İslâm Hukukunda Ateşkes (Hüdne) Kavramının Mefhûmu ve Günümüz Yahudileriyle Yapılmasının Hükmü- II

Year 2025, Volume: 13 Issue: 23, 223 - 243, 15.12.2025

Mehmet Emin Nas

https://doi.org/10.54893/vanid.1753348

Abstract

İslam ister nazarî ister amelî düzlemde ele alınsın, temel ilke ve hedefleri itibariyle adalet, merhamet, barış ve ihsan esasları üzerine bina edilmiştir. Bu çerçevede savaş, İslam’da asli bir amaç değil; ancak adaletin tesis edilemediği ve barışın mümkün olmadığı durumlarda başvurulan, geçici ve meşru bir araç olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, tarih boyunca gayrimüslim topluluklarla, özellikle de Yahudilerle kurulan ilişkilerde önemli bir kavram olan “hüdne” (ateşkes), önceki çalışmada kavramsal ve fıkhî boyutlarıyla ele alınmış; terim ve lugavî anlamı, şer‘î meşruiyeti, mahiyeti, geçerlilik şartları ve sona erme halleri ayrıntılı biçimde incelenmiştir. Bu ikinci çalışmada ise, ilk incelemenin bulgularından hareketle, Yahudi topluluğunun kimliği, Kur’an’da kendilerine isnat edilen nitelikler ve klasik dönem İslam âlimlerinin değerlendirmeleri ışığında konu tümevarım, betimleyici ve analitik bir yaklaşımla yeniden ele alınmıştır. Araştırmanın temel amacı, günümüz şartlarında, özellikle Filistin topraklarını gasp eden İsrail örneğinde somutlaşan Yahudi siyasî yapılarıyla yapılacak muhtemel bir ateşkesin şer‘î hükmünü ortaya koymaktır. Bu yönüyle araştırma, klasik literatürle modern siyasi gerçeklik arasında köprü kurarak hem teorik hem de uygulamalı düzeyde özgün bir katkı sunmakta; özellikle modern dönemde İsrail’le barış veya ateşkes girişimlerinin İslam hukukuna göre meşruiyetini sorgulayan literatürde önemli bir boşluğu doldurmayı hedeflemektedir. Araştırma neticesinde ulaşılan temel sonuç, Klasik fıkıh literatüründe hüdneye cevaz verilmesi için öngörülen şartlar –maslahatın varlığı, karşı tarafın güvenilirliği, antlaşma şartlarının ihlâl edilmemesi gibi– ve fakihlerin bu konudaki ortak yaklaşımları dikkate alındığında, ayrıca Kur’an’ın Yahudilere atfettiği tutumlar (ihanet, sözleşmeye riayetsizlik, düşmanlık vb.) hem de çağdaş dönemde İsrail’in ideolojik hedefleri, kutsal topraklar üzerindeki hak iddiaları ve fiilî uygulamaları (işgal, yerleşim politikaları, antlaşmaları ihlâl) dikkate alındığında, fıkhî ölçütlerle güvene ve kalıcı barışa dayalı bir ateşkes zemininin mevcut olmadığı açıkça ortaya çıkmaktadır.

Keywords

İslam Hukuku , Uluslararası İlişkiler , Ateşkes , Hüdne , Yahudiler , Şer'i Hüküm

The concept of truce (hudna) in Islamic Law and the Ruling of its Conclusion with the Jews of Today- II

Abstract

Whether considered on a theoretical or practical level, Islam is fundamentally grounded in the principles of justice, compassion, peace, and benevolence. Within this framework, war is not regarded as an inherent objective in Islam; rather, it is viewed as a temporary and legitimate means employed only when justice cannot be established and peace is unattainable. In this context, the concept of hudna (truce), which has historically held significant importance in relations with non-Muslim communities—particularly with Jews—was examined in a previous study from both conceptual and jurisprudential perspectives. That study thoroughly analyzed the term’s linguistic and technical meanings, its legal legitimacy, nature, conditions of validity, and grounds for termination. In this second study, drawing on the findings of the initial research, the issue is revisited through both descriptive and analytical methods, focusing on the identity of the Jewish community, the characteristics attributed to them in the Qur’ān and the evaluations of classical Islamic scholars. The primary objective of this research is to determine the Islamic legal ruling (ḥukm shāriʿ) regarding the permissibility of a potential truce under present-day conditions—particularly with Jewish political structures that have manifested through the occupation of Palestinian territories. In this regard, the study aims to offer an original contribution by bridging classical Islamic legal thought with modern political realities, both at the theoretical and practical levels. It also seeks to fill a notable gap in the literature concerning the Islamic legal assessment of peace or truce initiatives involving such formations in the contemporary period. The principal finding of the research is that, considering the conditions stipulated in the classical fiqh literature for the permissibility of hudna—such as the presence of a legitimate interest (maṣlaḥa), the reliability of the other party, and the non-violation of treaty terms—together with the jurists’ shared positions on this matter, and further taking into account both the Qur’ānic depictions of the Jews (e.g., betrayal, breach of covenants, hostility) and the contemporary realities of Israel’s ideological objectives, its claims over sacred territories, and its actual practices (occupation, settlement policies, violation of agreements), it becomes evident, according to fiqh-based criteria, that no foundation exists for a ceasefire grounded in trust and lasting peace.

