Veda Hutbesinin Hitabet Tekniği Bağlamında Analizi

Yıl 2023, , 122 - 139, 15.06.2023

Nesim Sönmez

https://doi.org/10.54893/vanid.1265869

Öz

Hitabet, söze dayalı bir sanattır. Bu nedenle, insanlık tarihi boyunca hitabetin de var olduğu söylenebilir. Dünyada fikirleriyle insanları etkileyen dâhi şahsiyetlerin, mesajlarını aktarırken kullandıkları önemli araçlardan birisi de hitabet sanatıdır. Hitabet, fikir özgürlüğünün olduğu toplumlarda daha çok gelişir. Fikir özgürlüğünün olduğu yerlerde insanlar endişe duymadan mesajlarını muhataplarına doğrudan iletebilirler. Hz. Muhammed (s.a.s.) de peygamberlik vazifesiyle görevlendirilince Allah’tan aldığı emirleri sade ve anlaşılır bir tarzda insanlara aktarmayı hedefledi. İçinde bulunduğu ortamın fikir özgürlüğüne tahammül etmeyen insanlardan oluşmasına rağmen, Hz. Peygamber amacına ulaşmak için elindeki imkânları ve hitabet sanatını büyük bir maharetle kullanarak ilahi mesajı insanlara aktarmaya çalıştı. Peygamberimizin, İslam Dinini insanlara anlatırken yaptığı her bir konuşma, “hutbe” olarak nitelendirilir. Bu hutbeler edebi değere sahip metinlerdir. Kendisinin, büyük halk topluluklarının bulunduğu bir mekânda îrâd ettiği konuşmalarından birisi de edebi değeri yüksek olan Veda Hutbesi’dir. Hz. Muhammed (s.a.s.), bu hutbede İslam dininin temel prensiplerini kısa ve öz cümlelerle anlatmıştır. Hitap ettiği kitle Müslümanlardan oluşmasına rağmen, mesajını iletirken “Ey Müminler” yerine ısrarla “Ey İnsanlar” diye hitap etmesi, hedef kitlesinin Müslümanlarla sınırlı olmayıp insanlık âleminin tamamı olduğunu gösterir.
Bu çalışmamızda söz konusu hutbenin, hitabet tekniği bağlamında analizi yapılmıştır. Çalışma, giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Girişte, kısaca hitabet tarihine değinildi, birinci bölümde hitabet tekniği teori bakımından ele alındı, ikinci bölümde ise Hz. Peygamberin hatiplik yönüne kısaca değinildikten sonra O’nun, bu özelliğini Veda Hutbesinde nasıl icra ettiğinin analizi yapıldı. Bu alandaki çalışmamızı yaparken kaynak olarak Arap edebiyatı alanında yazılmış eski kaynaklara ve modern dönemde konuyla ilgili yazılmış eserlere başvuruldu. Ayrıca bu makaleyi hazırlarken “Cahiliye Döneminde ve Sadru’l-İslâm Döneminde Hitabet” adlı bastırılmış doktora tezimizden de istifade ettik.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Hz. Muhammed, Hitabet Tekniği, Fennu’n-Nesr, Veda Hutbesi

Analysis of Farewell Sermon in the Context of Oratory Technique

Öz

Oratory is an art based on words. Therefore, it can be said that rhetoric exists along with the history of humanity. The art of oratory is one of the most important tools used by genius personalities who influence people with their ideas in the world, while conveying their messages. Oratory develops more in nations where freedom of opinion exists. In places where there is freedom of thought, people convey their messages directly to their addressees without any worries. When the Prophet Muhammad was appointed as a prophet, he aimed to explain the orders he received from Allah to people in a simple and understandable way. Although the environment he lived in was not composed of people who tolerated freedom of thought, In order to achieve his goal, the Prophet went to the direction of conveying the divine message to people by using the means at hand and the art of oratory with great skill. Hz. Each speech that the Prophet made while explaining the religion of Islam to people is called a sermon, and each of these sermons is like a text with high literary value. One of the sermons he delivered in a place where large groups of people were present is his speech, which is known as the Farewell Sermon and has a high literary value.
In this study, the said sermon was analyzed in the context of oratory technique. The study consists of an introduction and two parts. In the introduction, the history of oratory was briefly mentioned, in the first part, the oratory technique was discussed in terms of theory, and in the second part, After briefly mentioning the prophet's oratorical aspect, an analysis of how he performed this feature in the Farewell Sermon was made. While doing our work in this field, ancient sources written in the field of Arabic literature and works written on the subject in the modern period were used.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Hz. Muhammad, Farewell Sermon, Oratory Technique, Literary Text

