Synorotik Karşılaşmalar/Kesişimler ve Peratik Limitler Bitkisel ve Hayvansal Yaşam Ontolojisine Dair Ne Söyler?

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 19, 22 - 46, 31.05.2024

Derya Avcı Dursun

https://doi.org/10.47124/viraverita.1455709

Öz

Filozofların sınır ontolojileri, bitkisel ve hayvansal yaşama dair bakış açılarını biçimlendiren temel unsurlardan biri olmuştur. Bu makalede, sınıra ilişkin ontolojik yaklaşımların felsefe tarihindeki izini sürerken Eski Yunanca’da karşımıza çıkan üç temel sınır-kavramın (horos, peras, synoros) Batı metafizik geleneğinin inşasındaki etkilerini tartışmaya açacağım. Makale boyunca kullanacağım “horotik sınır” kavramsallaştırması dışsal farklar üzerinden kurulan tanımları ve ayrımları; “peratik limitler” hem biçime indirgenmiş konturları hem de Heidegger terminolojisinden hareketle “varolanın Varlığını”; “synorotik karşılaşmalar/kesişimler” ise alan kapatan ikiciliklerin ötesinde varolanların yaşamındaki ilişkiselliği ifade edecektir. Paranthrōpos-anthrōpos ikiliğini kuran horotik sınır kavrayışının, yaşamsal bağlarından koparılmış bitkilere ve hayvanlara ilişkin sınıflandırmaların tahakkümüyle düşünceyi körelttiğini, synorotik karşılaşmaların/kesişimlerin ve peratik limitlerin ise, yaşamın olumlanmasına imkân tanıyan sınır düşünceleri olarak kendilerini açtıklarını göstermeyi amaçlıyorum. Shoshanah Dubiner’ın Cell Garden [Hücre Bahçesi] ve Bee’s Wing [Arının Kanadı] başlıklı resimlerinde minik olanların dünyasıyla karşılaşmak, yaşamın yalnızca insandan ibaret olmadığını hatırlatır. Bu açıdan sanat yapıtında, horotik sınırlar yerine kesişimselliği temel alan synorotik karşılaşmaların olduğunu öne süreceğim. Peratik limitlerde ise, varolanların açığa çıkma biçimlerindeki olanakları engelleyen çerçevelemeye karşı bir hareketin var olduğunu vurgulayacağım.

Anahtar Kelimeler

synorotik karşılaşmalar, peratik limitler, bitkisel ve hayvansal yaşam ontolojisi

What Does Synorotic Encounters/Intersections and Peratic Limits Mean in the Ontology of Vegetal and Animal Life?

Öz

Philosophers’ limit-ontologies have been one of the fundamental elements shaping their perspectives on vegetal and animal life. In this article, while tracing ontological approaches to limit in the history of philosophy, I will discuss the influence of three key concepts of limit (horos, peras, and synoros) found in Ancient Greek on the development of the Western metaphysical tradition. The conceptualization of "horotic boundary" that I will use throughout the article refers to definitions and distinctions based on external differences; "peratic limits" refer to both contours reduced to form and, in Heideggerian terminology, "the Being of beings"; "synorotic encounters/intersections" refer to the relationality of beings in life beyond the dualisms that close off the field. I aim to show that the horotic boundary, which establishes the paranthrōpos-anthrōpos dichotomy, undermines thought through the dominance of classifications of plants and animals that have been severed from their vital ties. Conversely, synorotic encounters/intersections and peratic limits present themselves as limit notions that enable the affirmation of life. In Shoshanah Dubiner's artworks Cell Garden and Bee's Wing, encountering the world of the tiny reminds us that life is not limited to human beings. In this regard, I argue that synorotic encounters, based on intersectionality rather than horotic boundaries, take place in the works of art. I also underline that in the peratic limits, there is a movement against the framing that prevents the possibilities in the way beings are revealed.

