Münâsebâtü’l-Âyât ve’s-Süver Çerçevesinde Mücâdele Sûresi 12. Âyetteki Müşkilin (Anlama Sorununun) Çözümü ve Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 13 Issue: 23, 132 - 149, 15.12.2025

İsa Kanik

https://doi.org/10.54893/vanid.1734111

Abstract

Sûre ve âyetler arası münasebet olgusu Kur’an’ın doğru anlaşılması noktasında bilinmesi gereken önemli konulardan biridir. Sözlü veya yazılı her edebî metnin muhakkak bir bağlamı ve irtibatı olduğu gibi Kur’an sûre ve âyetlerinin de elbette birbiriyle münasebeti söz konusudur. Bilimsel ve akademik bir araştırma olması hasebiyle bu çalışmada konunun kapsam ve sınırlarını belirlemek adına öncelikle Kur’an ilimleri ve Tefsir Usûlü’nün önemli konularından biri olan Münâsebâtü’l-âyât ve’s-süver ile Mücâdele sûresi on ikinci âyet şeklinde bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. Genel hatlarıyla tefsir literatüründe âyet ve sûreler arası münasebet olgusu izah edilmiştir. Mezkûr mesele Mücadele sûresi on ikinci âyet özelinde incelenerek daha spesifik bir alanda değerlendirmeler yapılmaya özen gösterilmiştir. Münasebet konusu ve Mücâdele sûresi hakkında ihtiyaç kadarıyla bilgiler verildikten sonra on ikinci âyete değinilmiştir. Mücâdele sûresi on ikinci âyetin kaynaklarda “âyetü’n-necvâ” olarak da isimlendirildiği görülmüştür. Bir ulûmü’l-Kur’an ve Tefsir Usûlü konusu olan münasebet olgusu mezkûr âyet bağlamında ele alınmıştır. Âyetin nüzûl sebebi ve ortamı da göz önünde bulundurulduğunda diğer âyetlerle hikmetli bir münasebetinin olduğu fark edilmiştir. Hakeza Mücâdele sûresinin hem kendi içerisinde hem de Kur’an’ın diğer sûreleriyle münasebetinin olduğu görülmüştür. Nitelikli ve özgün bir araştırma olması umulan çalışmanın bütün bu bahsedilen yönleriyle tefsir bilim alanına katkı sağlayacağına inanılmaktadır. Ulaşılabilen birtakım klasik tefsir eserleri ve akademik literatürden istifade edilerek tanımlama, mukayese, analiz ve sentez gibi yöntemlerle ele alınan çalışmada on ikinci âyetteki anlama sorununun çözümüne ilişkin bazı bilimsel tespitlerde bulunulması hedeflenmiştir. Makalenin amacı ve konusuna uygun şekilde nitel araştırma desenlerinden gömülü teori (temellendirilmiş kuram) deseni kullanılarak elde edilen bütün ilmî veriler muvacehesinde tümevarımsal bir anlayış ortaya konulmuştur.

Keywords

Tefsir , Kur’an , Münâsebet (Âyet ve sûreler arası irtibat) , Mücâdele sûresi , Necvâ

Solution and Evaluation of the Mushkil (Problem of Comprehension) in the 12th Verse of Sūrat al-Mujādala Within the Framework of Munāsabāt al-Āyāt wa’l-Suwar

Abstract

The phenomenon of the relationship between surahs and verses is one of the important issues that need to be known in order to understand the Qur'ān correctly. Just as every oral or written literary text has a certain context and connection, the surahs and verses of the Qur'ān are also related to each other. Since this study is a scientific and academic research, an attempt has been made to determine the scope and limits of the subject. Therefore, first of all, a framework is drawn in the form of munāsabāt al-āyāt wa’l-suwar which is one of the important subjects of ulûmü’l- Qur'ān and Tafsīr Method, and the twelfth verse of the Sūrat al-Mujādala. In general terms, the phenomenon of the munāsabāt (relationship between verses and surahs) is explained in the tafsīr literature. By examining the issue in question specifically in the twelfth verse of the Sūrat al-Mujādala, care is taken to make evaluations in a more specific area. After giving as much information as necessary about the subject of munāsabāt and the Sūrat al-Mujādala, the twelfth verse is mentioned. It is seen that the twelfth verse of the Sūrat al-Mujādala is also called “âyetü’n-najwa” in the sources. The phenomenon of munāsabāt which is a subject of ulûmü’l-Qur'ān and Tafsīr method is discussed in the context of the mentioned verse. Considering the reason and environment of the revelation of the verse, it is noticed that it has a wise relationship with other verses. Likewise, it is seen that the Sūrat al-Mujādala has a relationship both within itself and with other surahs of the Qur'ān. It is believed that the study which is expected to be a qualified and original research will contribute to the field of exegesis with all these mentioned aspects. In this study which is handled with methods such as definition, comparison, analysis and synthesis by making use of some accessible classical tafsīr studies and academic literature it is aimed to make some scientific determinations regarding the solution of the comprehension problem in the twelfth verse. In accordance with the purpose and subject of the article, an inductive understanding has been presented in terms of all scientific data obtained by using the (grounded theory) design, one of the qualitative research designs.

