İSTANBUL’DA (KÜÇÜKÇEKMECE VE ZEYTİNBURNU) YAŞAYAN UYGUR TÜRKLERİNİN DOĞUM RİTÜELLERİ

Yıl 2023, Cilt: - Sayı: 22, 97 - 113, 25.12.2023

Duygu Şahinler

https://doi.org/10.46400/uygur.1357183

Öz

İnsan, dünyaya geldiği andan, son nefesini verdiği ana kadar devam eden süreç içerisinde pek çok “eşik”ten geçmektedir. Bu eşiklerden ilki olan doğum, pek çok toplumda önemsenmiş ve doğumla ilgili olarak farklı kültürlerde pek çok inanış ve ritüel geliştirilmiştir. Geçiş ritüeli kavramını ilk defa ortaya atan ve ritüeller hakkında kapsamlı bir tasnif çalışması yapan Arnold van Gennep’e (1908) göre doğum ritüellerinin amacı; doğumu kolaylaştırmak, anneyi ve çocuğunu hatta baba ve diğer akrabaları kişisel ya da gayrişahsi kötücül etkilerden korumaktır. Bu makalede İstanbul’da yaşayan (Küçükçekmece ve Zeytinburnu) Uygur Türklerinin doğum ritüelleri; doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası alt başlıklarıyla ele alınıp incelenmiştir. Araştırma esnasında halk bilimi derleme yöntemlerinden gözlem (doğal ortamda pasif katılımcı olarak) ve görüşme (yönlendirilmiş görüşme) yöntemleri kullanılmıştır. Doğu Türkistan’ın çeşitli yerlerinden farklı tarihlerde göç eden ve en az 5 yıldır İstanbul’da yaşayan kaynak kişilerle görüşülerek veri toplanmıştır. “İstanbul’da yaşayan Uygur Türklerinin Folkloru Üzerine Bir Araştırma: Küçükçekmece ve Zeytinburnu Örneği” isimli yüksek lisans tezi kapsamında yapılan bu araştırma, çok farklı kültür daireleri ile temas eden Uygur Türklerinin eski Türk kültür ve inanç yapısından neleri, hangi değişiklikler ile muhafaza ettiği ve diğer Türk boylarıyla nasıl bir ilişki içerisinde bulunduğunu bilim dünyasına kazandırmakta ve Uygur Türklerinin kültürel devamlılığına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Doğu Türkistan’dan farklı tarihlerde, benzer sebeplerle göç eden ve İstanbul’da yaşayan Uygur Türklerinin göç etme sebeplerinin doğum ritüellerine yansıdığı tespit edilmiştir. Çin hükümeti tarafından zorunlu kürtaj ve kısırlaştırma uygulamalarına maruz bırakıldıkları için doğum kontrolü yapmayı tercih etmemeleri, çok çocuklu aile yapısını benimsemeleri, Doğu Türkistan’da iken hastaneye rahatlıkla gidemedikleri için gebelik durumunu öğrenmek maksadıyla çeşitli uygulamalar geliştirmeleri, bebeğin göbeğinin ve eşinin hastanede doğum yapılması durumunda hastanede bırakılmaması, çocuklara bağımsızlığı çağrıştıran isimlerin koyulması bu duruma örnek olarak gösterilebilir

Anahtar Kelimeler

Uygur Türkleri, Doğum Ritüelleri, Küçükçekmece, Zeytinburnu, İstanbul

BIRTH RITUALS OF UYGHUR TURKS LIVING IN ISTANBUL (KÜÇÜKÇEKMECE AND ZEYTİNBURNU)