Kaynakça

• Akverdi, Hamdi. Hitabet Sanatı Teknik ve Psikolojisi. Ankara: Ulus Basım Evi, 1. Basım, 1937.
• Aristo. Hitâbe. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1979.
• Asım, Efendi. Kâmûs’l-Muhît Tercümesi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı, 2013.
• Burckhardt, Jacob. İtalya’da Rönesans Kültürü. İstanbul: Okyanus Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Bustani, Butros b. Bolus. Dairetu’l-Me’arif. 11 Cilt. Beyrut, 1. Basım, 1887.
• Câhîz, Yûsuf İlyân Serkîs. el-beyan ve’t-tebyîn. 7 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancı, 1998.
• Carlo, Nalino. Târîhu’l-’adâbi’l-‘arabiyye mine’l-câhiliyye hettâ ‘asri benî ’umeyye. Kahire: Daru’l-Me‘arif, 3. Basım, tsz.
• Celil, Reşid Falih. Hutbetu’l-veda‘ dirasetun belağiyetun tahliliyye. Ummu’l-Kurâ Üniversitesi Resmi Sitesi, Doktora, tsz. http://uqu.edü.sa/page/ar/87886.
• Curcanî, Abdulkahir. Delâilu’l-i’câz. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 2007.
• Dale, Carnegie. Söz Söyleme ve İş Başarma Sanatı. İstanbul: Epsilon Yayıncılık, 4. Basım, 2010.
• Dawson, Christopher. Batının Oluşumu. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1. Basım, 1997.
• Dündar, Mahmut. “Dini İletişimde Ahlakilik”, Din, Düşünce ve Ahlak II, ed. Bayram Kanarya vd. (İstanbul: Nida Yayıncılık, 2022), 236-237.
• Dündar, Mahmut. Sosyal Sorunlara Alternatif Yaklaşımlar İslamî Eğitim Modeli (Van: Lorya Yayınları, 2020), 14-15.
• İbn Abdi, Rabbihi. el-İkdu’l-ferîd. Beyrut: nşr. Abdulmecîd et- Terhînî, 1. Basım, 1983.
• İbn Ebi’l-İsba‘, el-Mısrî. Bediu’l-kur’an. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu Nahda, 1. Basım, 1985.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed ‘Abdulmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye. 4 Cilt. Tanta: Dâru’s-Sahabe li’t-Turas, 1. Basım, 1995.
• İbn Hişam, el-Ensarî. Muğnu’l-lebib ‘an kutubi’l-eârib. 2 Cilt. Kuveyt: et-Turasu’l-Alî, 1. Basım, 2000.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dineverî. Uyûnu’l-ahbâr. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l Mısriyye, 1. Basım, 1996.
• İbn Manzûr, Celaluddin Muhammed b. Mukerremu’l-Ensarî. Lisanu’l-arab. 20 Cilt. Kahire: Daru’l-Me‘arif, 1. Basım, 1890.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. İnsan ve İnsanlar, Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: İstanbul Matbaası, 7. Basım, 1988.
• Karaalioğlu, Seyit Kemal. Sözlü-Yazılı Kompozisyon Konuşmak ve Yazmak Sanatı. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevi, 1. Basım, 1995.
• Kazancı, Ahmet Lütfi. Peygamber Efendimizin Hitabeti. İstanbul: Er-Tu Matbaası, 1. Basım, 1980.
• Koçer, Hasan Ali. Eğitim Tarihi İlk Çağ - I. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 1980. Kur’an-ı Kerim. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Makdisȋ, Ebû Nasr el-Mutahhȃr b. Tȃhir Mutahhȃr. el-Bed’ ve’t-tȃrih. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1971.
