AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI VE AVRUPA BİRLİĞİ AYRIMCILIK YASAĞI DİREKTİFLERİ ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU KANUNU’NUN BİR DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2022, Sayı: 45, 95 - 120, 05.09.2022

Evren Elverdi

Öz

Ayrımcılık yasağı, birçok insan hakları metninde kendine yer bulan önemli bir insan hakkıdır. Avrupa düzeyinde ise ayrımcılık yasağı, başta Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi olmak üzere Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı’nda ve özel olarak ayrımcılık yasağı ile ilgili çeşitli Avrupa Birliği direktiflerinde kendine yer bulmuştur. 6/4/2016 tarihli ve 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu ile de ilk defa doğrudan, ayrımcılık yasağını düzenleyen bir yasa mevzuatımıza girmiştir. Bu Kanunun gerekçesi olarak insanlık onuruna yaraşır bir hayatın çerçevesini çizen temel hak ve hürriyetlerin korunması, geliştirilmesi ile bunlardan yararlanma bakımından hiç kimsenin ayrımcılığa maruz kalmaması ve eşit muamele görmesi gösterilmiş ve Kanunun Avrupa Birliği müktesebatına ve Avrupa Konseyi belgelerine uyumlu olarak düzenlendiği ifade edilmiştir. Bu gerekçeler ve ifadeler doğrultusunda bu çalışmada, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin ayrımcılık yasağı ile ilgili kararlarında ve Avrupa Birliği direktiflerinde ayrımcılık yasağı ve uygulamaları; ayrımcılık türleri, korunan ayrımcılık temelleri ve ayrımcılığın kapsamı yönünden ele alınarak Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununun bu çerçevede bir değerlendirilmesinin yapılması amaçlanmıştır. Çalışmada ilk önce ayrımcılık yasağından genel olarak bahsedildikten sonra ayrımcılık türleri, korunan ayrımcılık temelleri ve ayrımcılığın kapsamı konularının Avrupa hukuku ve mevzuatında ve Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununda bir karşılaştırması yapılmaya çalışılmıştır. Çalışma sonunda ise Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununun genel bir değerlendirilmesi yapılarak bu Kanunun daha etkin ve işlevsel olması ve uygulanması yönünden çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ayrımcılık yasağı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa Birliği, Ayrımcılık yasağı direktifleri, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu

Kaynakça

• 2019/54 karar nolu başvuru, 10/9/2019, TİHEK İnternet Sitesi, https://www.tihek.gov.tr/upload/file_editor/2021/04/1618297518.pdf. (Erişim tarihi: 10/6/2021)
• Avrupa Birliği, Temel Haklar Şartı, 18/12/2000.
• Avrupa Birliği Konseyi, Irk ve Etnik Kökene Bakılmaksızın Kişilere Eşit Muamelede Bulunulması İlkesinin Uygulanmasına İlişkin Direktif, (2004/43/EC), 27/6/2000.
• Avrupa Birliği Konseyi, İstihdam ve İş Konusunda Eşit Muamele İçin Bir Genel Çerçeve Oluşturulmasına İlişkin Direktif, (200/78/EC), 27/11/2001.
• Avrupa Birliği Konseyi, Mal ve Hizmetlere Erişim ve Mal ve Hizmet Sunumunda Kadın ve Erkeğe Eşit Muamele İlkesinin Uygulanmasına İlişkin Direktif, (2004/113/EC), 13/12/2004.
• Avrupa Birliği Konseyi, İstihdam ve Meslek Sahibi Olma Konularında Erkek ile Kadınlara Eşit Fırsatlar Tanınması ve Eşit Muamelede Bulunulması İlkesinin Uygulanmasına İlişkin Direktif, (2006/54/EC), 5/7/2006.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Marcx/Belçika, Başvuru No. 6833/74, 13/6/1979.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Gaygusuz/Avusturya, Başvuru No. 17371/90, 16/9/1996.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Buckley/Birleşik Krallık, Başvuru No. 20348/92, 25/9/1996.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Thlimmenos/Yunanistan, Başvuru No. 34369/97, 6/4/2000.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Sidabras ve Dziautas/Litvanya, Başvuru No. 55480/00 ve 59330/00, 27/7/2004.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, D.H. ve Diğerleri/Çek Cumhuriyeti, Başvuru No. 57325/00, 13/11/2007.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, E.B./Fransa, Başvuru No. 43546/02, 22/1/2008.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Burden/Birleşik Krallık, Başvuru No. 13378/05, 29/4/2008.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Slawomir Musial/Polonya, Başvuru No. 28300/06, 20/1/2009.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Opuz/Türkiye, Başvuru No. 33401/02, 9/6/2009.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Carson ve Diğerleri/Birleşik Krallık, Başvuru No. 42184/05, 16/3/2010.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Dokic/Bosna Hersek, Başvuru No. 6518/04, 27/5/2010.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Kiyutin/Rusya, Başvuru No. 2700/10, 10/3/2011.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Bah/Birleşik Krallık, Başvuru No. 56328/07, 27/11/2011.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Horvath ve Kiss/Macaristan, Başvuru No. 11146/11, 29/11/2013.
• Avrupa Konseyi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, 4/11/1950.
• Avrupa Konseyi, 12 Nolu Ek Protokol, 4/11/2000.
• Birleşmiş Milletler, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, 10/12/1948.
• Birleşmiş Milletler, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi, 16/12/1966.
• Birleşmiş Milletler, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, 4/1/1969.
• Birleşmiş Milletler, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Tasfiyesi Sözleşmesi, 18/12/1979.
• Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi, 18 Nolu Genel Yorum: Ayrımcılık Yasağı, 10/11/1989.
• Birleşmiş Milletler Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi, Genel Tavsiye No. 32: Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmede Özel Tedbirlerin Anlamı ve Kapsamı, 24/9/2009.
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu Tasarısı (1/596) ile Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu ve İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Raporları, Sıra Sayısı: 149, 22/2/2016, TBMM İnternet Sitesi, https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss149.pdf. (Erişim tarihi: 10/6/2021)
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu Tasarısı, 1/596, 28/1/2016, s. 3-5, TBMM İnternet Sitesi, https://www2.tbmm.gov.tr/d26/1/1-0596.pdf. (Erişim tarihi: 10/6/2021)
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, 6701, 6/4/2016, Mevzuat Bilgi Sistemi İnternet Sitesi, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6701&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5. (Erişim tarihi: 10/6/2021)