VETERİNER FARMAKOLOJİ VE TOKSİKOLOJİ’DE META-ANALİZ, SİSTEMATİK DERLEME VE HIZLI DERLEME

Year 2022, Volume: 13 Issue: 1, 55 - 69, 30.04.2022

Hikmet Özgün İşcan Abdurrahman Aksoy

https://doi.org/10.38137/vftd.1077324

Abstract

Etkili veteriner klinik uygulamaları için kanıta dayalı karar aşaması en önemli unsurlardandır. Veteriner hekimliğinde kanıta dayalı uygulamalar, insan hekimliğindeki araştırmalardan köken almıştır. İnsan sağlığındaki kanıta dayalı tıp ise klinik deneyimler, klinik durumlara ilişkin tedavi kararı alma aşamasında kullanılan bilimsel kanıtlara dayanır. Bilimsel kanıtlar araştırmaların sonuçlarından elde edilerek ortaya konan veriler olup, dahil etme ve hariç tutma ile geliştirme kriterleri araştırmanın niteliğine göre farklılık gösterebilmektedir. Klinik denemeler ise farklı olarak, hedef popülasyonun bir örneklemi üzerinde gerçekleştirilir. Bu sebeple tek bir çalışmayı temel almak yerine birden fazla çalışmanın sentezini yaparak değerlendirmek ve sonuca ulaşmak daha uygun olacaktır. Kanıtların sentezi birden fazla kaynağın elde ettiği sonuçların birleştirilmesi ile gerçekleştirilir. Kanıt sentezi için araştırma soruları ve verilerin sentezini içeren çok sayıda yöntem bulunmaktadır. Uzun yıllardır beşerî hekimlikte başarıyla uygulanan araştırmalarda kanıta dayalı karar aşaması üzerine çalışmalar veteriner hekimliği açısından yeterli değildir. Özellikle Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji açısından ise konu ile ilgili çok az yayın mevcuttur. Bu derlemede sentez yöntemlerinden; meta-analiz, sistematik derleme, hızlı derleme yöntemleri ve tanımlamaları özetlenerek, araştırmacıların ileride konu ile ilgili yapacağı araştırmalar için temel oluşturması hedeflenmiştir.