Öz

From the moment of birth until the last breath, a person goes through many "thresholds" in the course of his/her life. The first of these thresholds is birth, which has been considered important in many societies, and various rituals and beliefs have been developed regarding birth in different cultures. According to Arnold van Gennep (1908), who first introduced the concept of the rite of passage and conducted a comprehensive classification study on rituals, the purpose of birth rituals is to facilitate the birth, protect the mother, the child, and even the father and other relatives from personal or impersonal malevolent effects. In this article, the birth rituals of Uyghur Turks living in Istanbul (Küçükçekmece and Zeytinburnu) are examined and analyzed in terms of pre-birth, birth, and post-birth phases. Observation (as a passive participant in a natural environment) and interview (directed interview) methods, which are part of folklore collection methods, were used during the study. The data was collected by interviewing source individuals who migrated from various parts of East Turkistan at different times and now reside in Istanbul. Conducted within the scope of the master's thesis titled "A Research on the Folklore of the Uyghur Turks Living in Istanbul: The Example of Küçükçekmece and Zeytinburnu", this study aims to inform the scientific world about what the Uyghur Turks, who come into contact with many different cultural circles, have preserved from the old Turkish culture and belief structure and with what changes, their relationship with the other Turkish tribes and to contribute to the cultural continuity of the Uyghur Turks. It has been determined that the reasons for migration of Uyghur Turks, who migrated from East Turkestan for similar reasons on different dates and live in Istanbul, are reflected in their birth rituals. Their choice to use birth control in order to prevent them from being subjected to compulsory abortion and sterilization practices by the Chinese government, their adoption of working in families with multiple children, the improvement of various practices in order to try to reproduce because they could not go on maternity leave while in East Turkestan, the birth of the person's navel and the wife's birth in the hospital, the naming of children with names that evoke independence can be shown as an example of this situation.