Anahtar Kelimeler

synorotic encounters, peratic limits, ontology of vegetal and animal life

Kaynakça

• Aristoteles. (2018). Ruh üzerine (1. Baskı). (Ö. Aygün ve G. Sev, Çev.). Pinhan Yayıncılık.
• Avcı Dursun, D. (2023). Sanat fenomenolojisi bağlamında sınır kavramı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Badiou, A. (2013). Başka bir estetik: Sanatlar için küçük bir kılavuz (2. Baskı). (A. U. Kılıç, Çev.). Metis Yayınları. (Özgün eser basım 1998).
• Badiou, A. (2019). Etik: Kötülük kavrayışı üzerine bir deneme (5. Baskı). (T. Birkan, Çev.). Metis Yayınları. (Özgün eser basım 1993).
• Blanchot, M. (2007). Edebiyat ve ölüm hakkı. S. Dolanoğlu (Çev.), Karanlık Thomas (2. Baskı., s. 95-141) içinde. Metis Yayınları.
• Calarco, M. (2002). On the borders of language and death: Derrida and the question of the animal. Angelaki: Journal of Theoretical Humanities, 7 (2), 17-25. https://doi.org/10.1080/0969725022000046134
• Casey, E. S. (1998). The fate of place: a philosophical history (1. Baskı). University of California Press.
• Casey, E. S. & Marder, M. (2023). Plants in place: A Phenomenology of the vegetal (1. Baskı). Columbia University Press.
• Deleuze, G. (2000). Spinoza üstüne on bir ders (1. Baskı). (U. Baker, Çev.). Öteki Yayınevi.
• Derrida, J. (1993). Aporias (1. Baskı). (T. Dutoit, Çev.). Stanford University Press. (Özgün eser basım 1993).
• Derrida, J. (2008). The animal that therefore i am (1. Baskı). (D. Wills, Çev.). Fordham University Press. (Özgün eser basım 2006).
• Derrida, J. (2014). Platon’un eczanesi (2. Baskı). (Z. Direk, Çev.). Pinhan Yayıncılık. (Özgün eser basım 1972).
• Descartes, R. (2015). Duygular ya da ruh halleri (1. Baskı). (Ç. Dürüşken, Çev.). Alfa Yayınları.
• Descartes, R. (2019). Meditasyonlar (3. Baskı). (Ç. Dürüşken, Çev.). Alfa Yayınları.
• Descartes, R. (2020). Yöntem Üzerine Konuşma (3. Baskı). (Ç. Dürüşken, Çev.). Alfa Yayınları.
• Diener, A. C. & Hagen, J. (2012). Borders: A very short introduction (1. Baskı). Oxford University Press.
• Direk, Z. (2021). Çağdaş kıta felsefesi: Bergson’dan Derrida’ya (1. Baskı). Fol Yayınları.
• Dubiner, S. (2008). Cell Garden [Resim]. https://www.cybermuse.com/inspired-by-biology/
• Dubiner, S. (5 Mayıs 2011). The amazing universe of the cell. https://www.cybermuse.com/blog/
• Dubiner, S. (2016). Bee’s Wing [Resim]. https://shoshanah-dubiner.pixels.com/
• Ejder, Ö. & Talay Turner, Z. (2023). Spinoza, Art, and the Ethics of Relationality. İ. B. Tekin ve Ö. Sözalan (Ed.), (Non) Human Bodies (1. Baskı., s. 103-115) içinde. Peter Lang.
• Ergün, E. (2020). Ruhsuz Makine: Hayvan. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi. 29, 441-456.
• Haraway, D. J. (2016). Staying with the trouble: Making kin in the chthulucene (1. Baskı). Duke University Press.
• Hegel, G. W. F. (2010). The Science of logic. (G. D. Giovanni, Çev.). Cambridge University Press. (Özgün eser basım 1812).
• Heidegger, M. (1995). The fundamental concepts of metaphysics: World, finitude, solitude. (W. M. ve N. Walker, Çev.). Indiana University Press. (Özgün eser basım 1983).
• Heidegger, M. (2001). The origin of the work of art. (A. Hofstadter, Çev.). Poetry, Language, Thought (s. 15-87) içinde. HarperCollins.
• Heidegger, M. (2009). Basic concepts of Aristotelian philosophy (1. Baskı). (R.D. Metcalf ve M. B. Tanzer, Çev.). Indiana University Press. (Özgün eser basım 2002).
• Heidegger, M. (2014). Introduction to metaphysics (2. Baskı). (G. Fried ve R. Polt, Çev.). London: Yale University Press. (Özgün eser basım 1953).
