Gökçeada ve Bozcaada’da Deniz Avcılığı Folkloru

Year 2024, , 227 - 259, 20.12.2024

Cem Meriç , Mehmet Ali Yolcu

https://doi.org/10.59902/yazit.1578780

Abstract

Tarih sahnesinde görüldüğü ilk andan itibaren insanoğlu; çevresindeki tehlikelere karşı korunma içgüdüsünün etkisiyle hayatta kalabilmek adına çeşitli yollara başvurarak çözüm arayışına girmiştir. Başlangıçta fiziksel ve bilişsel özellikleri ile gözlem yetenekleri sayesinde yaşadıkları dünyanın doğal ve rutin düzenine uyum sağlayabilme amacı güden ilk insanlar, ilerleyen süreçte bu özelliklerini daha da geliştirerek avcılığı temel bir yaşam faaliyeti olarak hayatlarının merkezine almıştır. İlkel düzlemdeki avcılık; beslenme, korunma ve giyinme gibi birincil derecedeki ihtiyaçların karşılanması bakımından büyük önem arz ederken zamanla ticari ilişkilerin de gelişmesiyle birlikte ekonomik bir gelir kaynağı da oluşturmuş, zamanla avcılık ekonomik boyutunun yanı sıra doğayla bütünleşik vaziyette gerçekleştirilen sportif özellikli modern bir faaliyet olarak da görülmüştür. Dünyanın fiziksel yapısını oluşturan karasal ve sucul ortamlar, tarih boyunca avcılığın icra edildiği iki ana merkezi oluşturmuştur. Özellikle canlı çeşitliliği dikkate alınarak orman ve deniz gibi ortamlarda yoğun şekilde avlanan insanoğlu, doğayla kurduğu ilişkilerini avcılık yoluyla daha da derinleştirmiştir. Doğa-insan özelinde kurulan bu derin ilişki, animistik dünya görüşünün de etkisiyle avcılık faaliyetlerine sosyo-kültürel bir anlam kazandırarak içeriğinin folklorik ögelerle zenginleşmesine de zemin hazırlamıştır. Tüm kadim uygarlıklar gibi yaşadıkları bölgelerin coğrafi yapısına uygun şekilde avlanan Türklerin deniz avcılığına geçiş süreçlerinde ise şüphesiz denize kıyısı olan yerler ile denizde ada formunda bulunan doğal oluşumlarla tanışmaları etkili olmuştur. Çanakkale iline bağlı olup Ege Denizi'nin kuzeyinde yer alan ve aynı zamanda deniz avcılığı faaliyetlerinin kültürel ve ekonomik dokusunda merkezi bir rol üstlendiği Gökçeada ve Bozcaada, stratejik konuma sahip iki önemli Türk adasıdır. Bu çalışmada, adalarda yapılan saha araştırması sonucunda elde edilen deniz avcılığı verileri folklor disiplini çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Keywords

Deniz avcılığı, folklor, Gökçeada, Bozcaada, doğa-insan ilişkisi

Ethical Statement

Bu çalışmanın saha araştırmaları Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Etik Kurulu, Bilimsel Araştırma Etik Kurulu’nun 16.02.2023 tarih ve 02/06 sayılı Etik Kurul Onayı ile gerçekleştirilmiştir.

Folklore of Sea Hunting in Gokceada and Bozcaada

Abstract

From the very first moment they appeared on the stage of history, human beings have sought solutions by resorting to various means in order to survive under the influence of the instinct of protection against the dangers around them. In the beginning, the first people, who aimed to adapt to the natural and routine order of the world they lived in thanks to their physical and cognitive characteristics and observation skills, further developed these characteristics in the following process and put hunting at the centre of their lives as a basic life activity. While hunting at the primitive level is of great importance in terms of meeting primary needs such as nutrition, protection and clothing, it has also created an economic source of income with the development of commercial relations over time, and over time, hunting has been seen as a modern activity with sportive features integrated with nature as well as its economic dimension. Terrestrial and aquatic environments, which constitute the physical structure of the world, have formed the two main centres where hunting has been carried out throughout history. Human beings, who have hunted intensively in environments such as forests and seas, especially considering the diversity of living things, have deepened their relations with nature through hunting. This deep relationship established between nature and human beings has given a socio-cultural meaning to hunting activities with the influence of the animistic world view and has also paved the way for the enrichment of its content with folkloric elements. Like all ancient civilisations, the Turks, who hunted in accordance with the geographical structure of the regions they lived in, were undoubtedly effective in their transition to sea hunting, meeting with the places with sea coasts and natural formations in the form of islands in the sea. Gökçeada and Bozcaada, which are connected to Çanakkale province and located in the north of the Aegean Sea, are two strategically important Turkish islands where sea fishing activities play a central role in the cultural and economic fabric. In this study, the sea fishing data obtained as a result of the field research conducted on the islands are evaluated within the framework of folklore discipline.

Keywords

Sea hunting, folklore, Gökçeada, Bozcaada, nature-human relationship

Ethical Statement

The field research of this study was carried out with the Ethics Committee Approval of Çanakkale Onsekiz Mart University Graduate Education Institute Ethics Committee, Scientific Research Ethics Committee dated 16.02.2023 and numbered 02/06.

