Doğurganlık Oranlarının Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilirliğine Etkisi

Year 2025, Issue: Aile Yılı Özel Sayısı, 74 - 87, 18.12.2025

Eray Karagöz , Özgür Hakan Çavuş

Abstract

Doğurganlık oranlarındaki düşüş hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde sosyal güvenlik sistemlerinin sürdürülebilirliği açısından temel bir tehdit olarak değerlendirilmektedir. Türkiye özelinde, 1960’lı yıllarda altı seviyelerinde olan toplam doğurganlık hızı 2023 itibarıyla 1,51’e gerilemiştir. Bu eğilim, demografik geçiş teorisinin öngördüğü biçimde modernleşme, eğitim düzeyindeki artış, kadınların işgücüne katılımı ve sosyoekonomik koşullardaki değişimle açıklanabilir. Ancak bu sürecin en kritik sonucu, nüfusun hızla yaşlanması ve işgücü arzında meydana gelen daralmanın sosyal güvenlik sistemi üzerinde yapısal bir baskı yaratmasıdır. TÜİK projeksiyonları, önümüzdeki yıllarda aktif nüfusun azalacağını ve yaşlı nüfusun toplam içindeki payının artacağını göstermektedir. Bu demografik dönüşüm, aktif/pasif sigortalı oranını olumsuz etkileyerek prim gelirlerini sınırlandırmakta; emekli aylıkları ile sağlık harcamalarının büyümesine yol açmaktadır. Literatürde ideal aktif/pasif oranının en az dört düzeyinde olması gerektiği vurgulanırken, Türkiye’de bu oran 2024 itibarıyla 1,61 olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla, doğurganlık oranlarındaki gerileme, sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliği için kritik bir risk unsurudur. Bu çalışma, demografik eğilimlerin sosyal güvenlik dengeleri üzerindeki etkilerini tartışmakta ve politika yapıcılar için değerlendirmeler sunmaktadır.

Keywords

Doğurganlık , Nüfusun Yaşlanması , Sosyal Güvenlik , Aktif/Pasif Oranı , Sürdürülebilirlik

The Impact of Fertility Rates on the Sustainability of the Social Security System

Abstract

The decline in fertility rates is regarded as a fundamental threat to the sustainability of social security systems in both developed and developing countries. In the case of Turkey, the total fertility rate, which stood at around six in the 1960s, fell to 1.51 by 2023. This trend can be explained within the framework of the demographic transition theory, particularly by modernization, rising education levels, increasing female labor force participation, and changes in socioeconomic conditions. The most critical consequence of this process, however, is the rapid aging of the population and the contraction of labor supply, which together create structural pressures on the social security system. Projections by the Turkish Statistical Institute indicate that the active population will decline in the coming years, while the share of the elderly in the total population will rise. This demographic transformation negatively affects the active/passive insured ratio, limiting contribution revenues, while simultaneously increasing expenditures on pensions and healthcare services. Although the literature emphasizes that an ideal active/passive ratio should be at least four, this ratio in Turkey was recorded at 1.61 in 2024. Therefore, the decline in fertility rates constitutes a critical risk to the financial sustainability of the social security system. This study discusses the effects of demographic trends on the balance of the social security system and provides insights for policymakers.

Keywords

Fertility , Population Aging , Social Security , Active/Passive Ratio , Sustainability

