Üstün Yetenekli Ergenlerde Problemli İnternet Kullanımı ve Siber Zorbalık: Drama Temelli Bir Müdahale Programının Etkililiği

Year 2021, Volume: 16 Issue: 2, 167 - 190, 15.07.2021

Gülendam Akgül Derya Atalan-ergin Sıla Uzunpınar

Abstract

Üstün yetenek, merak, yaratıcılık, biliş ihtiyacı gibi özellikleri içeren ve bilişsel, duygusal ve davranışsal farklılıkları kapsayan bir kavramdır. Ergenler için yaşamlarının vazgeçilmez bir unsuru gibi görünen teknolojik cihazların kullanım amaçları, üstün yetenekli çocuklarda değişim göstermektedir. İnternet, bilgiye erişim hızıyla onlar için geniş bir araştırma alanı sunarken riskleri de içermektedir. Bu risklerin önlenmesi ve müdahalesi için atılacak adımların önemli olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmanın temel amacı, problemli internet kullanımına yönelik müdahale programının üstün yetenekli çocuklarda etkililiğinin sınanmasıdır. Çalışmada siber zorbalık düzeyinin azaltılması ve ana-baba aracılık stratejilerinin düzeyinin artırılması alt amaçlar olarak belirlenmiştir. Çalışmada ön test-son test kontrol gruplu deneysel desen kullanılmıştır. Programın etkililiği İşlevsel Olmayan İnternet Kullanımı Ölçeği, İnternette Ana-Baba Aracılığı Ölçeği ve Revize Edilmiş Siber Zorbalık Envanteri ile değerlendirilmiştir. Çalışma grubu 21 üstün yetenekli ortaokul öğrencisi ergenden oluşmaktadır. Deney (N=9) ve kontrol grupları (N=12) seçkisiz atama yöntemi ile belirlenmiştir. Deney grubuna dört oturumdan oluşan bilişsel-davranışçı yaklaşım temelli yaratıcı drama yöntem ve tekniklerini içeren müdahale programı uygulanmıştır. Program tanışma ve teknolojik araçlar; internet kullanımının faydaları, zararları ve işlevsel kullanım; internetin aşırı kullanımının sonuçları internet kullanımına alternatif etkinlikler ve zaman yönetimi konularını içermektedir. Sonuçlar deney grubunun aşırı meşguliyet ön test ve son test puanlarında anlamlı farklılık olduğunu göstermektedir. Çalışmada kullanılan programın özellikle aşırı meşguliyet belirti düzeyi yüksek üstün yetenekli ergenlerin belirti düzeylerini azaltmada kullanılması önerilmektedir.

Keywords

üstün yetenek, problemli internet kullanımı, siber zorbalık, ana-baba aracılığı müdahale programı, yaratıcı drama