Keywords

Hızlı derleme, Meta-analiz, Sistematik derleme, Veteriner meta-analiz

References

• Akgöz, S., Ercan, İ. & Kan, İ. (2004). Meta-analizi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30(2), 107-112.
• Bakioğlu, A. & Göktaş, E. (2018). Bir Eğitim Politikası Belirleme Yöntemi: Meta Analiz. Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 35-54.
• Borenstein, M., Hedges, L. V., Higgins, J. P. & Rothstein, H. R. (2021). Introduction to meta-analysis. John Wiley & Sons.
• Card, N. A. (2012). Applied meta-analysis for social science research. New York: The Guilford Press.
• CMA Version 3, (2022). https://www.meta-analysis.com/ Erişim Tarihi: 28.04.2022.
• Cochran, W. G. (1954). The combination of estimates from different experiments. Biometrics, 10, 101–129.
• De Boer, H. J. & Cotingting, C. (2014). Medicinal plants for women's healthcare in southeast Asia: a meta-analysis of their traditional use, chemical constituents, and pharmacology. Journal of Ethnopharmacology, 151(2), 747-767.
• Deeks, J. J. (2001). Statistical methods for examining heterogeneity and combining results from several studies in meta-analysis. Systematic reviews in health care, 285-312.
• DeLuca, J. B., Mullins, M. M., Lyles, C. M., Crepaz, N., Kay, L. & Thadiparthi, S. (2008). Developing a comprehensive search strategy for evidence based systematic reviews. Evidence Based Library and Information Practice, 3(1), 3-32.
• Durlak, J. A. & C Lipsey, M. W. (1991). A practitioner's guide to meta-analysis. American Journal of Community Psychology, 19(3), 291-332.
• Ecker, E. D. & Skelly, A. C. (2010). Conducting a winning literature search. Evidence-Based Spine-Care Journal, 1(1), 9.
• Finfgeld-Connett, D. & Johnson, E. D. (2013). Literature search strategies for conducting knowledge-building and theory-generating qualitative systematic reviews. Journal of Advanced Nursing, 69(1), 194-204.
• Ganann, R., Ciliska, D. & Thomas, H. (2010). Expediting systematic reviews: methods and implications of rapid reviews. Implementation Science, 5(1), 1-10.
• Green, S. (2005). Systematic reviews and meta-analysis. Singapore Medical Journal, 46(6), 270.
• Haby, M. (2016). What are the best methodologies for rapid reviews of the research evidence for evidence-informed decision making in health policy and practice: a rapid review. Health Research Policy and Systems, 14, 83.
• Haidich, A. B. (2010). Meta-analysis in medical research. Hippokratia, 14(Suppl 1), 29.
• Hansen, H. & Trifkovic, N. (2013). Systematic reviews: Questions, methods and usage. Erişim Adresi: https://mpra.ub.uni-muenchen.de/47993/1/MPRA_paper_47993.pdf. Erişim Tarihi: 19.02.2022.
• Heckman, J.J. (1990). Selection Bias and Self-selection. In Eatwell, J., Milgate, M., Newman, P. Editors. Econometrics, Springer; 1990 10.1007/978-1-349-20570-7(Chapter 29), 201–224.
• Higgins, J. P. (2011). Cochrane handbook for systematic reviews of interventions. Version 5.1. 0 [updated March 2011]. The Cochrane Collaboration. Erişim Adresi: www. cochrane-handbook. org. Erişim Tarihi: 11.02.2022
• Hyland, J. R. (2012). Building on the evidence: Interventions promoting NCLEX success. Open Journal of Nursing, 2, 231-238.
• Israel, H. & Richter, R. R. (2011). A guide to understanding meta-analysis. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 41(7), 496-504.
• Jadad, A. R., Cook, D. J., Jones, A., Klassen, T. P., Tugwell, P., Moher, M. & Moher, D. (1998). Methodology and reports of systematic reviews and meta-analyses: a comparison of Cochrane reviews with articles published in paper-based journals. JAMA, 280(3), 278-280.
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33.
• Lau, J., Ioannidis, J. P. & Schmid, C. H. (1998). Summing up evidence: one answer is not always enough. The Lancet, 351(9096), 123-127.
• Lee, Y. H. (2018). An overview of meta-analysis for clinicians. The Korean Journal of Internal Medicine, 33(2), 277.
• Lockwood, C. & Oh, E. G. (2017). Systematic reviews: Guidelines, tools and checklists for authors. Nursing & Health Sciences, 19(3), 273-277.
• Masic, I., Miokovic, M. & Muhamedagic, B. (2008). Evidence based medicine–new approaches and challenges. Acta Informatica Medica, 16(4), 219.
• Mattivi, J. T. & Buchberger, B. (2016). Using the AMSTAR checklist for rapid reviews: is it feasible? International Journal of Technology Assessment in Health Care, 32(4), 276.
• Meta-Disc Version 1.4, (2022) https://meta-disc.software.informer.com/1.4/ Erişim Tarihi: 12.02.2022.
• Mikolajewicz, N. & Komarova, S. V. (2019). Meta-analytic methodology for basic research: a practical guide. Frontiers in Physiology, 10, 203.
• Milo, R., Jorgensen, P., Moran, U., Weber, G. & Springer, M. B. (2010). The database of key numbers in molecular and cell biology. Nucleic Acids Research, 38, D750-D753.
• MIX Version 2.0, (2022). https://www.meta-analysis-made-easy.com/ Erişim Tarihi: 28.04.2022.
• Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G. & Group, P. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement. PLoS Medicine, 6(7), e1000097.
• NCCTC (2014). Review manager (RevMan)[computer program] Version 53. Copenhagen: The Nordic Cochrane Centre, The Cochrane Collaboration.
