı Üzerine Eşzamanlı Bir İnceleme”. Türkbilig, (35): 265-180.
• Balcı, Mustafa (2014). Türkçe-Farsça İlişkileri: Türkçenin Farsça Üzerindeki Etkilerine Dair Bir İnceleme. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Banguoğlu, Tahsin (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Başdaş, Cahit (2006). “Türkçe Organ Adlarında Kelime Sonu -k Ünsüzü ve Çokluk”. İlmî Araştırmalar, (21): 45-57.
• Başdaş, Cahit (2009). “Orhun Abidelerinde İyelik, Belirtme ve Yükleme Hâli”. Turkish Studies, 4(8): 623-643.
• Berry, John W. (2015). Kültürlerarası Psikoloji. (Ed. Leman Pınar Tosun). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Bozkaplan, Şerif Ali (2007). “Atasözlerinde Tahkiye”. Turkish Studies, 2(4): 1105-1109.
• Buran, Ahmet (1999). “Türkçede Kelimelerin Ekleşmesi ve Eklerin Kökeni”. III. Uluslararası Türk Dil Kurultayı. (23-27 Eylül 1996). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, Ahmet (1984). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Enderun Yayınevi.
• Daşdemir, Muharrem (2013). “Türkçede Miktar Kavramı ve Sayı Sistemi”. Turkish Studies, 8(13): 309-336.
• Delice, H. İbrahim (2020). “Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 9(9): 221-235.
• Demir, Nurettin ve Yılmaz, Emine (2003). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Doğan, Talip (2020). “Kaşkay Türkçesinde Sınırlama Bildiren +(y)A(n)çA(z) ve -(y)AnçA(z) Ekleri”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(4): 520-539.
• Eker, Süer (2008). “Modernleşme Sürecinde Türk ve İran Dil Devrimleri”. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri. (20-25 Ekim 2008). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eker, Süer (2009). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1989). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Ersoy, Feyzi (2007). “+gil Eki Üzerine”. Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1): 21-29.
• Gabain, Annemarie von (1988). Eski Türkçenin Grameri. (çev.: Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gemalmaz, Efrasiyap (1994). “Türkçede İsim Tamlamalarının Derin Yapısı”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (4): 1-5.
• Gemalmaz, Efrasiyap (2010). Türkçenin Derin Yapısı. (Yayına Haz.: Cengiz Alyılmaz ve Osman Mert). Ankara: Belen Yayıncılık.
• Gencan, Tahir Nejat (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Grönbech, Kaare (1995). Türkçenin Yapısı. (çev.: Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, Gürer (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, Gürer (2004). “Türkçede Sıra dışı Ekler ve Eklerin Tasnif-Tanımlanma Sorunu Üzerine”. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I. (20-26 Eylül 2004) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1267-1280.
• Gülsevin, Selma (2015). “-Dık / -(Y)Acak + İyelik Yapılarının Öznelerinde İlgi Ekinin Kullanılması Üzerine”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(3): 889-898.
• Hatiboğlu, Vecihe (1974). Türkçenin Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hengirmen, Mehmet (1995). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınları.
• İlhan, Nadir (2017). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Çokluk Ekleri”. İnternational Journal of Social Science, (63): 155-168. Johanson, Lars (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (çev.: Nurettin Demir). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaçalin, Mustafa S. (2002). “İyelik Tamlamasında Çokluk Üçüncü Kişi Sorunu”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 142-146.
• Kanar, Mehmet (2019). Farsça Dilbilgisi. İstanbul: Say Yayınları.
• Karademir, Fevzi (2013). Türkçede İyelik Olgusu. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karini, Jahangir (2014). “Türk-Fars Dil İlişkileri: Farsçada İyelik Eklerinin Kullanımı”. Turkish Studies, 9(3): 833-843.
• Kerimoğlu, Caner (2008). “Altay Dillerinde Çokluk Ekleri”. Dil Araştırmaları Dergisi, (3): 127-143.
• Kerimoğlu, Caner (2008). “Türkiye Türkçesi Gramerciliğinde Çokluk ve İstek Kategorileri”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5(3):140-155.
• Kızılözen, Cihangir (2019). “Türk- Fars Dil İlişkisinde Bir Alan-Dilbilim Örneği: Ben/Men Zamiri”. Karadeniz Araştırmaları, XVI(61): 93-101.
• Koç, Nurettin (1990). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kunduracı, Aysun (2015). “Türkçede Aitlik Ulamı ve Biçimsel İfadesi”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 26(1): 43-62.
• Kürüm, Mesut (2015). “Türkçede İyelik Eklerinin Ele Alınışı ve Çağdaş Lehçelerde Kullanılışı”. Mavi Atlas, (4): 76-95.
• Mert, Osman (2003). “Türkçede Hâl Kategorisi ve Öğretimi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (21): 25-31.
• Özek, Fatih (2017). “Elazığ İli Ağızlarında Fonetik Sapmalar”. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, (16): 61-72.
• Öztürk, Mürsel (1988). Farsça Dilbilgisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Rezaei, Mehdi (2013). “Avrasyatik Dil Teorisi Bağlamında Türkçe ve Farsçanın Konumu”. Türkbilig, (25): 27-38.
• Rona-Tas, Andras (2013). Türkolojiye Giriş. (çev.: İsa Sarı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Şahin, Hatice (2006). “Türkçede Ön Ek”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (10): 65-77.
• Tekin, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul.
• Tekin, Talat (2013). Makaleler I. (Yayına Haz.: Emine Yılmaz ve Nurettin Demir). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Thomason, Sarah ve Kaufman, Grey-Terrence (1988). Language Contact, Creolization, and Genetic Linguistics. London: University of California Press.
• Usta, Halil İbrahim (2008). “İyelik Ekinin Dönüştürücü İşlevi Üzerine”. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. (20-25 Ekim 2008). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 4437-4441.
• Uzun, Nadir Engin (2012). “Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri Üzerine”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 19(2): 115-134.
• Ünal, Orçun (2019). “Türkçe Üçüncü Tekil Şahıs İyelik Ekininin ve Prominal /n/ Sesinin Kökeni Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (64): 47-69.
• Üstünova, Kerime (2005). “Ad Tamlaması-İyelik Öbeği Ayrımı”. Türk Dili, (641): 418-425.
• Üstünova, Kerime (2008). İyelik Ekinin Varlığını Düşündüren Yapılar. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı içinde. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Vanlıoğlu, Mehmet (1989). Farsça (Dilbilgisi, Metinler, Sözlük). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yavuzarslan, Paşa (2006). “Sözlüklerde Sularında Kelimesi ve Kökeni”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 54(2). 139-148.
• Yazıcı Ersoy, Habibe (2015). “Türk Yazı Dillerinde İyelik İşaretleyicilerinin Kiplik Anlamları”. Dil Araştırmaları, (17): 51-72.
• Yelten, Muhammet ve Açıkgöz, Halil (2008). Kelime Grupları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Yılmaz, Emine (2016). Türkçenin Tipolojisi. Yabancı Dil Türkçe Olarak Öğretimi, Kuramlar, Yöntemler, Beceriler, Uygulamalar içinde. (Ed. Faruk Yıldırım, Burak Tüfekçioğlu). 1-15 Ankara: Pegem Akademi.
• Yüceol Özezen, Muna (2021). “Dilbilimsel Tipoloji ve Türkçe”. Türklük Bilimi Araştırmaları, (49):117-133.
• İnternet Kaynakları: URL-1: https://www.academia.edu (Erişim: 07.03. 2023).
• URL-2: https://ayk.gov.tr (Erişim: 20. 03. 2023).