Keywords

Islamic Law , International Relations , Hüdna(Truce) , Jews , Sharia Judgement

مفهوم الهدنة في الفقه الإسلامي وإبرامها مع اليهود في عصرنا الحاضر- II

Abstract

سواء نُظر إلى الإسلام من زاوية نظرية أو عملية، فإنه يقوم على أسس العدل والرحمة والسلام والإحسان، ولا يُعتبر القتال غاية أساسية في الإسلام، بل هو وسيلة مشروعة استثنائية يلجأ إليها فقط عندما يتعذر تحقيق العدل واستتباب السلام. ومن خلال هذه النظرة إلى القتال، نشأ وتطور مفهوم "الهُدْنَة" (وقف القتال المؤقت)، عبر التاريخ، مفهوماً مهماً في علاقات المسلمين مع المجتمعات غير المسلمة، ولا سيما اليهود، وقد تناولت الدراسة الأولى المنشورة هذا المفهوم من جوانبه اللغوية والفقهية، فتمّت معالجة معناه اللغوي والاصطلاحي، ومشروعيته الشرعية، وماهيته، وشروط صحته، وحالات انتهائه، مع شيء من التفصيل. وفي هذه الدراسة الثانية، تم تناول الموضوع من جديد بمنهج استقرائي، ووصفي وتحليلي، استناداً إلى نتائج الدراسة الأولى، مع التركيز على هوية الجماعة اليهودية، والصفات المنسوبة إليهم في القرآن الكريم، ووفق ما ذهب إليه الفقهاء خاصة، والعلماء عامة. وتهدف هذه الدراسة إلى بيان الحكم الشرعي للهُدْنَة المحتملة في الظروف المعاصرة، وخصوصاً مع البُنى السياسية اليهودية التي تجلّت في الواقع من خلال اغتصاب الأراضي الفلسطينية. ومن هذه الزاوية، تسعى الدراسة إلى بناء جسر علمي بين التراث الفقهي الكلاسيكي والواقع السياسي المعاصر، مما يشكل إسهاماً أصيلاً على المستويين النظري والتطبيقي، لاسيما في ملء الفراغ الحاصل في الأدبيات المعاصرة التي تتناول مشروعية مبادرات السلام أو وقف إطلاق النار مع الكيانات المذكورة من منظور الفقه الإسلامي. وأهم ما خلصت إليه الدراسة هو أن الشروط التي قررها الفقهاء في التراث الفقهي الكلاسيكي لجواز الهُدْنَة – مثل وجود المصلحة، وموثوقية الطرف المقابل، وعدم الإخلال بشروط الاتفاق – تدل، بالنظر إلى المواقف المشتركة للفقهاء، على أن إقامة هُدْنَة مشروعة وسارية في الوقت الحاضر مع اليهود، وخاصة مع الجهات التي تغتصب الأراضي الفلسطينية، غير ممكنة شرعاً. ويعزز هذا الاستنتاجَ ما ورد في القرآن الكريم من صفات نُسبت إلى اليهود عبر التاريخ – كالغدر، ونقض العهود، والعداوة – بالإضافة إلى الأهداف الأيديولوجية والمطالب الترابية والممارسات الفعلية المعاصرة، مثل الاحتلال، وسياسات الاستيطان، وانتهاك الاتفاقيات. وعليه، فإنه من الواضح أن أرضية لهُدْنَة تقوم على الثقة والسلام الدائم غير متوافرة من منظور المقاييس الفقهية الإسلامية