References

• Bakkal, S. (2025). Türkiye’de Yüksek Enflasyon Nedeniyle Doğum Oranlarinin Azalması ve Sonuçları. Yönetim Bilimleri Dergisi, 23(56), 814-840. https://doi.org/10.35408/comuybd.1559881
• Barr, N., ve Diamond, P. (2008). Reforming pensions: Principles and policy choices. Oxford University Press.
• Becker, G. S. (1960). An economic analysis of fertility. In Demographic and Economic Change in Developed Countries (pp. 209–231). Princeton University Press.
• Bongaarts, J. (2017). The causes of educational differences in fertility in sub-Saharan Africa. Genus, 73(2), 183–201.
• Coşan, B. (2022). Türkiye’de doğurganlığın değişimi: Sosyal politika açısından riskler ve fırsatlar. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 22(56), 597–617. https://doi.org/10.21560/spcd.vi.963155
• Esping-Andersen, G. (1999). Social foundations of postindustrial economies. Oxford University Press. Eurostat. (2023). Fertility statistics.
• Gocer, İ., & Tatlı, H. (2017). Sustainability of social security systems in EU countries: Panel cointegration analysis with multiple structural breaks under cross-sectional dependence. Theoretical and Applied Economics, 24(1), 83–98.
• Güner, Z. B. (2015). Uzun ömürlülük riskinin sosyal güvenlik sistemi dengesine etkisi. Sosyal Güvence Dergisi, 7, 58–82.
• International Labour Organization (ILO). (2019). Promoting decent employment for a sustainable social security system (Policy Brief, Geneva). Geneva: ILO.
• Kılıç, R.N. & Köse, M. (2025). Türkiye’de Doğurganlığın Toplam Doğurganlık Hızına Göre Mekânsal Analizi (2014-2024). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(Aile Özel Sayısı), 422-441
• Kharazishvili, Y., Kwilinski, A., Grishnova, O., & Dzwigol, H. (2020). Social Safety of Society for Developing Countries to Meet Sustainable Development Standards: Indicators, Level, Strategic Benchmarks (with Calculations Based on the Case Study of Ukraine). Sustainability, 12(21), 8953. https://doi.org/10.3390/su12218953 Kutluselim, İ. (2022). Sosyal Güvenlik Sistemleri ve Türkiye’de Sistemin Sürdürülebilirliği. Düşünce Dünyasında Türkiz, 7(37), 83-98.
• Lesthaeghe, R. (2010). The unfolding story of the second demographic transition. Population and Development Review, 36(2), 211–251.
• McDonald, P. (2000). Gender equity in theories of fertility transition. Population and Development Review, 26(3), 427–439.
• OECD. (2021). Pensions at a Glance 2021: OECD and G20 Indicators, OECD Publishing. Paris.
• Önder Yaşar, N. (2025). Yaşlanma ve Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Sürdürülebilirliği Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Fiscaoeconomia, 9(2), 1088-1111. https://doi.org/10.25295/fsecon.1607115
• Sosyal Güvenlik Kurumu (2024). 2024 Yılı Faaliyet Raporu. Ankara: SGK Yayınları.
• Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilirliği Özel İhtisas Komisyonu (2023). Rapor. Ankara: Strateji ve Bütçe Başkanlığı Yayınları.
• T.C. Kanun, 7524, (02.08.2024), Vergi Kanunları ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
• T.C. Kanun, 7538, (15.01.2025), Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
• Tatlı, H. & Göçer, İ. (2015). Türkiye’de sosyal güvenlik politikalarının sürdürülebilirliği: çoklu yapısal kırılmalı eş bütünleşme analizi. Business and Economics Research Journal, 6(3), 87-111
• Toker, B., & Şahin, H. (2024). Kadın işgücüne katılım oranı ile doğurganlık hızındaki değişimin sosyal güvenlik sistemine etkisi: Projeksiyon analizi. Sosyal Güvence Dergisi, 12(24), 1104–1130. https://doi.org/10.21441/sosyalguvence.1473426
• TÜİK. (2024). Nüfus Projeksiyonları.
• Valls Martínez, M. d. C., Santos-Jaén, J. M., Amin, F.-u., & Martín-Cervantes, P. A. (2021). Pensions, Ageing and Social Security Research: Literature Review and Global Trends. Mathematics, 9(24), 3258. https://doi.org/10.3390/math9243258
• Wise, D. & Woodbury, R. (2009). Social Security in a Changing Environment: Findings from the Retirement Research Center at the National Bureau of Economic Research. https://www.ssa.gov/policy/docs/ssb/v69n4/v69n4p65.html
• World Commission on Environment and Development (WCED). (1987). Our common future. Oxford University Press.
• Yurdadoğ, V., Akça, H., & Bozatlı, O. (2019). Sürdürülebilir Sosyal Güvenlik Sistemi İçin Mali Kural Önerisi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 26(2), 651-675. https://doi.org/10.18657/yonveek.543303
• Zhang, T.-T., Cai, X.-Y., Shi, X.-H., Zhu, W., & Shan, S.-N. (2023). The Effect of Family Fertility Support Policies on Fertility, Their Contribution, and Policy Pathways to Fertility Improvement in OECD Countries. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(6), 4790. https://doi.org/10.3390/ijerph20064790