Imam Serahsi's View on Mınorıty Rights

Year 2019, , 257 - 286, 31.12.2019

Mustafa Kelebek

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2019.5.2.04

Abstract

Like the other modern judicial system there isn’t “minority” term in Islamic Law. Instead of this insulting and impolite using/understanding of “minority”, Islamic Law gives place to “zımmi” and “muste’men” for this conseption.

Zımmi means a citizen who is entitled to ‘be a citizen’ by the contract and is guarenteed the whole rights’ by goverment/ Darulislam. And muste’men is a foreigner whose rights secured by the way of “eman/security”.
Either “zımmi” or “muste’men” have their religious and judicial rights. Even though the contradiction between Islamic Law and the judicial system of them, they could exploit their law of interia/ national law independently.

Keywords

Islamic Law, Zımmi, Muste’men, Human Rights, Minority Rights, The Constitution of Medina

İmam Serahsî ’nin Azınlık Haklarına Bakışı

Abstract

Azınlık deyimi, Batı hukukunda, bir kamu hukuk terimi olarak kullanılmaktadır. Çoğu kez, hâkim kitle tarafından hakkı gasbedilen bir nüfus yoğunluğunu anımsatmaktadır. Çağdaş hukuk sistemindeki “ülke” kavramı ile İslam Hukukunda “dâr” kavramı arasında sistem farklılığı vardır. Çağdaş hukuk sistemlerinde, ülkenin bir “aslî” vatandaşı bir de ülkenin normal vatandaşlık statüsünden farklı haklara sahip, -adeta bir alt sınıf diyebileceğimiz- “ikincil” vatandaş vardır. Bu kesim, bütün haklarını ülkenin asıl vatandaşlarının getirdiği sınırlara göre kullanır. Ülkede “yerli” ve “yabancı” çağrışımlı iki vatandaş olup, birincilin tanıdığı kadar varlık gösterebilen bir ikincil grup hayat sürer. Bu ikincil gruba, Batı Hukuku sisteminde “azınlık” deyimi kullanılır.
İslam Hukuku, ülkeleri (dâr), Dâru’l-İslâm ve Dâru’lküfr olarak ikiye ayırır. Bu ayrım, bir aşağılama adına değil, var olansosyal realiteyi kabul etmek adına kavramsallaştırılmış bir ifadedir. Dâru’l-İslâmın iyi ilişkiler içinde olduğu ülkeye Dâru-s-sulh adı verilir ve bu ülkenin vatandaşlarına her türlü seyahat hakkı tanınır.
Dârulislam vatandaşları, Müslüman ve gayrimüslimlerden oluşur. Her iki grub da “aslî” vatandaşlık hakkına sahiptir. Gayrimüslim vatandaş için, küçümseyici, incitici “azınlık” (minority) deyimi yerine, “zimmî” ve “müste’men” ifadeleri kullanılır.

Zimmî, sözleşme gereği vatandaşlık hakkı kazanan ve her türlü hakları Dârulislam (İslami Devleti) tarafından garanti edilen vatandaş demektir. Müste’men ise, kendisine eman (güvence) verilen yabancı demektir. İslam hukukunda gerek zimmî, gerekse müste’men, dînî ve hukukî bütün haklara sahiptir. Onlara, hukukî özerklik verilmiştir. İslama ters düşse bile, kendileri için meşru olan iç hukuklarını serbestçe kullanabilirler.
İmam Serahsî (483/1090), Buhara Meşâih geleneği çevresinde İmam Mâtürîdî () ekolüne bağlı büyük bir İslam Fakîhidir.