Keywords

الفقه , العلاقات الدولية , الهدنة , اليهود , الحكم الشرعي

References

• “Ahl el-Kitâb.” el-Mevsû‘atü’l-Fıkhiyye el-Kuveytiyye. el-Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 1404–1427.
• “el-Hudne.” el-Mevsû‘atü’l-Fıkhiyye el-Kuveytiyye. el-Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 1404–1427.
• Abdüh, Muḥammed Nûreddîn Maḥmûd. “el-ʿAlâḳâtü’d-düveliyye fi’l-İslâm: selâm em ṣıdâm? en-nuṣûsü’d-dîniyye ve’d-delâlâtü’t-târîḫiyye.” Mecelletü Kulliyyeti’l-Luġati’l-ʿArabiyye bi-Esyûṭ 32/3 (2013), 1618–1759.
• Ak, Ayhan. İslam Kamu Hukuku. Samsun: Üniversite Yayınları, 2019.
• Desûḳī, Muḥammed ʿAbdü’l-ʿAlîm. Ḥaḳâʾiḳ ḥavle ʿademi aḥaḳḳiyyeti’l-yehûd fî arżı Filisṭîn. Kahire: Vizâretü’l-Evkâf, 2013.
• Desûḳî, Muḥammed b. Aḥmed b. ʿArefe ed-Desûḳî. Ḥâşiyetü’d-Desûḳî ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Ḍümeyriyye, ʿUṣmân b. Cümʿa. “el-Muʿâhedâtü’d-düveliyye fî fıḳhi’l-İmâm Muḥammed b. el-Ḥasen eş-Şeybânî.” Kitâb Şehrî, Râbiṭatü’l-ʿÂlem el-İslâmî. 177, ts.
• Ebû Zehre, Muḥammed. “el-ʿAlâḳâtü’d-düveliyye fi’l-İslâm.” Mecelletü’l-ʿUlûmi’l-Ḳānûniyye ve’l-İḳtiṣâdiyye 6/2 (1964), 315–413.
• Ḫalef, Saʿûd b. ʿAbdülʿazîz. Dirâsât fi’l-edyân: el-yehûdiyye ve’n-naṣrâniyye. Riyâḍ: Mektebetü Eḍvâʾi’s-Selef, 1997.
• Ḫâlidî, Ṣalâḥ ʿAbdülfettâḥ. eş-Şaḫṣiyyetü’l-yehûdiyye min ḫilâli’l-Ḳurʾân (târîḫ – ve ṣimât – ve maṣîr). Dımaşk: Dârü’l-Ḳalem, 1998.
• Ḫallâf, ʿAbdülvehhâb. es-Siyâsetü’ş-şerʿiyye fi’ş-şuʾûni’d-düstûriyye ve’l-ḫâriciyye ve’l-mâliyye. Dımaşk: Dârü’l-Ḳalem, 1988.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdaresi. Trc. Hamdi Aktaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 2007.
• Ḥaṣkefî, Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAlî b. ʿAbdirraḥmân el-Ḥanafî. ed-Dürrü’l-muḫtâr: Şerḥu Tenvîri’l-ebṣâr ve Câmiʿi’l-biḥâr. thk. ʿAbdülmunʿim Ḫalîl İbrâhîm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2002.
• Heytemî, Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî b. Ḥacer. Tuḥfetü’l-muḥtâc fî şerḥi’l-Minhâc. Kahire: el-Mektebetü’t-Ticâriyye el-Kübrâ; Mısır: Muṣṭafâ Muḥammed, 1983.
• Ḥumûd, Muḥammed en-Nejdî, Ṣifâtü’l-yehûd fi’l-kitâb ve’s-sünne ve’t-taḥẓîr min müşâbehetihim. Kuveyt: Cemʿiyyetü İḥyâʾi’t-Türâsi’l-İslâmî, 2010.
• ʿImâre, Muḥammed. “et-Tenâzul ʿani’l-arżı’l-muġtaṣabe: hüdne? em selâm?” Mecelletü’d-Dâʿî 5 (2008).
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâʿîl b. ʿUmer b. Kesîr el-Ḳuraşî el-Baṣrî sümme’d-Dımaşḳî. Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿAẓîm. thk. Sâmî b. Muḥammed es-Selâme. Riyâḍ: Dâr Ṭaybe li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 1999.
• Ḳadaḥ, Maḥmûd ʿAbdirraḥmân.“Mûcezü târîḫi’l-yehûd ve’r-reddu ʿalâ baʿżı mezaʿimihim el-bâṭıla.” Mecelletü’l-Câmiʿati’l-İslâmiyye 107, ts.
• Ḳarâḍâvî, Yûsuf. Fıḳhu’l-cihâd. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2014.
• Kâsânî, ʿAlâʾüddîn. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. thk. ʿAlî Muʿavvaḍ – ʿÂdil ʿAbdülmevcûd. Kahire: Maṭbaʿatü’ş-Şerike el-Maṭbûʿâti’l-ʿİlmiyye, ts.
• Lecnetü’l-Fetvâ bi’l-Ezher eş-Şerîf. “Taḥrîmu’ṣ-ṣulḥi meʿa’l-kiyâni’l-İsrâʾîlî ve vücûbü’l-cihâd.” 17 Nisan 2025.