References

• Ackerman, C. M. (1997). Identifying gifted adolescents using personality characteristics: Dabrowski’s overexcitabilities. Roeper Review, 19(4), 229-236.
• Adıgüzel, Ö. (2006). Yaratıcı drama kavramı, bileşenleri ve aşamaları. Yaratıcı Drama Dergisi, 1(1), 17-30.
• Adıgüzel, Ö. (2019). Eğitimde yaratıcı drama. (3.Basım). Yapı Kredi Yayınları.
• Atalan Ergin, D. (2018). Ergenlerde bağlanma, ana baba aracılığı ve dürtüselliğin problemli İnternet kullanımı ile akademik başarıya etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Beck, A. T. (Ed.). (1979). Cognitive therapy of depression. Guilford press. Beck, J. S. (2014). Bilişsel davranışçı terapi: Temelleri ve ötesi. (Çev. Ed. Muzaffer Şahin) Nobel Akademik Yayıncılık
• Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. (10. Baskı) Ankara: Pegem AAkademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2012). Örnekleme yöntemleri. http://w3.balikesir.edu.tr/~msackes/wp/wp-content/uploads/2012/03/BAY-Final-Konulari.pdf
• Cacioppo, J. T., & Petty, R. E. (1982). The need for cognition. Journal Of Personality and Social Psychology, 42(1), 116-131.
• Caplan, S. E. (2002). Problematic internet use and psychosocial well-being: development of a theory-based cognitive–behavioral measurement instrument. Computers in Human Behavior, 18(5), 553-575. Ceyhan, E. (2016). İnternet bağımlılığının bağlanma stilleri ve duygu düzenlemeyle ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Connolly, J. P. (2018). Exploring the factors influencing gifted adolescents’ resistance to report experiences of cyberbullying behavior: Toward an improved Understanding. Journal for the Education of the Gifted, 41(2), 136-159.
• Elliott, S. A., & Brown, J. S. L. (2002). What are we doing to waiting list controls?. Behaviour research and therapy, 40(9), 1047-1052. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(01)00082-1
• Erdur-Baker, Ö., ve Kavşut, F. (2007). Akran zorbalığının yeni yüzü: Siber zorbalık. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), 27, 31-42.
• Ergin, D. A. (2018) Problematic internet usage: Why and how often do adolescents use internet?. International Journal of Arts and Social Science, 1(3), 46-55.
• Ergin, D. A., ve Kapçi, E. G. (2019) İnternette ana-baba aracılığı ölçeği ergen ve ana-baba formlarının Türk Örnekleminde Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology, 10(2), 117-132.
• Erten Tatlı, C. (2020). Lise öğrencilerine yönelik problemli internet kullanımı (Pik) müdahale programı. (Ed. Zeynep Hamamcı, Fulya Türk). Geçmişten Günümüze Bilişsel Davranışçı Terapi Uygulamaları. PegemA Yayıncılık. Erol, B. (2020). Problemli internet kullanımını azaltma programı PİKAP. Pegem Akademi Doi: 10.14527/9786257228084Furnham, A., & Thorne, J. D. (2013). Need for cognition. Journal of Individual Differences, 34, 230-240.
• González-Cabrera, J., Tourón, J., Machimbarrena, J. M., Gutiérrez-Ortega, M., Álvarez- Bardón, A., & Garaigordobil, M. (2019). Cyberbullying in gifted students: Prevalence and psychological wellbeing in a Spanish sample. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(12), 2173.
• Gündoğdu, R., ve Adıgüzel, Ö. (2016). Stres ve yaratıcı drama: Üniversite öğrencileri ile yapılan bir çalışma. Yaratıcı Drama Dergisi, 11(1), 45-70. doi: 10.21612/yader.2016.004
• Hargrove, K. (2010). Stop school bullying: A tale of two girls. Gifted child today, 33(4), 39–40.
• Hinduja, S. & Patchin, J.W. (2010). Bullying, cyberbullying, and suicide. Archives of Suicide Research, 14(3), 206–221.
• Huan, V. S., Ang, R. P. & Chye, S. (2014). Loneliness and shyness in adolescent problematic internet users: the role of social anxiety. Child & Youth Care Forum, 43(5). Springer US.
• Jost, M. (2006). İleri zekâlı çocukları tespit etmek ve desteklemek. İzmir: İlya Yayınevi.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (5. Basım). Asil Yayın Dağıtım.
• Khurana, A., Bleakly, A., Jordan, A.B. & Romer, D. (2015). The protective effects of parental monitoring and ınternet restriction on adolescents’risk of online harassment. Journal of Youth Adolescence, 44(5),1039-1047.
• Kontostavlou, E. Z., & Drigas, A. S. (2019). The Use of information and communications technology (ICT) in gifted students. International Journal of Recent Contributions from Engineering, Science IT (iJES), 7(2), 60-67.
• Li, D., Zhou, Y., Li, X. & Zhou, Z. (2016). Perceived school climate and adolescent internet addiction: The mediating role of deviant peer affiliation and the moderating role of effortful control. Computers in Human Behavior, 60, 54-61.
• Lin, Y. H. & Gau, S. S. F. (2013). Association between morningness–eveningness and the severity of compulsive Internet use: the moderating role of gender and parenting style. Sleep medicine, 14(12), 1398-1404.
• Livingstone, S., Ólafsson, K., Helsper, E. J., Lupiáñez-Villanueva, F., Veltri, G. A. & Folkvord, F. (2017). Maximizing opportunities and minimizing risks for children online: The role of digital skills in emerging strategies of parental mediation. Journal of Communication, 67(1), 82-105.