Keywords

İslam Hukuku, Zimmi, Müste’men, İnsan hakları, Azınlık hakları, Medine vesikası

References

• Arkoun, Muhammed, “Târîhiyyetu’l-Fikri’l-A’rabî”, (çvr. Haşim Salih), el-Merkezu’s-Sakafî, Beyrut 1966.
• Arkoun, Muhammed, “el-Fikru’l- İslâmî Nakdun ve’ctihâdun”, (çvr. Haşim Salih), Dâru’s-Sakafî, Beyrut 1992.
• Arkoun, Muhammed, “ İâdetu’l- ’tibâr ile’l-Fikri’d-Dînî”, I-II, (Röportaj: Haşim Salih), el-Kermil, sayı: 34-35, Kahire, 1989-1990, II, 37.
• Arkoun, Muhammed, “el- İslam ve’l-Hadâse”, s. 323; Karadaş, s. 166-169.
• Armağan, Servet, İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, DİB Yayınları, Ankara, 1987.
• Atay, Hüseyin, “İslamı Yeniden Anlama”, Ankara, 2001.
• Attas, Seyyid Muhammed Nakib, “Islam and Secularism”, Kuala Lumpur 1978.
• Ayan, Engin, Horasan ve Civarında Oğuz Boyları, (Doktora Tezi), MÜSBE, İstanbul 1998; Yıldız, Hakkı Dursun, “Arap” D A, III, 273.
• Babanzade Ahmed Naim, İslamda Davay-ı Kavmiyyet, İstanbul 1332.
• Bedran, Eu’l-Ayneyn Bedran, el-Alâkâtu’l- ctimaıyye beyne’l-Müslimîn ve Ğayri’l-Müslimîn, Müessesetu Şebabi’l-Câmia, İskenderiye 1990.
• Bereke, Abdulmun’ım Ahmed, el- slâm ve’l-Müsâvât beyne’l-Müslimîn ve Ğayri’l-Müslimîn, Müessesetu Şebabi’l-Câmia, İskenderiye 1990.
• Bilge, Necip, Hukuk Başlangıcı, Ankara 1987.
• Çiğdem, Recep, “Azınlıkların Dinsel Sorunlarının slam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Yüksek slam Enstitüsü Yıllığı, Sofya 2009.
• Davutoğlu, Ahmet, “İnsan Hakları Kavramının Zihniyet Boyutu ve Siyasi Kullanımı”, Demokratik Hukuk Devletinde Temel Hak ve Hürriyetler, İlim Yayma Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1997.
• Ebu Zeyd, Nasr Hamid, “el- tticâhu’l-Aklî fi’t-Tefsîr-Dirase fi Kadıyyeti’l-Mecaz Inde’l-Mu’tezile”, Beyrut 1982.
• Ebu Zeyd, “el-Hıtâbât ve’t-Te’vîl”, s. 265.
• Fazlurrahman, “Islamisation of knowlodge”, AJISS, V/1, 1988.
• Fazlurrahman, “Islam and the Study of Religion”, Approaches to Islam in Religiaus, Stadies, s. 199.
• Ersoy, Mehmet Akif, “Safâhat”.
• Eskicioğlu, Osman, İslam hukuku Açısından hukuk ve İnsan hakları, Anadolu Matbaacılık, İzmir 1996.
• Gökalp, Ziya, Makaleler III, Ankara 1977, s. 3-16; A. J. Wensick, Kavim, A, VI, 453-454.
• Gözübenli, Beşir, “Türk Hukuk Tarihinde Kanunlaştırma Faaliyetleri ve Mecelle”, Ahmet Cevdet Paşa, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1997.
• Halaçoğlu, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı mparatorluğunda İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Ankara, 1988.
• Hamidullah, Muhammed,“İslamda Devlet daresi”, (çvr. Kemal Kuşçu), İstanbul 1963.
• Hamidullah, “İslam Fıkhı ve Roma Hukuku”, (çvr. Kemal Kuşçu), İstanbul 1964.
• Hamidullah, “İslam Hukuku Etüdleri”.
• Hamidullah, “Le Saint Coran”, Brentwod 1989.
• Hanefi, Hasen Haseneyn, “Kadâyâ Muâsıra”, Dâru’t-Tenvîr, Beyrut 1983; , “Kadâyâ Felsefiyye”, Kahire ty.
