Osmanlı’dan Günümüze Sivil Toplum Kuruluşları ve Vatandaşlık Eğitimine Katkıları

Year 2018, Volume: 5 Issue: 9, 59 - 76, 20.01.2018

Seyfettin Arslan

Abstract

Batı toplumlarında ortaya
çıkan bir olgu olarak Sivil Toplum, Siyasal Yönetime karşı “özerk”, “farklı” ve
“özel” yönüyle demokratik bir mücadele yürüten bir yapıya sahiptir. Toplumun meydana
getirdiği modern bir olgu olan Siyasal Toplum niteliğindeki Devletin keyfi,
tekçi ve baskıcı politikalarına hukuk çerçevesinde mücadele edebilmek ve ortaya
çıkan problemlere “sivillerin” lehine çözüm bulabilmek için kurulan Sivil
Toplum Örgütleri kendine hedefler koymuştur. Bu hedeflerin en başında
problemlerin insan hakları ve demokratik ilkelere göre çözülmesi gelmektedir. Bu
hedefleri gerçekleştirebilmek için “gönüllü” bireylerden oluşan bir topluluğa
ve kitle iletişim araçlarına ihtiyaç duymuşlardır. Böylelikle hedeflerini daha
geniş bir topluluğa yaymaya çalışmışlardı. Bu çalışmada, çağdaş ve demokratik
ülkeler seviyesine çıkmayı kendine hedef olarak seçen Türkiye’nin bu yolda
önemli bir olgu olan Sivil Toplum Kuruluş ve anlayışının tarihsel gelişimi ve
bu olgunun vatandaşlık eğitimine katkısını incelemeyi amaçlanmıştır. Bu temel
amaçla birlikte Osmanlı’dan günümüze kadar “bağlı” veya “özerk” yapıdaki sivil
toplum kuruluşlarından belli başlıları Literatür incelemesi (derleme) modeliyle
ele alınıp değerlendirilmiştir.

Keywords

Sivil toplum, Vatandaşlık, Eğitim, Özerk, Modernizm

Non-Governmental Organizatıons from the Ottoman Period to Present and Their Contributions Citizenship Education

Abstract

As a phenomenon, Civil Society emerged in Western societies has a structure which campaigns democratic struggle against to the government with its "autonomous", "different" and "special” aspects. Non-governmental organizations have set some goals in order to struggle with the State’s arbitrary, oppressive and monistic policies in legal ways and to tackle with the emerging problems in favor of the civilians.Tackling with the problems according to the human rights and democratic principles is the leading goal among the others. In order to achieve these goals, non-governmental organizations needed a community consisting of "voluntary" individuals and mass media tools. Thus, they tried to disseminate their goals in a broader community. Turkey has set it as a goal to rise to the level of modern and democratic countries. In this way non-governmental organization is an important phenomenon. In this research, it was aimed to study the historical development and foundation of non-governmental organizations and their contribution to the citizenship education in Turkey. With this main intention some certain non-self-governing and autonomous non-governmental organizations from the Ottoman era to present were discussed with the literature review.