References

• Aça, Mustafa (2015). “Giresun ve Trabzon Yöresi Balıkçılarının Av Merkezli İnanış ve Uygulamalarına Karşılaştırmalı Bir Bakış”. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(2): 33-56.
• Aça, Mustafa (2019). “Halk Bilgisinin Takvim, Mevsim/İklim, Çevre, Sağaltma, Ölçme ve Hukuka Dönük Temsilleri.” Halk Bilimi El Kitabı. Ed. Mustafa Aça. Ankara: Nobel Akademik Yayınları, 441-468.
• Aça, Mustafa (2020). Denizin Çocukları (Giresun ve Trabzon Yöresi Balıkçılarının Meslek Folkloru). İstanbul: Hiperyayın.
• Çalışkan Vedat ve Olcay Elvan (2008). “Boğazın Balıkları: Çanakkale’de Ekonomik, Mekânsal, Kültürel Etkiler ve Yeni Olanaklar”. Çanakkale Merkezi Değerleri Sempozyumu (Çanakkale, 25 Ağustos-31 Mayıs 2008). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 252-261.
• Dinç, Mustafa (2018). “Toprakla İlgili Halk Hukuku Uygulamaları”. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1: 36-46.
• Dinç, Mustafa (2021). Yeni Adalılar: Çanakkale Adalarında Göç, Halk Kültürü, Kimlik ve Dönüşüm. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Duru, Mustafa Nafiz (1964). Av ve Avcılığa Ait Folklor. Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi.
• Elçin, Şükrü (1963). “Ayvalık Balıkçılığı Üzerine Notlar”. Türk Etnografya Dergisi, 6: 18-25.
• Erginer, Gürbüz (1970). Uşak Takvimi. Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Etnoloji Kürsüsü.
• Fedâkar, Pınar ve Derdiçok, Nükte Sevim (2016). “Meslek Folkloru Bağlamında Kıyı Ege Kadın Balıkçı Folkloru”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(36): 95-106.
• Fırat, Mümtaz (2018). “Balıkçılık Folkloru: Çanakkale Geleneksel Balıkçılığı Üzerine Bir Değerlendirme”. 9. Milletlerarası Türk Kültürü Kongresi (Ankara, 20-23 Kasım 2017). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yayınları, 175-189.
• Kara, Ülkü (2019). “Kültür Bilimlerinin Bir Şubesi Olarak Halk Bilimi.” Halk Bilimi El Kitabı. Ed. Mustafa Aça. Ankara: Nobel Akademik Yayınları, 13-38.
• Örkün, Berkant (2016). Meslek Folkloru Bağlamında Mersin’de Balıkçılık. Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Soysal, İbrahim (2021). Mersin Halk Kültüründe Av ve Avcılık. Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tansuğ, Feryal (Der.) (2013). İmroz Rumları Gökçeada Üzerine. İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Tarhan, Esra (2024). Meslek Folkloru Bağlamında Adana’da Balıkçılık. Adana: Karahan Kitabevi.
• Tuncel, Metin (1993). “Çanakkale”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.8., 197-199.
• Yolcu, Mehmet Ali (2023). “Çanakkale Kıyı Balıkçılığına Dair Geleneksel Ekolojik Bilgi”. Uluslararası Deniz ve Kıyı Folkloru Sempozyumu (Muğla, 5-7 Ekim 2023). Ankara: T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 265-272.
• KK-1: Ali Demirkol, 1954 doğumlu, Ortaokul, Emekli-Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-2: Aydın Efe Özdemir, 2004 doğumlu, Lise, Öğrenci-Deniz Avcısı, Kaleköy/Gökçeada.
• KK-3: Birol Küçük, 1941 doğumlu, İlkokul, Emekli-Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-4: Burak Bal, 1980 doğumlu, Lise, Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-5: Cavidan İşten, 1970 doğumlu, Lise, Emekli, Merkez/Gökçeada/Çanakkale.
• KK-6: Cihan Başol, 1977 doğumlu, Lise, İşletmeci-Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-7: Güntekin Başol, 1937 doğumlu, İlkokul, Emekli-Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-8: Gürdal Öksüz, 1963 doğumlu, Ortaokul, Emekli-Deniz Avcısı, Kaleköy/Gökçeada/Çanakkale.
• KK-9: İlker Özdemir, 1973 doğumlu, İlkokul, Deniz Avcısı, Kaleköy/Gökçeada.
• KK-10: Katina Karanikola, 1958 doğumlu, Ortaokul, Emekli, Merkez/Gökçeada/Çanakkale.
• KK-11: Kerim Kılavuz, 1955 doğumlu, Lisans, Emekli-Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-12: Mehmet Başol, 1977 doğumlu, Lise, Emekli-Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-13: Mehmet Öksüz, 1967 doğumlu, Ortaokul, Deniz Avcısı, Kaleköy/Gökçeada/Çanakkale.
• KK-14: Metin Doğan, 1974 doğumlu, İlkokul, İşletmeci-Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-15: Mustafa İşten, 1967 doğumlu, İlkokul, -Deniz Avcısı, Merkez/Gökçeada/Çanakkale.
• KK-16: Orhan Seven, 1974 doğumlu, Ortaokul, Esnaf-Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-17: Ramazan Tokça, 1975 doğumlu, Ortaokul, Deniz Avcısı, Merkez/Bozcaada/Çanakkale.
• KK-18: Tayyar İşten, 1969 doğumlu, Lise, İşçi-Deniz Avcısı, Merkez/Gökçeada/Çanakkale.
• KK-19: Yaşar Aydın, 1980 doğumlu, Ortaokul, Deniz Avcısı, Merkez/Gökçeada/Çanakkale.
• KK-20: Yusuf Elbi, 1963 doğumlu, İlkokul, Deniz Avcısı, Kaleköy/Gökçeada/Çanakkale.