• Heidegger, M. (2023). Physis: Kavramı ve özü üzerine (1. Baskı). (Z. Sayın, Çev.). VakıfBank Kültür Yayınları. Illich, I. (2018). Şenlikli toplum (5. Baskı). (A. Kot, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Özgün eser basım 1973).
• Kant, I. (1998). Critique of pure reason (1. Baskı). (P. Guyer ve A. W. Wood, Çev. ve Ed.). Cambridge University Press. (Özgün eser basım 1781).
• Karabolu, G. (2019). Hayvancılık, özel ağaçlandırma ve neoliberal çitleme deneyimleri: Marmara Adası örneği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kambouchner, D. & Buzonz, F. (2012). Descartes sözlüğü. (M. Erşen, Çev.). Say Yayınları.
• Klee, P. (1961). Notebooks volume 1: The thinking eye. J. Spiller (Ed.), (R. Manheim, Çev.). Lund Humphries.
• Kojève, A. (2001). Hegel Felsefesine Giriş (2. Baskı). (S. Hilav, Çev.). YKY. (Özgün eser basım 1947).
• Kurtar, S. (2014). Heidegger ve poetik düşünme: Düşünceye açılan yeni yollar (1. Baskı). Pharmakon Yayınevi.
• Lemm, V. (2018). Nietzsche’nin hayvanları (1. Baskı). (V. Ay, Çev.). Gram Yayınları. (Özgün eser basım 2009).
• Little, H. G. & Scott, R. & Jones, H. S. (1996). Greek-English Lexicon (10. Baskı). Clarendon Press. (Özgün eser basım 1843).
• Marder, M. (2013). Plant-Thinking: Philosophy of vegetal life (1. Baskı). Columbia University Press.
• Marder, M. (2014). The philosopher’s plant: An intellectual herbarium (1. Baskı). Columbia University Press.
• Margulis, L. & Sagan, D. (1995). What is life? (1. Baskı). University of California Press.
• Nietzsche, F. (1998). Ahlakdışı anlamda doğruluk ve yalan üzerine. (O. Aruoba, Çev.), Cogito. 16, ss.55-66.
• Orman, E. (2000). Hegel felsefesinde sınır kavramının önemi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Pehlivan, E. (2020). Kant’ta eleştiri ve sınır kavramları üzerine bir inceleme. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Plato. (1962). Vol VIII: Statesman, Philebus, Ion. (H. N. Fowler, Çev. ve Ed.). Harvard University Press.
• Plumwood, V. (2017). Feminizm ve doğaya hükmetmek. (B. Ertür, Çev.). Metis Yayınları. (Özgün eser basım 1993).
• Rodis-Lewis, G. (1993). Descartes ve rasyonalizm (1. Baskı). (Çev. H. Karyol, Çev.). İletişim Yayınları. (Özgün eser basım 1966).
• Stark, H. (2015). Deleuze and critical plant studies. Ed. J. Roffe ve H. Stark (Ed.), Deleuze and Non/Human (s. 180-197) içinde. Palgrave Macmillan.
• Spinoza, B. (2012). Ethica (1. Baskı). (Ç. Dürüşken, Çev.). Kabalcı Yayınları. (Özgün eser basım 1677).
• Tutalar, L. & Bozok, N. (2023). Antroposen’in ritminden çıkış için bir tartışma: Bitkilerin, adımların ve göçebeliğin iyileştirici bilgisi. N. Bozok, A. Yılmaz ve B. Kesgin (Haz.), Antroposen’in İzleri: İnsanın Dünyayla İlişkisi Üzerine Tartışmalar (1. Baskı., s. 185-215) içinde. Bağlam Yayınları.
• Uexküll, J. V. (2010). A foray into the worlds of animals and humans with a theory of meaning (1. Baskı). (J. D. O’Neil, Çev.). University of Minnesota Press. (Özgün eser basım 1934).
• Watkin, W. (2010). Derrida’s limit. Derrida Today, 3 (1), 113-136. https://www.jstor.org/stable/48616348
• Wood, D. (1990). Philosophy at the limit (1. Baskı). Unwin Hyman.
• Wood, D. (2015). Hayvanlar hakkındaki hakikat. (E. Koyuncu Çev.). Cogito, 80, 118- 135.
• Yücefer, H. (2010). Deleuze’ün Bergsonculuğuna giriş. Bergsonculuk. (2. Baskı., s. 7-50) içinde. Otonom Yayınları.
• Zourabichvili, F. (2021). Deleuze: Bir olay felsefesi (2. Baskı). (A. Z. Kılıç, Çev.). Bağlam Yayınları. (Özgün eser basım 1994).