References

• Abay, A. R. (2015). Sivil Toplum ve Demokrasi Bağlamında Sivil Dayanışma ve Sivil Toplum Örgütleri. http://www.siyasaliletisim.org/pdf/siviltoplumvesivildayanisma.pdf (Erişim Tarihi: 07.07.2015).
• Acun, F. (2005). Osmanlı Şehirlerinde Devlet ve Sivil Toplum. Sivil Toplum Dergisi, 3 (10), 51-60.
• Ahmad, F. (1971). İttihat ve Terakki (1908-1914). İstanbul: Sander Yayınları.
• Akatay, A. ve Yelkikalan, N. (2007). Sivil Toplum Kuruluşlarında İnsan Kaynakları Yönetimi, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Akbulut, İ. (2007). Vakıf Kurumu, Mahiyeti ve Tarihi Gelişimi. Vakıflar Dergisi, XXX, 61-72.
• Akgündüz, M. (2004). Osmanlı Medreseleri; XIX. Asır. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Akşin, S. (1987). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Akyüz, Y. (2010). Türk Eğitim Tarihi. (16. Baskı), Ankara. Pegem Akademi.
• Aydın, V. (2003). Türk Yönetim Tarihi Açısından Vakıf Sistemi ve Eğitim Yönetimine Katkısı. SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8 (1), 313-338.
• Azaklı, S. (1996). Devlet-Sivil Toplum ve Yerel Yönetimler. Türkiye Günlüğü, 43, 52-57.
• Baer, G. (1963). Türk Loncalarının Yapısı ve Bu Yapının Osmanlı Sosyal Tarihi İçin Önemi. (Çev.: Sami Ferliel) Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 14 (8), 99-119.
• Balcı, R. (2012). İmam Bediüzzaman; Hayatı, Davası ve Eserleri. İstanbul: Şahdamar Yayınları.
• Baltacı, C. (2005). XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri (Cilt 2). İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Başgöz, İ. (1999). Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bayhan, V. (2005). Türkiye’de Sivil Toplum Örgütleri, Demokrasi ve Patinaj. Sivil Toplum ve Demokrasi. (ss.145-170), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Bayram, S. (2012). Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilâtı ve Esnaf Loncaları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 81-115.
• Berki, Ş. (1981). Vakıflar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(1), 133-164. DOI: 10.1501/Hukfak_0000000808.
• Bobbio, N. vd. (1993). Gramsci ve sivil toplum. (Ed: John Keane), Sivil Toplum ve Devlet: Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: Ayrıntı yayınları.
• Bouamrane, C. (1988). İslam Tarihinde Eğitim Öğretim Kurumları. (Çev.: Nesimi Yazıcı), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30(1), 279-285. DOI: 10.1501/Ilhfak_0000000734.
• Buğra, A. (1995). Devlet ve İşadamları. İstanbul: İletişim Yayınları. Buluş, İ. (2009). Sivil Toplum Kuruluşlarına Tarihsel Bir Örnek: Osmanlı Vakıfları. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16, 20-36.
• Canan, İ. (2004). “Bediüzzaman’a Göre İslam Aleminin Ana Meseleleri ve Çözüm Yolları”, (Haz: Ömer Faruk Paksu), Türk Düşünürlerin Gözüyle Said Nursi. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Cihan, A. ve Doğan, İ. (2007). Osmanlı Toplum Yapısı ve Sivil Toplum. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Cohen, A. (2001). Osmanlı Kudüs’ünde Loncalar. (Çev.: Nurettin Elhüseyni), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çağatay, N. (1989). Bir Türk Kurumu Olan AHİLİK. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çaha, Ö. (1994). Osmanlı’da Sivil Toplum, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 49 (3), 79-99.
• Çaha, Ö. (1995). Cumhuriyet Türkiye’sinin İlk Yıllarında Sivil Toplum. İslami Araştırmalar Dergisi, 8 (2), 99-113.
• Çaha, Ö. (2004). Açık Toplum Yazıları. Ankara: Liberte Yayınları.
• Çaha, Ö. (2005). “Sivil Toplum Üstüne”, (Ed: Lütfi Sınar), Sivil Toplum ve Demokrasi. (ss.9-22), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Çeçen, A. (1990). Atatürk’ün Kültür Kurumu; Halkevleri. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Çizakça, M. (2000). Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi. 22.06.2015 tarihinde www.tusev.org.tr adresinden alınmıştır.
• Doğan, İ. (2000). Sivil Toplum; Ondan Bizde de Var. İstanbul: Sistem Yayıncılık. Doğan, İ. (2002). Özgürlükçü ve Totaliter Düşünce Geleneğinde Sivil Toplum. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Duben, A. (1994). İnsan Hakları ve Demokratikleşme, Yerel Yönetimlerin ve Gönüllü Kuruluşların Rolleri. İstanbul: QALD-Dünya Yerel Yönetimler ve Demokrasi Akademisi Yayınları.
• Duran, B. (2005). “Türkiye’de Sivil Toplum ve Siyaset”, (Ed: Lütfi Sınar), Sivil Toplum: Farklı Bakışlar. (ss.189-223) İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Durdu, M. B. (2003). Osmanlı Devleti'nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 14, 291-318. DOI: 10.1501/OTAM_0000000502.