• İbn Haldun, Mukaddime, (çvr. Okan, Zeki Kadiri), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1970, II.
• İbn Kayyim, Ebu Abdillah Şemsuddin Muhammed el-Cevziyye, Ahkâmu Ehli’z-Zimme, (thk. Subhi es-Salih), Dâru’l-İlm l’l-Melâyîn, Beyrut 1996.
• Îsevî, Ahmed Îsevî, “Nazariyyetu’t-Teassüf fîsti’mâli’l-Hakk
• İzzetbegoviç, Aliya, “Konuşmalar”, (çvr. Fatmanur Altun-Rıfat Ahmetoğlu), Klasik Yayınları, İstanbul 2005.
• İzzetbegoviç, Aliya, “Özgürlüğe Kaçışım: Zindandan Notlar”, (çvr. Hasan Tuncay Başoğlu ), Klasik Yayınları, İstanbul 2005.
• İzzetbegoviç, Aliya, “Tarihe Tanıklığım”, (çvr. Alev Erkilet-Ahmet Demirhan-Hanife Öz), Klasik Yayınları, İstanbul 2003.
• Karadavi, Yusuf, “Fıkhu’l-Evleviyyat/Öncelikler Fıkhı”, (çvr. Abdullah Kahraman), İz Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Karadaş, Cağfer, “Çağdaş İslam Düşünürleri”, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
• Karaman, Hayrettin, İslam Hukuku, I, 23; Başgil, Ali Fuad, Din ve Laiklik, Sönmez Neşriyat, İstanbul 1962, s. 236.
• Karaman, Hayrettin, “Hayatımızdaki İslam”, İstanbul 2002.
• Kelebek, Mustafa, “İslam Hukuk Felsefesi Açısından Medine Vesikası”, CÜ FD (Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi), sayı:4, Sivas, 2000, s. 325-373, s. 6-12.
• Keskioğlu, Osman, Fıkıh Tarihi ve İslam Hukuku, Müftüoğlu Yayınları, Ankara 1969.
• Mevdudi, Ebu’l-A’la, “Tefhîmu’Kur’an”, Lahor 1991, I, 25.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, “Three Muslim Sages/Üç Müslüman Bilge”, (çvr. Ali Ünal), İstanbul 1985.
• Orhonlu, Cengiz, Osmnlı mparatorluğunda Aşiretlerin İskânı, İstanbul, 1963.
• Orhonlu, Cengiz, “Idealse and Realities/ slam: dealler gerçekler”, (çvr. Ahmet Özel), İstanbul 1985; “Knowloge and the Sacred”.
• Mahmesânî, Subhî, en-Nazariyyetu’l-Âmme li’l-Mûcebât ve’l-Ukûd fi’ş-Matlub, Mahmud, Ebû Yûsuf Haytuhu ve Âsâruhu ve Ârâuhu’l-Fıkhiyye, Bağdat, 1972.
• Sava Paşa, İslam Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd, (çvr. Baha Arıkan), Yeni matbaa, Ankara 1955.
• Serahsi, Usûl, II, 290-291; Şâtıbî, Ebu İshak İbrahim b. Musa, el-Muvaakat fî Usuli’ş-Şerîa, Dâru2l-Ma’rife, Beyrut 1975.
• Şekerci, Osman, İslam Ülkelerinde Gayrimüslimlerin Temel Hakları, Nun Yayıncılık, İstanbul 1996.
• Şener, Abdülkadir, Kıyas İstihsan Istıslah, Elif Matbaacılık, Ankara 1874. Şerîati’l- slamiyye, I-II, Beyrut 1948.
• Şentürk, Recep, “Kavim”, D A, Ankara 2002, XXV, 69.
• Temel, Ali Rıza, “İslamda ve Batıda İnsan Hak ve Hürriyetleri”, İstanbul 1995.
• Türkkaya, Ataöv, “Azınlıklar Üzerine Bazı Düşünceler”, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (Ocak Aralık 1987), XLII, 1 – 4 s. 54.
• Ubeyd, Mansur er-Râfiî, “el-İslamu ve Mevkıfuhû mine’l-Unfi ve’t-Tetarrufi ve’l- rhâb”, Mısır, 1987.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Aşiret” , İA, I, 709-710.
• Zeydan, Abdulkerim, Ahkâmu’z-Zimmiyyîn ve’l-Müste’menîn fî Dari’l- slâm, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1402/1982.