Anahtar Kelimeler

Uyghur Turks, Rites of Birth, İstanbul, Küçükçekmece, Zeytinburnu

Kaynakça

• Alkaya, Ercan (2001). “Türklerde Ad Verme Geleneği ve Kişi Adları." Türk Kültürü Dergisi, XXXIX (459): 442-448.
• Ay, Özgür ve Emiroğlu Özge (2020). "Uygur Atasözlerinde Çocuk". Uluslararası Disiplinler Arası Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1): 33-52.
• Balcı, Fatih (2021). Göç Halkbilimi: Doğu Türkistan'dan Göç Ederek 1965 Senesinde Kayseri'ye Gelen Uygur Türkleri Örneği. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Batur, Zekerya ve Beştaş, Merve (2011). "Divanu Lugatit Türk'te Çocuk Dünyası ve Eğitimi". Turkish Studies, 6(2): 247-262.
• Baysal, Nagihan (2020). Türk Halk Kültüründe Su. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Boratav, Pertev Naili (1997). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cengiz, İsmail (2020). "Doğu Türkistan'da Sağlık Haklarının İhlali ve Zorunlu Kürtaj". Turan Stratejik Araştırmaları Merkezi Dergisi, (2): 74-77.
• Demir, Erdi (2021). "Kutadgu Bilig’de İnşa Edilen Kadın Kimliği Üzerine Sosyal Bir İnceleme". Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (4): 199-208.
• Doğan, Oğuz (2023). "Diyadin ve Doğubayazıt Yöresi Halk Hekimliğinde Kullanılan Yabani Bitkiler". Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, (13): 86-97.
• Duymaz, Ali (2019). "Eşik kültü ve Taptuk’un Eşiğindeki Yunus Emre." Akademik Kaynak, 5(10-11): 1-19.
• Eliade, Mircea (2019). Kutsal ve Kutsal-Dışı. (çev.: Ali Berktay). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Gennep, Van Arnold (2022). Geçiş Ritleri. (çev.: Oylum Bülbül Beşler). İstanbul: Nora Yayınları.
• Gökçen, Ümmüşen (2017). Aktarlarda Satılan Achillea Millefolıum l. (Civanperçemi) Örneklerinin Organoleptik Kalite Kontrolleri ve Ağır Metal İçerikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• İnayet, Alimcan (2017). "İz Romanında Örf Adet ve Geleneklerle İlgili Unsurlar Üzerine". Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (10): 1-13.
• İnayet, Alimcan (2010). Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi Yalmavuz Celmoğuz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Karabulut, Ferhat (2005). "Dil Ölümü Bağlamında Kayseri’de Yaşayan Uygur Türk Toplumu". Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (35): 17-47.
• Karaman, Kasım (2016). "Kayseri Göçmen Uygur Topluluğunda Doğum, Evlenme, Ölümle İlgili İnanç ve Ritüeller". Journal of World of Turks/Zeitschrift für die Welt der Türken, 8(3): 103-114.
• Karluk, Abdürreşit Celil. (2020). "Türkiye’deki Uygur Türkü Göçmenler ve Karşılaştıkları Sorunlar". Göç Sosyolojisi. Ankara: Orion Kitabevi.
• Kılıç, Yusuf ve Eser, Elvan (2018). "Lohusalık Sendromu (Al Ana/Alkarısı/Albastı)’nun Eskiçağ Yakındoğu Toplumlarının Kültürlerindeki İzleri: Lilith Gerçeği". Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(17): 29-60.
• Koca, Selçuk Kürşad (2017). "Türk Kültürünün Gelecek Kuşaklara Aktarılmasında Sembollerin Önemi". Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 1(11): 530-554.
• Koçak, Kürşat (2013). "Türk Kültür Tarihinin Bin Yıllık Başyapıtı: Kutadgu Bilig'den Bu Güne Ulaşan Gelenekler". International Journal Of Eurasia Social Sciences, (13): 56-66.
• Kolesnikov, Alexandr (2010). Rus Seyyahların Gözüyle Kaşgar XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı - XX. Yüzyılın Başı. (çev.: Rakhat Kamalov). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kul, Ömer (2018). 1949 Sonrası Hariçte Doğu Türkistan Davası ve Tayvan Yönetiminin Tutumu". Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, (24): 29-62.
• Kul, Ömer (2020). İsa Yusuf Alptekin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 1, 88-89. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öger, Adem (2012). "Uygur Türklerinin Doğum Adetleri." Turkish Studies, 7(1): 1679-1694.
• Örnek, Sedat Veyis (2016). Türk Halk Bilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Polat, Kemal (2008). Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Sayın, Yusuf ve Koçak, Gamze (2017). Müslüman Dünyanın Bir Sorun Alanı Olarak Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin İzlediği Politikalar. Journal of Ottoman Civilization Studies, 3(4): 10-24.
• Rustemov, Muhammetjan (1997). Kazak Halk Kültürü ve Edebiyatından Örnekler (akt.: Vahit Türk). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (4): 121-139.
• Turner, Victor (2018). Ritüeller: Yapı ve Anti-Yapı. (çev.: Nur Küçük). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Türkçe Sözlük (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ünal, Mehmet (2016). "Osmanlı Toplumunda Akika Geleneği: Ahmet Münib Efendi'nin "Risale-i Akika" İsimli Eseri." Akademik Bakış Dergisi, (53): 154-165.
• Kaynak Kişiler KK-1: Nurala Göktürk, 1958 Yarkent doğumlu, ev hanımı ve aktivist, İstanbul (Görüşme: 12.12.2022).
• KK-2: Hamit Göktürk, 1951 Yarkent doğumlu, emekli ve aktivist, İstanbul (Görüşme: 12.12.2022).
• KK-3: Şemsinur Gafur, 1971 Hoten doğumlu, doktor, İstanbul (Görüşme: 22.12.2022).
• KK-4: Afife Özuygur, 1999 Pakistan doğumlu, doktora öğrencisi, İstanbul (Görüşme: 22.12.2022).
• KK-5: Mir Ahmet Boran, 1982 Kârgar doğumlu, restoran işletmecisi, İstanbul (Görüşme: 31.12.2022).
• KK-6: Maimaitiming Rebigüli, 1971 Hoten doğumlu, Çin dili ve edebiyatı öğretmeni, İstanbul (Görüşme: 31.12.2022).
• KK-7: Reise Abdurahman, 1988 Urumçi doğumlu, ev hanımı, İstanbul (Görüşme: 01.12.2022).
• KK-8: Faize Çeni, 1991 Hoten doğumlu, Uygur dili öğretmeni, İstanbul (Görüşme: 31.12.2022).
• KK-9: Meryem Abdagini, 1972 Urumçi doğumlu, restoran işletmecisi, İstanbul (Görüşme: 03.01.2023).
• KK-10: Muhammed Fatih, 1981 Hoten doğumlu, dobba üreticisi, İstanbul (Görüşme: 22.12.2022).
• KK-11: Enverjan Ahmad, 1994 Turfan doğumlu, youtuber, İstanbul (Görüşme: 22.12.2022).
• KK-12: Melike Arezzak, 1972 Yarkent doğumlu, ev hanımı, İstanbul (Görüşme: 12.02.2023).
• KK-13: Gül Uygur, 1968 Yarkent doğumlu, ev hanımı, İstanbul (Görüşme: 29.03.2023).