• Mendoza, K. (2009). Surveying parental mediation: Connections, challenges, and questions for media literacy. Journal of Media literacy Education, 1, 28-41.
• Mitchell, M. S. (2011). Cyberbullying and academic achievement: Research into the rates of incidence, knowledge of consequences, and behavioral patterns of cyberbullying (Unpublished doctoral dissertation). University of Connecticut, Storrs.
• Morelock, M. (1992). Giftedness: The view from within. Understanding our gifted, 4(3), 11-15.
• Nedim-Bal, P. & Kahraman, S., (2015). The effect of cyber bullying sensibility improvement group training program on gifted students. Journal of Gifted Education Research, 3(2), 48-57.
• Ozcan, D., & Bicen, H. (2016). Giftedness and technology. Procedia Computer Science, 102, 630-634.
• Önalan Akfırat, F . (2006). Sosyal yeterlilik, sosyal beceri ve yaratıcı drama . Yaratıcı Drama Dergisi, 1 (1) , 39-58.
• Peker, A., (2013). İnsani değerler yönelimli psiko-eğitim programının problemli internet kullanımı ve siber zorbalık üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Sakarya Üniversitesi, Sakarya, Türkiye.
• Peterson, J.S. (2009). Myth 17: Gifted and talented individuals do not have unique social and emotional needs. Gifted Child Quarterly, 53(4), 280–282
• Peterson, J.S. & Ray, K.E. (2006). Bullying and the gifted: Victims, perpetrators, prevalence, and effects. Gifted Child Quarterly, 50(2), 148–168.
• Probierz, E., & Gałuszka,A. (2020,July). Problematic use of the internet-using machine learning in a prevention programme. In International Conference on Human-Computer Interaction (pp. 231-238). Springer, Cham.
• Racey, M., O’Brien, C., Douglas, S., Marquez, O., Hendrie, G., & Newton, G. (2016). Systematic review of school-based interventions to modify dietary behavior: does intervention intensity impact effectiveness?. Journal of School Health, 86(6), 452-463.
• San, İ. (1996). Yaratıcılığı geliştiren bir yöntem ve yaratıcı bireyi yetiştiren bir disiplin: Eğitsel yaratıcı drama. Yeni Türkiye Dergisi, 2(7), 148-160.
• Siegle, D. (2004). Identifying students with gifts and talents in technology. Gifted Child Today, 27(4), 30-33. https://doi.org/10.4219/gct-2004-146
• Siegle, D. (2005). Using media & technology with gifted students. Prufrock Press Inc.
• Smith, B. W., Dempsey, A. G., Jackson, S. E., Olenchak, F. R., & Gaa, J. (2012). Cyberbullying among gifted children. Gifted Education International, 28(1), 112-126.
• Spada, M. M. (2014). An overview of problematic internet use. Addictive Behaviors, 39(1), 3-6.
• Tamer, N., (2014). Ergenlerin teknolojik zorbalık algıları ve buna yönelik teknolojik zorbalık farkındalığı eğitimi: Pilot uygulama. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Tanrıkulu, T. (2013). Siber zorbalıkla ilgili değişkenlerin incelenmesi ve gerçeklik terapisi yönelimli bir müdahale programının siber zorbaca davranışlar üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Terassier, J.C. (1985). Dyssynchrony-uneven development. In J. Freeman (Ed.), The psychology of gifted children: Perspectives on development and education (pp. 265-275). Wiley and Sons.
• Tokunaga, R.S. (2010). Following you home from school: A critical review and synthesis of research on cyberbullying victimization. Computers in human behavior, 26(3), 277-287.
• Topcu, Ç., & Erdur-Baker, Ö. (2018). RCBI-II: The second revision of the revised cyber bullying inventory. Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 51(1), 32-41.
• Türkçapar, M. H. (2018). Bilişsel davranışçı terapi: Temel ilkeler ve uygulama (11’inci baskı), Epsilon Yayınları.
• Usta, A., & Kurnaz, A. (2016). Üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerde internet bağımlılığının farklı değişkenlere göre incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Uzunpınar ve Atalan Ergin (2019, Kasım). Ergenlerde problemli internet kullanımına yönelik bir müdahale programının etkililiği. 21. Uluslararası Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi, Antalya.
• Üçkardeş, E. A. (2010). Mersin Üniversitesi öğrencileri arasında İnternet bağımlılığın değerlendirilmesi (Uzmanlık tezi). Mersin Üniversitesi.
• Üstündağ, T. (2002) Yaratıcı drama öğretmenimin günlüğü. PegemA Yayıncılık
• Warren, R. (2001). In words and deeds: Parental involvement and mediation of children’s television viewing. Journal of Family Communication, 1, 211-231.
• Yoo, H. J., Cho, S. C., Ha, J., Yune, S. K., Kim, S. J., Hwang, J., Chung, A., Sung, Y.H., & Lyoo, I. K. (2004). Attention deficit hyperactivity symptoms and internet addiction. Psychiatry and clinical neurosciences, 58(5), 487-494.
• Zimlich, S. L. (2016). Motivating gifted students: Technology as a tool for authenticity and autonomy. international journal of learning, Teaching and Educational Research, 15(13), 1-11.