Keywords

Tafsīr , Qur'ān , Munāsabāt (Relationship between verse and sûrah) , Sūrat al-Mujādala , Najwa

References

• Abduh, Muhammed - Rızâ, Muhammed Reşid. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-hakîm (Tefsîru’l-Menâr). 12 Cilt. Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme, 2. Basım, 1410/1990.
• Abdurrahmân (Bintü’ş-Şâtî), Âişe. el-İ‘câzü’l-beyânî li’l-Ḳur’ân ve Mesâ’ilü (Nâfi‘) İbni’l-Ezraḳ. b.y.: Dârü’l-me‘ârif, 3. Basım, ts.
• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l- Kurʾâni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1441/2019.
• Atan, Ömer Faruk. “Zıhârdan Dönmenin Mahiyetine İlişkin Olarak Mücâdele Suresi Üçüncü Âyetin Tahlili”. Harran İlahiyat Dergisi 49 (2023), 97-117. https://doi.org/10.30623/hij.1190547.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1379/1959.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûḳu’l-luġaviyye. thk. M. İbrahim Selim. Kâhire: Dârü’l-‘İlm ve’s-Sekâfe ve’t-Tevzî‘, 1414/1994.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 11 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1991.
• Bikāî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen. “Mukaddime”. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmî, 1415/1995.
• Bikāî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdî. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmî, 1415/1995.
• Bingöl, Abdülkerim. “İnteraktif nüzul”. Turkish Studies 19/3 (2024), 351-369.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Fahruddîn er-Râzî ve Tefsiri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1977).
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-luga ve sıhahu’l-‘arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-melâyîn, 1407/1987.
• Çelik, Nursel. Temel Konuları Bağlamında Mücâdele Sûresi ve Tefsiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: IFAV, 65. Basım, 2018.
• Demirci, Sabri. “Kur’an Âyetleri ve Sûreleri Arasındaki Tenâsüb (Fahruddîn Râzî’nin Tefsiri Mefâtihu’l-Gayb Örneği)”. EKEV Akademi Dergisi 19/62 (2015), 147-172.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1383/1963.
• Dihlevî, Şah Veliyyullâh. el-Fevzü’l-kebîr fî usûli’t-tefsîr. Dımeşk: Dârü’l-Gavsânî, 1429/2008.
• Ebû Ubeyd el-Kāsım b. Sellâm. en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ. thk. Muhammed b. Sâlih el-Müdeyfir. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1418/1997.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. İlahi Hitabın Tabiatı -Metin Anlayışımız ve Kur’an İlimleri Üzerine-. çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Kitâbiyât, 2001.
• Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân b. Gâlib el-Muhâribî el-Gırnâtî (İbn Atıyye). el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422/2001.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. Beṣâ’iru ẕevi’t-temyîz fî leṭâ’ifi’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. M. Ali en-Neccâr. 6 Cilt. Kâhire: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1416/1996.
• İbn Ebü’l-İsba‘, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdülazîm (Abdüsselâm) b. Abdilvâhid b. Zâfir. Kitâbü’l-Ḫavâṭıri’s-sevâniḥ fî ẕikri serâ’iri’l-fevâtiḥ. thk. Hifnî Muhammed Şeref. b.y.: y.y., 1419/1998.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmî, 1424/2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1422/2001.
• Kabakcı, Ersin. “Âyetler Arası Münasebet Meselesinin Tefsirlere Yansımasının Tarihî Kökenine Yönelik Bir Sorgulama: Tefsîru Mukâtil Örneği”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 420-442. https://orcid.org/0000-0002-0913-8087
• Kabakcı, Ersin. “Erken Dönem Ulûmü’l-Kur’ân Literatüründe Münâsebâtü’l-Kur’ân’ın İzlerine Dair Bir İnceleme: Te’vîlu Müşkili’l-Kur’ân ve el-Akl ve Fehmü’l-Kur’ân Örneği”. Rize İlahiyat Dergisi 23 (2023), 19-29. https://doi.org/10.32950/rid.1263521
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 3. Basım, 2007.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 8. Basım, 2020.
• Maden, Gülhan. “Münâsebâtü’l-Kur’ân İlmi Çerçevesinde Mâide Suresinin Değerlendirilmesi”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 3 (2022), 164-206.
• Mahallî, Celâleddin - Süyûṭî, Celâleddin. Tefsîrü’l-celâleyn. Kâhire: Dârü’l-hadis, ts.
• Maleesi, Ahmed Flayyıh Raheem. “Münâsebâtü’l-Kur’ân İlminin Tanımı, Tarihçesi, Önemi ve Çeşitleri”. ARÜ İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1/2 (2024), 103-133.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Tefhîmü’l-Kur’ân. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Meydânî, Abdurrahman Habenneke. Ḳavâ‘idü’t-tedebbüri’l-emsel li-kitâbillâhi a’zze ve celle. Dımeşk: Dârü’l-kalem, 4. Basım, 1430/2009.
• Okumuş, Mesut. “Tefsir Usûlü”. Kur’ân İlimleri ve Tefsir Tarihi. ed. Mehmet Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, 2021.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1420/1999.
• Sebt, Hâlid b. Osmân. Ḳavâ‘idü’t-tefsîr. 2 Cilt. Kâhire: Dâru İbn Affân, 1440/2018.
• Sönmez, Mahmut. “Âyetler Arası Münasebetin Kur’ân İlimlerindeki Önemi”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 13 (2020), 69-102.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtḳān fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme, 1394/1974.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Merâṣıdü’l-meṭâli‘ fî tenâsübi’l-maḳātı‘ ve’l-meṭâli‘. Riyâd: Mektebetü Dârü’l-Minhâc li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1426/2005.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Tenâsüḳu’d-dürer fî tenâsübi’s-süver. Beyrût: Â’lemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1431/2009.
• Şentürk, Mustafa. Münâsebâtü’l-Kur’ân - Âyet ve Sûreler Arasındaki İrtibatı Yeniden Düşünmek. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2015.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr el-câmi‘ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414/1993.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’n-Neşr/Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Yaman, Ahmet. “Zıhâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 387-390. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yılmaz, Mehmet Faik. “Münâsebâtü’l-âyât ve’s-süver”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 569-571. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an ḥaḳā’iḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407/1986.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1376/1957.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1417/1996.