• Matlub, Ahmed. Mu’cemu’l-mustalahâtu’l-belâğiye ve tatavvuriha. 2 Cilt. Irak: Matbaatu’l-Mecmai’l-İlmîyye, 1. Basım, 1983.
• Michel, Meyer. Retorik. Ankara: Dost Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Muallimoğlu, Nejat. Bütün Yönleriyle Hitabet –Konuşma Sanatı. İstanbul: Avcıol Basım Yayın, 8. Basım, 2011.
• Muhammed, Hamidullah. İslam Peygamberi. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınları, 5. Basım, 1993.
• Muhammed, Hamidullah. Mecmuatu’l-vesaiki’s-siyasîyye li’l-ahdi’n-nebevî ve’l-hilafeti’r-raşide. Beyrut: Dâru’n-Nefais, 1. Basım, 1987.
• Orhan, Fidan. İlk Dönem Hadis Ve İslam Tarihi Kaynaklarında Veda Hutbeleriyle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Doktora, 2018.
• Öymen, Hıfzırrahman Raşit. Doğulu ve Batılı Yönü ile Eğitim Tarihi-I. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1. Basım, 1969.
• Özbalıkçı, M. Reşit. Asr-ı Saadet ve Raşit Halifeler Döneminde Hitabet. İzmir: Akademi Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Safvet, Ahmet Zeki. Cemheretu hutabi’l-arab. Beyrut: Mektebetul Alemiyye, 1. Basım, 1933.
• Sayar, Süleyman. “‘Makdisȋ’. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Serkîs, Yûsuf İlyân. Mu’cemu’l-mustalahâtu’l-belâğiye ve ve’l-muarrebe. 2 Cilt. Kahire: Serkîs Matbaası, 1928.
• Soysaldı, Mehmet. Dini Hitabet. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2. Basım, 2005.
• Sönmez, Nesim. Karşılaştırmalı Hitabet Cahiliye Dönemi ile Sadru’l-İslâm Dönemi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Şehavî, Mecdi Muhammed. Hutebû’r-resul. Kahire: el-Mektebetu’t-Tevfikiyye, 1. Basım, tsz.
• Şemsettin, Sami. Kâmûsi Türkî. İstanbul: Alfa Yayın Evi, 1. Basım, 1998.
• Şeşen, Ramazan. “‘Câhîz’. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Şevki, Ḍayf. el-Fenn ve meẕâhibuhu fi’n-nesri’l-arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, 13. Basım, 1960.
• Taftazanî, Sa῾du’d-Din Mes’ud b. Ömer, el-Mutavvel. el-Mutavvel. Şerhu Telhisi Miftahi’l-Ulum. Beyrut: : Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2007.
• Tansel, Fevziye Abdullah. İyi ve Doğru Yazma Usulleri I-II, Kompozisyon Tashih ve Müracaat El Kitabı. İstanbul: Çetin Ofset, 1. Basım, 1985.
• Türk Ansiklopedisi. ‘Hitabet’. 9. Ankara: Milli Eğitim Basım Evi, 1980.
• Ulyevî, Yusuf b. Abdullah b. Muhammed. Riâyetü hâli’l-muhâtab fî ehâdisi’s-sahihayn-dirâse belâğiyye tahlîliyye. Riyad: Câmiatu’l-İmâm b. Muhammed b. Suû῾d el-İslâmiyye Kulliyyetu’l-Lugati’l-‘Arabiyye, Doktora, 1428.
• Uzun, Mustafa. “‘Türk Hitabet Tarihine Genel Bir Bakış’. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi” 19 (2000), 146-147.
• Ünsel, M. Ziya. Hitabet Sanatı ve Meşhur Hatipler. İstanbul: Muallim Fuat Gücüyener Yayınları, 1. Basım, 1950.
• Yüzendağ, Ahmet. Hitabet Dersleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 1964.