• Durgun, Ş. (1997). Türkiye’de Sivil Toplum ve Devlet. Yeni Türkiye Dergisi (Sivil Toplum Özel Sayısı), 18, 218-223.
• Ergin, M. (2001). Nurculuk Gerçeği. İstanbul: Yeni Asya Neşriyat.
• Erken, V. (1998). Bir Sivil Örgütlenme Modeli; Ahilik. Ankara: Seba Yayınları. Gedikoğlu, Ş. (1978). Kemalist Eğitim İlkeleri, Uygulamalar (Cumhuriyet Dönemi Eğitiminde Kemalist İlkeler, Uygulamalar, Sonuçlar ve Sorunlar).Çağdaş İstanbul: Yayınları.
• Gencay, C. (1979). Halk Eğitimi. Ankara: A. Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Gündüz, M. (2007). II. Meşrutiyet’in Klasik Paradigmaları: İçtihad, Sebilü’r Reşat ve Türk Yurdu’nda Toplumsal Tezler.Ankara: Lotus Yayınevi.
• Gündüz, M. (2013). “Türk/Osmanlı Eğitim Tarihinin Klasik Devrine Kısa Bir Bakış”,(Der: Mustafa Gündüz) Osmanlı Eğitim Mirası; Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler, (ss.40-54). Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Gürata, M. (1974). Unutulan Adetlerimiz ve Loncalar. Ankara: Tisa Matbaacılık. Işık, İ. (1990). Bediüzzaman Said Nursi ve Nurculuk. İstanbul: Ünlem Yayınları. İnalcık, H. (2013). Osmanlı ve Modern Türkiye. İstanbul: Timaş Yayınları.
• İnalcık, H. (2014). Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı: Devlet, Kanun, Diplomasi. (4. Baskı), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kalaycı, N. (1988). Cumhuriyet Dönemi’nde İlköğretim; Hükümet Programları ve Uygulamaları. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Karabaşoğlu, M. (2004). “Said Nursi”, (Ed: T. Bora ve M. Gültekingil), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 6 İslamcılık İçinde (ss. 270-289). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karpat, K. H. (2010). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. (2011). Osmanlı’dan Günümüze Ortadoğu’da Millet, Milliyet, Milliyetçilik. (Çev.: Recep Boztemur), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaya, A. (2014). Anadolu’nun Türk ve İslâm Yurdu Haline Gelişinde Ahîlerin Rolü ve Önemi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (29), 547-561.
• Kazıcı, Z. (2004). Osmanlı’da Eğitim Öğretim. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• Kenae, J vd. (1993). “Sivil Toplum ile Devlet Arasındaki Ayrımın Kökenleri ve Gelişimi”, (Ed: John Keane) Sivil Toplum ve Devlet: Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: Ayrıntı yayınları.
• Keyman, E. F. (2005). “Kamusal Alan, sivil Alan ve Demokrasi”, (Ed: Lütfi Sınar), Sivil Toplum ve Demokrasi. (ss.99-122), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Keyman, E. F. (2006). Türkiye’de Sivil Toplumun Serüveni: İmkânsızlıklar İçinde Bir Vaha. Ankara: Sivil Toplum Geliştirme Merkezi.
• Kılıç, E., (1968). Türkiye’de Halk Eğitimi Başlangıçtan Bugüne Kadar. Ankara: Milli Eğitim Basım Evi.
• Koyuncu, B. (2006). Küreselleşme ve Türk İşadamları Derneği: TÜSİAD Örneği. Uluslararası İlişkiler, 3 (9), s. 125- 149.
• http://www.uidergisi.com.tr/wp-content/uploads/2011/06/Kuresellesme-ve-Turk-Isadamlari-Dernegi-TUSIAD-Ornegi.pdf (Erişim Tarihi: 07.08.2015).
• Köprülü, B. (1951). Tarihte Vakıflar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8 (3), 479-518, DOI: 10.1501/Hukfak_0000000895. Kurt, İ. (1997). “Vakıf Müessesesi XV ve XVI. Asır Vakıfları”, (Ed: Abdülkadir Özcan) XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, (ss. 521-523), İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı – Ensar Neşriyat.
• Küçükömer, İ. (2000). İdris KüçükömerAnısına; Türkiye’de Sivil Toplum Arayışları. İstanbul: Demokrasi Kitaplığı.
• Lewis, B. (2010).Modern Türkiye’nin Doğuşu. (Çev.:Boğaç Babür Turna), Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Mahçupyan, E. (1995). İdeoloji ve Modernite, İstanbul: Patika Yayınları.
• Mardin, Ş. (1983). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1895-1908. Ankara: İletişim Yayınları. Mardin, Ş. (1997). Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim. İstanbul: İletişim Yayınları. Mardin, Ş. (2002). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Maşrap, A. ve Keskin, N. (2011). Ahiliğin Dünü ve Bugünü: Denizli Örneği. International Online Journal of EducationalSciences, 3 (1), 370-394.