• Mâverdî, Alî b. Muḥammed el-Baġdâdî. el-Ḥâvî’l-kebîr. thk. Alî Muḥammed Muʿavvaḍ – ʿÂdil Aḥmed ʿAbdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1999.
• Mesîrî, ʿAbdülvehhâb. Men humü’l-yehûd? ve mâ hiye’l-yehûdiyye? Esʾiletü’l-hüviyyye ve ezmetü’d-devleti’l-yehûdiyye. Kahire: Dârü’ş-Şurûḳ, 2009.
• Mesîrî, ʿAbdülvehhâb. Mewsûʿatü’l-yehûd ve’l-yehûdiyye ve’ṣ-ṣahyûniyye. el-Mektebetü’ş-Şâmile, 1431.
• Munazzamat et-Ta‘âvun el-İslâmî (Mecma‘ el-Fıkh el-İslâmî). Mecelletu Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî. Cidde: Munazzamat et-Ta‘âvun el-İslâmî, 1431.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müftîn. nşr. Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut–Dımaşk–ʿAmmân: el-Mektebü’l-İslâmî, 1991.
• Özdemir, Ahmet. "Uluslararası İlişkiler Alanında İslâm Hukukunun Temel İlkeleri – Emân Akdi Örneği Üzerinden Bir Değerlendirme". The Journal of Academic Social Science Studies 6/6 (2013), 893–904.
• Remlî, Şemsüddîn Muḥammed b. Abî’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Ḥamze Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
• Riys, Necâḥ ʿAbdülfettâḥ. “el-ʿAlâḳâtü’d-düveliyye fi’l-İslâm: baʿżu’l-mefâhîm.” Mecelletü’l-İstiḳlâl 5 (2016), 9–27.
• Ṣâliḥ, Muḥammed Edîb. el-Yehûd fi’l-Ḳurʾân ve’s-Sünne. Riyâḍ: Dârü’l-Hüdâ li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 1993.
• Ṣıddîḳ, Aḥmed Yûnis. “Mavḳıfü’l-yehûd mine’l-ilḥâd.” Mecelletü’l-Câmiʿati’l-ʿIrâḳiyye 1/58 (ts), 150–161.
• Şebekşî, Fevzî. “el-ʿAlâḳâtü’d-düveliyye fi’l-İslâm.” Mecelletü’d-Diblomâsî 3 (1983), 15–18.
• Ṭanṭâvî, Muḥammed Seyyid. et-Tefsîrü’l-vesîṭ li’l-Ḳurʾâni’l-kerîm. Kahire: Dâr Nehḍat Miṣr li’ṭ-Ṭıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, ts.
• Yakar, Emine Enise - Yakar, Sümeyra. "The Critical Analysis of Fiqh al-Aqalliyat Concept of Taha Cabir al-Alvani". Hitit İlahiyat Dergisi 20/1 (2021), 382–384.
• Yaman, Ahmet. "İslam Hukukunda Devletlerarası İlişkilerin Temel Niteliği (Müslümanların Tarih Tecrübeleri ve Doktriner Tartışmalar Bağlamında Bir Değerlendirme)". İLAM Araştırma Dergisi 2/1 (1997), 23–24.
• Yaman, Ahmet. "Sulh". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/485–489. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yaman, Ahmet. İslam Hukukunda Uluslararası İlişkiler. Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• Yaman, Ahmet. İslam Kamu Hukuku. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2020.
• el-Meclis el-Urubbî li’l-İftâ’ ve’l-Buḥûs. “et-Tenâzul ‘ani’l-Kuds ḫiyânetun lillâh ve li-Resûlih ve li’l-Mü’minîn.” 7 Kasım 2018. https://www.e-cfr.org
• Şalom Gazetesi. "Amerikan Yahudilerinin değişen portresi".(4.12.2013) https://www.salom.com.tr/arsiv/haber/89193/amerikan-yahudilerinin-degisen-portresi
• Dilipak, Abdurrahman. "İsrail’de tek bir Yahudi, Musevi, İsrailli yok!" T24(14.11.2016) https://t24.com.tr/haber/dilipak-israilde-tek-bir-yahudi-musevi-israilli-yok,370595
• Yurdakul, Süha. "İsrail’deki Yahudi Toplum Yapısı: Dindarlık Analizi"insamer.com(19.12.2018) https://insamer.com/tr/israildeki-yahudi-toplum-yapisi-dindarlik-analizi_1859.html
• Merkez Dirâsât el-Vâkı‘ ve’t-Târîḫ, chcscenter, “Nidâ’ el-Aḳṣâ: Fetvâ li-ekŝar min 100 ‘Âlim ve Dâ‘iye”. 10.07.2025. https://www.chcscenter.net/ملفات-ساخنة/نداء-الأقصى-فتوى-لأكثر-من-100-عالم-وداعية/