• Nielsen, S. & McAuley, A. (2020). Etizolam: A rapid review on pharmacology, non‐medical use and harms. Drug and Alcohol Review, 39(4), 330-336.
• Normand, S. L. T. (1999). Meta-analysis: formulating, evaluating, combining, and reporting. Statistics in Medicine, 18(3), 321-359.
• Pearson, K. (1904) Report on certain enteric fever inoculation statistics. British Medical Journal, 3:1243-1246.
• PRISMA, (2022). www.prisma-statement.org Erişim Tarihi: 12.02.2022.
• Pubmed (2022a). Veteriner Hekimliği Alanında Meta-Analiz Üzerine Yapılan Çalışmaların Yıllara Göre dağılımı (“meta-analysis in veterinary medicine” anahtar kelimeleri ile yapılan Pubmed arama sonuçları) Erişim Adresi: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/ Erişim Tarihi: 12.02.2022
• Pubmed (2022b). Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Alanında Meta-Analiz Üzerine Yapılan Çalışmaların Yıllara Dağılımı (“meta analysis in veterinary pharmacology and toxicology” anahtar kelimeleri ile yapılan Pubmed arama sonuçlarına göre hazırlanmıştır) Erişim Adresi: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/ Erişim Tarihi: 12.02.2022
• Pubmed (2022c). Veteriner Hekimliği Alanında Yıllara Göre Yapılan Sistematik Derleme Sayısı (“systematic review in veterinary medicine” anahtar kelimeleri ile yapılan Pubmed arama sonuçlarına göre) Erişim Adresi: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/ Erişim Tarihi: 12.02.2022
• Pubmed (2022d). Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Alanında Yıllara Göre Sistematik Derleme Çalışma Sayıları Sütun Grafiği (“systematic review in veterinary pharmacology and toxicology” anahtar kelimeleri ile yapılan Pubmed arama sonuçlarına göre) Erişim Adresi: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/ Erişim Tarihi: 12.02.2022
• R Version 4.2.0, (2022). https://cran.r-project.org/bin/windows/base/ Erişim Tarihi: 28.04.2022.
• RevMan Version 5, (2022). https://training.cochrane.org/online-learning/core-software-cochrane-reviews/revman/revman-5-download/download-and-installation Erişim Tarihi: 12.02.2022.
• Rosenfeld, R. M. (2004). Meta-analysis. Outcomes Research in Otorhinolaryngology, 66(4), 186-195.
• Rosenthal, R. & DiMatteo, M. R. (2001). Meta-analysis:Recent developments in quantitive methods for literature reviews. Annu.Rev.Psychol., 52:59-82.
• Sackett, D. L., Rosenberg, W. M., Gray, J. M., Haynes, R. B. & Richardson, W. S. (1996). Evidence based medicine: what it is and what it isn't. British Medical Journal 312, 71-72.
• Sargeant, J. M. & O'Connor, A. M. (2020). Scoping reviews, systematic reviews, and meta-analysis: Applications in veterinary medicine. Frontiers in Veterinary Science, 7, 11.
• SAS Viya, (2022). https://www.sas.com/en_us/software/viya.html Erişim Tarihi: 28.04.2022
• Şen, S. (2019). SPSS ile meta-analiz nasıl yapılır? Harran Maarif Dergisi, 4(1), 21-49.
• Shuster, J. J. (2011). Cochrane handbook for systematic reviews for interventions, Version 5.1. 0, published 3/2011. Julian PT Higgins and Sally Green, Editors. In: Wiley Online Library.
• Smith, M. L. & Glass, G. V. (1977). Meta-analysis of psychotherapy outcome studies. American psychologist, 32(9), 752.
• StataCorp, L. (2017). Stata Statistical Software: Release 15 College Station, TX, 2017. Erişim Adresi: www.stata.com/features/documentation/(last accessed on 1 March 2018). Erişim Tarihi: 28.04.2022
• Stata Version 17, (2022). https://www.stata.com/order/ Erişim Tarihi: 28.04.2022
• Takooree, H., Aumeeruddy, M. Z., Rengasamy, K. R., Venugopala, K. N., Jeewon, R., Zengin, G. & Mahomoodally, M. F. (2019). A systematic review on black pepper (Piper nigrum L.): From folk uses to pharmacological applications. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 59(sup1), S210-S243.
• Tippett, L. (1931) The Methods of Statistics, Williams and Norgate, Ltd., London, 1st edition. Sec. 3.5, 53-6, as cited by Birnbaum and by Westberg.
• Tricco, A. C., Antony, J., Zarin, W., Strifler, L., Ghassemi, M., Ivory, J., Perrier, L., Hutton, B., Moher, D. & Straus, S. E. (2015). A scoping review of rapid review methods. BMC Medicine, 13(1), 1-15.
• Trikalinos, T. A., Salanti, G., Zintzaras, E. & Ioannidis, J. P. (2008). Meta-analysis methods. Advances in Genetics, 60, 311-334.
• Wallace, B. C., Schmid, C. H., Lau, J. & Trikalinos, T. A. (2009). Meta-Analyst: software for meta-analysis of binary, continuous and diagnostic data. BMC Medical Research Methodology, 9(1), 1-12.
• Wang, J. & Leeflang, M. (2019). Recommended software/packages for meta-analysis of diagnostic accuracy. Journal of Laboratory and Precision Medicine, 4, 22.
• Xu, H., Platt, R. W., Luo, Z. C., William, S. & Fraser, W. D. (2008). “Exploring Heterogeneity in Meta Analyses: Needs, Resources and Challenges”. Paediatric and Perinatal Epidemiology, 22/1, 18-28.
• Yıldız, N. & Tez, M. (2009). Meta-analizinde kategorik verilerin birleştirilmesinde kullanılan istatistiksel yöntemler: Aktif ve pasif sigara içicilerin değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 38(2), 134-146.
• Zamora, J., Abraira, V., Muriel, A., Khan, K. & Coomarasamy, A. (2006). Meta-DiSc: a software for meta-analysis of test accuracy data. BMC Medical Research Methodology, 6(1), 1-12.