• Okumuş, E., Cihan, A. ve Avcı, M. (2006). Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Hukuk ve Modernleşme. İstanbul: Ark Kitapları. Özakpınar, Y. (2004). “Bediüzzaman ve Kur’an Medeniyeti”,(Yay. Haz: Ömer Faruk Paksu) Türk Düşünürlerin Gözüyle Said Nursi. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Özalp, A. (2008). Sivil Toplum Örgütlerinin Toplumsal ve Siyasal Bakımdan Önemi. (T.C. İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı Yeterlilik Tezi), Ankara. http://www.icisleri.gov.tr/ortak_icerik/www.icisleri/tez9.pdf (Erişim Tarihi: 07.07.2015).
• Özdemir, İ. (2004). “Bediüzzaman Said Nursi’nin Çevre Anlayışı”,(Yay. Haz: Ömer Faruk Paksu) Türk Düşünürlerin Gözüyle Said Nursi. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Özsarı, M. (2012). Ege Bölgesi Halkevleri Edebi ve Kültürel Çalışmalar. (2. Baskı). İstanbul: Asi Kitap.
• Öztürk, N. (2002). Ahilik Teşkilatı Günümüz Ekonomisi, Çalışma Hayatı ve İş Ahlakı Açısından Değerlendirilmesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 43-56. http://sbe.dumlupinar.edu.tr/7/43.pdf (Erişim Tarihi: 10.05.2013).
• Öztürk, N. (2005). İslam ve Türk Kültüründe Vakıflar. Vakıflar Dergisi, XXX, 7-20.
• Sakaoğlu, N. (1992). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıbay, A. Y. (1994). Postmodernite, Sivil Toplum ve İslam. İstanbul: İletişim yayınları.
• Sarıbay, A. Y. (2007), “Türkiye’de Demokrasi ve Sivil Toplum”, (Ed: Kalaycıoğlu, Ersin ve Sarıbay, Ali Yaşar), Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme,(ss.543-560. İstanbul: Akfa Aktüel.
• Sarınay, Y. (1994). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1912–1931), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Soysaldı, H. M. (2004). Vakıflar ve Psiko-Sosyal Fonksiyonları. Diyanet İlmî Dergi, 40 (3), 85-104.
• Şapolyo, E. B. (1943). Ziya Gökalp, İttihat ve Terakki ve Meşrutiyet Tarihi. İstanbul: Güven Basımevi.
• Şeker, M. (1992). Osmanlı Vakfiyelerinde Çevre Bilinci ve Örnekleri. Ekoloji Çevre Dergisi, 1 (4), 26-30.
• https://www.ekoloji.com.tr/resimler/4-7.pdf (Erişim Tarihi: 24.06.2015).
• Şimşek, S (2002). Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi Halkevleri: 1923-1951. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Talas, M. (2011). Sivil Toplum Kuruluşları ve Türkiye Perspektifi. TÜBAR, XXIX, 387-401.
• Tarhan, N. (2004). “Ahlakın Güncelleşmesinde Yeni bir Tarz: “İmam Nursi Modeli”, (Yay. Haz: Ömer Faruk Paksu) Türk Düşünürlerin Gözüyle Said Nursi. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü.Ankara: Türk tarih Kurumu Yayınevi.
• Toksoy, N. (2007). Halkevleri; Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak. Ankara: Orion Yayınları. Tosun, G. E. vd. (2005). “Türkiye’de Devlet-Sivil Toplum İlişkisi ve Demokrasinin Pekişmesinin Önündeki Engeller”, (Ed: Lütfi Sınar), Sivil Toplum ve Demokrasi. (ss.123-143), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Tuna, O. (1973). Türkiye’de Meslekî ve Teknik Eğitim.Ankara: Ay yıldız Matbaası.
• Turan, K. (1996). Ahilikten Günümüze Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihi Gelişimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Türköne, M. (2003). Devletli sivil toplum. Sivil Toplum, 2, 53-58.
• TÜSİAD, (2015) Temel Konular. http://www.tusiad.org.tr/temel-konular (Erişim Tarihi: 07.08.2015). Uluç, A. V. (2013). Türkiye’de Sivil Toplum ve Demokrasi İlişkisi. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14 (1), 399-418.
• Yavuz, H. Y. (2004). “Bediüzzaman Said Nursi ve Nurculuk”, (Ed: T. Bora ve M. Gültekingil), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 6 İslamcılık İçinde (ss. 264- 294). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yeğen, M.,Keyman, E. F., Çalışkan, M. A. ve Toy, U. U. (2010).Türkiye’de Gönüllü Kuruluşlarda Sivil Toplum Kültürü. Yaşama Dair Vakıf, Nisan. http://tr.yada.org.tr/pdf/d74fb3e0cab68964840d915cbb98432f.pdf (Erişim Tarihi: 30.07.2015).
• Yeşilkaya, N. G. (1999). Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, A. (2001). Sosyal Bütünleşme Açısından Sivil Toplum Örgütleri: Isparta uygulaması. (Yayınlanmamış YL Tezi),Süleyman Demirel Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sosyoloji Anabilim Dalı, Isparta.
• Yücekök, A. N., Turan, İ. ve Alkan, M. Ö. (1998). Tanzimat’tan Günümüze İstanbul’da STK’lar. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Yüksel, A. T. (2003). Türk-İslâm Medeniyetinde Vakıfların Yeri ve Önemi. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 47-54.
• Zeyrek, Ş. (2006). Türkiye’de Halkevleri ve Halkodaları. Ankara: Anı Yayınları.
• Züercher, E. J. (2002). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (12. Baskı) İstanbul: İletişim Yayınları.